نگاهی بر توافق ارمنستان و آمریکا

آغازی تازه در روابط ایالات متحده و ارمنستان: منشور مشارکت راهبردی و آینده‌ای نوین

روابط دیپلماتیک ارمنستان و ایالات متحده وارد مرحله‌ای تازه و راهبردی شده است؛ در تاریخ ۱۴ ژانویه ۲۰۲۵، وزیر امور خارجه ارمنستان، آرات میرزویان، و وزیر خارجه ایالات متحده، آنتونی بلینکن، با امضای منشور کمیسیون مشارکت راهبردی یا «توافق ۱۲۳»، همکاری‌های دوجانبه را به سطحی بی‌سابقه ارتقا دادند. این توافق دربرگیرنده حوزه‌های کلیدی همچون اقتصاد، انرژی، امنیت، دفاع و دموکراسی است و آغازگر فصلی نو در روابط بین‌الملل دو کشور به شمار می‌رود. به لحاظ اقتصادی ارمنستان در حال تجربه‌ی تحولی بنیادین در سه حوزه‌ی حیاتی اقتصاد خود است: انرژی، معدن و مدیریت منابع آب. این گزارش نگاهی جامع به تحولات اخیر در این سه بخش کلیدی دارد. از چشم‌انداز ساخت نیروگاه هسته‌ای جدید با همکاری ایالات متحده گرفته تا سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در حوزه معدن و افتتاح بزرگ‌ترین سد دهه‌های اخیر، همه نشان از تلاش هدفمند ارمنستان برای نوسازی زیرساخت‌های اقتصادی و حرکت به‌سوی توسعه پایدار دارند.

انرژی هسته‌ای؛ آغاز فصلی نو با همکاری آمریکا

حضور چشمگیر آمریکا در صنعت هسته‌ای ارمنستان

پس از امضای توفق در گامی تعیین‌کننده برای تعمیق همکاری‌های هسته‌ای میان ایالات متحده و ارمنستان، سفیر آمریکا در ایروان به تازگی میزبان مدیران شرکت معروف «وستینگ‌هاوس الکتریک» (Westinghouse Electric) بود. این شرکت آمریکایی که مقر آن در پنسیلوانیاست، یکی از پیشگامان جهانی در فناوری‌های نوین هسته‌ای به شمار می‌رود. این دیدار، پیام روشنی از علاقه جدی واشنگتن به ایفای نقشی کلیدی در توسعه انرژی هسته‌ای ارمنستان دارد. شواهد نشان می‌دهد هدف این توافق، جایگزینی نیروگاه هسته‌ای متسامور (Metsamor) با راکتور‌های ماژولار ساخت آمریکا است؛ نیروگاهی که نقشی حیاتی در تأمین برق ارمنستان دارد.

چشم‌انداز هسته‌ای ارمنستان

ارمنستان سال گذشته با درخواست رسمی از ایالات متحده برای آغاز مذاکرات پیرامون امضای «توافق ۱۲۳» گام مهمی برداشت؛ توافقی که به آمریکا اجازه می‌دهد فناوری هسته‌ای غیرنظامی را به کشور‌های دیگر منتقل کند. دستیابی به چنین توافقی برای ارمنستان حیاتی است؛ چراکه نیروگاه هسته‌ای متسامور که ۳۰ درصد از انرژی مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند، قرار است تا سال ۲۰۳۶ از مدار خارج شود. جایگزینی این نیروگاه با فناوری مدرن و ایمن، یکی از اولویت‌های استراتژیک دولت ارمنستان است.

بخش معدن؛ خرید‌های استراتژیک و سرمایه‌گذاری‌های کلان

ادغام هوشمند: تملک شرکت هوایی نوایرتوسط مجتمع معدنی زنگزور

در بخش معدن، شاهد یکی از چشم‌گیرترین معاملات سال هستیم: خرید شرکت هواپیمایی نوایر (Novair) توسط مجتمع عظیم معدنی «زنگزور مس و مولیبدن». نوایر که پرواز‌های بین ایروان و کاپان را انجام می‌دهد، حالا زیرمجموعه یکی از مهم‌ترین شرکت‌های معدنی منطقه شده است. این اقدام، بخشی از استراتژی تجاری زنگزور برای تقویت دسترسی و لجستیک در مناطق کلیدی معدنی ارمنستان است.

