پروژه کانال استانبول

پروژه کانال استانبول تحت عنوان «پروژه عظیم» در سال 2011 توسط رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت و رئیس جمهور فعلی ترکیه مطرح شد. این پروژه در ترکیه به عنوان پروژه عصر و بزرگترین کاری که باید در تاریخ جمهوری ترکیه انجام شود مطرح می­شود. اردوغان، رئیس جمهور ترکیه با شرکت در مراسم کلنگ زنی این کانال گفت: تنگه بسفر یکی از شلوغ ترین بغازهای بین­المللی دنیاست. در دهه 1930  سالانه بطور متوسط ​​سه هزار کشتی در حال گذر از بسفر بودند. امروز این رقم به 45 هزار رسیده است. همچنین روزانه 500 هزار نفر در54 اسکله در استانبول فقط برای حمل و نقل شهری استفاده می کنند که این حجم ترافیک بسیار زیادی ایجاد می کند. طول کشتی های عبوری از تنگه بسفر از50 متر به 350 متر افزایش یافته است. طبق نظر کارشناسان، پیش بینی می شود، تعداد کشتی هایی که در سال 2050 از تنگه بسفر عبور خواهند کرد به 78 هزار کشتی برسد، در حالی که ظرفیت عبور ایمن این تنگه 25 هزار کشتی است. لذا با توجه به این موارد، اجرای پروژه کانال استانبول یک ضرورت است. با وجود اینکه اردوغان این پروژه را راهی برای نجات استانبول مطرح می کند اما اپوزسیون و حتی برخی از حامیان اردوغان با انتقاد از اجرای آن، پروژه فوق را هدر دادن منافع ملی عنوان می­کنند.

کانال استانبول که به منظور کاهش حجم بار ترافیکی تنگه بسفر احداث می­شود، دریای سیاه را به دریای مرمره وصل می­کند. تنگه بسفر به همراه تنگه داردانل که از تنگه های مهم آبی در جهان هستند تحت اختیار و کنترل ترکیه هستند.  اما این کنترل تحت قوانین تنگه های بین المللی بوده و ترکیه مطابق قرارداد مونترو تنها اجازه کنترل ترانزیت در این تنگه و تنگه داردانل را دارد.

بر اساس کنوانسیون مونترو که در سال ۱۹۳۶ بسته شد،  به کشتی‌های تجاری اجازه عبور رایگان از تنگه‌های ترکیه را می‌دهد. در این توافق‌نامه برای کشتی‌های جنگی کشورهایی نظیر آمریکا که در دریای سیاه ساحل ندارند، برخی محدودیت‌ها در نظر گرفته شد. همچنین ناوهای هواپیمابر چه متعلق به کشورهای حاشیه دریای سیاه و چه خارج از آن اجازه گذر از تنگه‌های بسفر و داردانل را ندارند و فقط زیردریایی‌های کشورهایی که در این دریا ساحل دارند می‌توانند از این تنگه‌ها عبور کنند. از سوی دیگر، به گفته وزارت امور خارجه ترکیه کشورهای حاشیه دریای سیاه موظفند ۸ روز پیش از عبور کشتی‌های نظامی خود از این تنگه‌ها به مقامات ترکیه اطلاع دهند و کشورهای دیگر هم باید از ۱۵ روز قبل آن‌ها را مطلع کنند.

با توجه به آنچه گفته شد اهداف ترکیه از این احداث این کانال علاوه بر اهداف اعلامی دولتمردان، دارای اهداف ژئوپلیتیکی می­باشد. مخالفین این پروژه عبور کشتی ها از این آبراه را جهت درآمدزایی اقتصادی به دلیل هزینه­های پایین عبور از تنگه بسفر به صرفه نمی‌دانند و آن را نمایش و کارزار تبلیغاتی برای اردوغان عنوان می کنند.

به دلیل مصنوعی بودن کانال استانبول، قوانین آبراههای طبیعی بر آن حاکم نبوده و تحت اختیار ترکیه می­باشد. به خصوص که این کانال تماماً در خاک ترکیه بوده و یک باریکه ملی محسوب می شود. بنابراین کانال جدید از محدودیت‌های حقوقی کانال بسفر خارج شده و تسلط سیاسی و اقتصادی ترکیه بر ورود و خروج کشتی‌ها به دریای سیاه بیشتر می باشد. علاوه بر این، حقوق حاکمیت ترکیه بر تنگه بسفر نیز تقویت خواهد شد. اخیرا بحث هایی در خصوص خروج ترکیه از پیمان مونترو مطرح شده که با واکنش حدود یکصد دریادار بازنشسته ارتش مواجه شد. هر چند که اردوغان اعلام کرده این دو هیچ ربطی به هم ندارند اما می توان گفت ادعاهای فوق در راستای تنظیم مجدد ترتیبات حقوقی کانال بسفر به نفع ترکیه صورت می­گیرد.

کانال استانبول همچنین سبب افزایش موقعیت ترکیه در بین متحدان غربی به ویژه ایالات متحده و ناتو خواهد شد. در واقع می توان گفت ترکیه موقعیت استراتژیک خود را همچون دوران جنگ سرد در بین همپیمانان غربی خود باز خواهد یافت. حضور نظامی آمریکا و ناتو در دریای سیاه تحت محدودیت­های  قوانین مونترو می باشد. در جریان مداخله روسیه در گرجستان در سال 2008 و اوکراین در سال 2014  که به استقلال بخش هایی از خاک این دو کشور منجر شد، حضور آمریکا در دریای سیاه در راستای حمایت از این دو کشور به دلیل همان محدودیت­ها با شکست مواجه شد. در جریان مانور دریایی نسم دریا در سال 2020 توسط توسط آمریکا در دریای سیاه، سفارت این کشور در ترکیه در حساب کاربری خود نوشت: تنها مانعی که آزادی ایالات متحده را محدود کرد مونترو بود، بعد از درخواست ما (ترکیه وآمریکا) هیچ کس نمی تواند کاری انجام دهد.

در حال حاضر روسیه نگرانی هایی از احداث این کانال دارد و به نوعی آن را  تهدید امنیتی و مانعی برای هژمونی خود در دریای سیاه تلقی می کند. بنا به اظهارات تحلیلگران روسی، کانال استانبول، کشورهای حاشیه دریای سیاه را از روسیه دور کرده و امنیت ملی این کشور ا به شدت تهدید می کند. کانال استانبول چیزی جز گسترش نقش ائتلاف پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در دریای سیاه نیست ، حتی اگر ترک ها چیز دیگری بگویند. اظهارات ضد و نقیض مقامات ترک در خصوص تنگه بسفر و قوانین مونترو مقامات روس و کارشناسان این کشور را به شدت نگران کرده است.