زنگزور؛ قلب تپنده اقتصاد معدنی ارمنستان

مجتمع معدنی زنگزور نه تنها بزرگ‌ترین کارفرمای کشور است بلکه به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع مالیاتی دولت نیز شناخته می‌شود. مالکیت عمده این مجموعه در اختیار شرکت‌هایی است که به الیگارش روسی، «رومن تروتسنکو» وابسته‌اند؛ شخصیتی که هم‌اکنون تحت تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارد. در عین حال، دولت ارمنستان نیز سهام اقلیت، اما مهمی در این پروژه دارد که امکان نظارت و بهره‌برداری ملی از منابع معدنی را افزایش می‌دهد. همزمان با پیچیدگی روابط ارمنستان با روسیه، تقویت پیوند‌ها با ایالات متحده نشان‌دهنده تلاش ارمنستان برای تنوع بخشی به شرکای استراتژیک خود است. این جهت‌گیری، بیانگر خواست ایروان برای تقویت موضع مستقل در معادلات ژئوپولیتیکی است.

مدیریت منابع آب؛ آغاز بهره‌برداری از سد ویتی

سد ویتی؛ نقطه عطفی در کشاورزی پایدار ارمنستان

ارمنستان به تازگی فرآیند پر کردن سد جدید «ویتی» را آغاز کرده است؛ پروژه‌ای که نخستین سد بزرگ کشور پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی در سه دهه گذشته محسوب می‌شود. این سد در منطقه آرارات واقع شده و به عنوان گامی اساسی در جهت بهبود کشاورزی و مدیریت پایدار منابع آب شناخته می‌شود.

تأثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی سد ویتی

با ظرفیتی بالغ بر ۲۹.۳ میلیون متر مکعب، این سد تاکنون ۱.۶ میلیون متر مکعب آب ذخیره کرده است. با بهره برداری کامل، پیش بینی می‌شود که بیش از ۳۲۲۰ هکتار زمین کشاورزی به کمک این سد آبیاری شود. همچنین انتظار می‌رود مصرف آب از دریاچه ارزشمند سوان (Sevan) تا ۱۸ میلیون متر مکعب کاهش یابد و حدود ۱۹ میلیون کیلووات ساعت برق در سال صرفه‌جویی شود؛ صرفه جویی‌ای که هم اقتصادی و هم محیط‌زیستی است. ساخت سد ویتی با حمایت مالی آژانس توسعه فرانسه (AFD) انجام شد که وامی به مبلغ ۷۵ میلیون یورو در اختیار دولت ارمنستان قرار داد. این مشارکت بین‌المللی، تأکیدی است بر اعتماد جامعه جهانی به مسیر توسعه پایدار در ارمنستان و اهمیت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی.

امنیت و دفاع: تقویت مرز‌ها و توان نظامی ارمنستان

توانمندسازی دفاعی و امنیتی ارمنستان، از دیگر ارکان این مشارکت راهبردی است. ایالات متحده اعلام کرده است که تیمی از نیرو‌های گمرک و حفاظت مرزی خود را به ارمنستان اعزام خواهد کرد تا به افزایش ظرفیت امنیت مرزی این کشور کمک کند. این اقدام در راستای برنامه‌های ایروان برای کاهش وابستگی به مرزبانان روس و تقویت کنترل خود بر مرزهایش با ترکیه، ایران و جمهوری آذربایجان است.

واکنش‌ها از مسکو تا جنوب آسیا

منشور جدید نه‌تنها تحسین‌هایی را برانگیخته، بلکه واکنش‌هایی در سطح جهانی را نیز در پی داشته است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، پیش از این در ماه‌های گذشته با پذیرش تصمیم مستقل ارمنستان، به پیامد‌های ضمنی این توافق اشاره کرد. او یادآور شد که چنین توافق‌هایی نباید طرفین را به تقابل با کشور ثالثی سوق دهد. ایالات متحده پیش‌تر مشارکت‌هایی مشابه با گرجستان، اوکراین و کشور‌های جنوب‌شرق آسیا، چون هند، ویتنام و اندونزی ایجاد کرده است. لغو مشارکت با گرجستان در سال ۲۰۲۴ پس از توقف روند الحاق آن کشور به اتحادیه اروپا، نشان می‌دهد که روابط بین‌المللی تا چه اندازه شکننده‌اند.

جمع‌بندی: گام‌های ارمنستان برای آینده پایدار

تحولات همزمان در سه حوزه کلیدی انرژی هسته‌ای، معدن و مدیریت منابع آب، نشان از عزم جدی ارمنستان برای مدرن سازی زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تضمین پایداری اقتصادی دارد. همکاری با بازیگران جهانی مانند آمریکا و فرانسه، بهره‌برداری بهینه از منابع داخلی و توجه ویژه به محیط زیست، مسیر توسعه ارمنستان را هموارتر می‌کند. آینده‌ای که با این اقدامات، روشن‌تر از همیشه به‌نظر می‌رسد.