سیاست خاورمیانه ای

ترکیه یکی از کشور‌های نیمه پیرامونی منطقه است که در این گذار تاریخی عوامل زیادی موقعیت ژئوپلیتیک این کشور را تحت الشاع قرار خواهد داد. برای ترکیه محدودیت‌هایی در قدرت خود دارد، در دو دهه اخیر سیاست گشایش روی چند محور عملاً منافع این کشور را دچار تهدید‌های بالقوه و در برخی مناطق بالفعل نموده و از دستیابی به منافع حداکثری محروم مانده است. امروز ترکیه به‏رغم تحمل هزینه هنگفت توسعه و گسترش که در محور جنوبی به قصد «بازیساز شدن» انجام داده است، در تلاش است تا با تهدیدات جدیدی که در نتیجه این گسترش پدید آمده است، مقابله کند. روندی که به نظر می‌رسد در صورت تشدید درگیری‌ها و افروخته شدن آتش جنگ در منطقه خاورمیانه، موقعیت ژئوپلیتکی ترکیه را با بحران عمیق مواجه خواهد کرد. موضوع مهم دیگری که بر ژئوپلیتیک ترکیه تأثیر منفی می‌گذارد این است که دولت حزب عدالت و توسعه ایدئولوژی حزب خود را بر ابتکارات ژئوپلیتیکی استوار می‌کند. دولت حزب عدالت و توسعه ایدئولوژی حزب «نئو عثمانی و اخوان المسلمین» را به ایدئولوژی دولتی تبدیل کرد و ارزش‌های این ایدئولوژی را جایگزین منافع ملی ترکیه در ابتکارات خاورمیانه و آفریقا نمود. وقتی ضعف فزاینده در جبهه داخلی به این تأثیرات منفی اضافه شود، ماحصل سیاست خارجی ترکیه در یک دهه اخیر (از سال‌های ۲۰۱۰ به بعد) این است که «ژئوپلیتیک ترکیه در معرض فشار و تهدیدات خارجی» قرار گرفته و ترس «تنهایی ژئوپلیتیک» ذهن رهبران آنکارا را همواره به خود مشغول کرده است. امروز ترکیه در تحقق منافع خود در جبهه خارجی از جمله در خاورمیانه، سوریه، آمریکا، اتحادیه اروپا و مسئله پ. ک. ک-YPG مورد حمایت اسرائیل، مدیترانه شرقی و دریای اژه با مشکل مواجه است. رهبران آنکارا برای نجات و رهایی ژئوپلیتیک ترکیه می‌بایست در نوع و شیوه سیاست ورزی در دو جبهه داخلی و خارجی بازنگری کنند؛ وگرنه ممکن است مجبور باشند بار دیگر همانند یک دهه گذشته که پس از شکست آمال و نقشه‌های اردوغان برای سرنگون کردن رژیم بشار اسد و درست در زمانی که آمریکا و اروپا، ترکیه را تنها گذاشتند و حاضر نبودند به ساز آنکارا برقصند؛ عبارت «تنهایی ارزشمند» (değerli yalnızlık) را [که ابراهیم کالن آن موقع برای انحراف افکار عمومی و یا اقناع سازی درونی بکار برد]، تکرار کنند. موضوع تلخی که این روز‌ها رهبران آنکارا نه تنها در غرب آسیا بلکه در حوزه آسیای مرکزی هم کم و بیش نشانه‌های آن را احساس می‌کنند. در صورت عدم تغییر سیاست، در منطقه قفقاز و بالکان هم، «تنهایی» به سراغ رهبران آنکارا خواهد آمد.

سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، به واشنگتن و دیدار پرحاشیه با دونالد ترامپ، نه یک رویداد معمول دیپلماتیک، بلکه پرده‌ای نو از نمایشی کلاسیک در سیاست خاورمیانه محسب می‌شود که پیام آور نقشه‌های خبیثانه و منفعلانه و سراسر شکست و استیصال غرب و آمریکا در منطقه می‌باشد. این ملاقات، در نگاه نخست، تکرار کلیشه‌ای اتحاد سنتی تل‌آویوواشنگتن به نظر می‌رسد، اما زیر پوست این «همکاری استراتژیک»، لایه‌های پنهانی از محاسبات شیطانی وجود دارد که تنها با عبور از لنز انتقادی و تحلیل موشکافانه قابل رصد است. ترامپ و نتانیاهو در این دیدار، بی‌سر و صدا تلاش می‌کنند تا باقیماندهٔ پروژهٔ نرمال‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با برخی رژیم‌های عربی (تحت عنوان «توافق‌های ابراهیم») را احیا کنند. هدف، ایجاد جبهه‌ای یکپارچه علیه محور مقاومت و به حاشیه راندن مسئلهٔ فلسطین است. اما واقعیت این است که این توافق‌ها، با وجود تبلیغات رسانه‌ای، نتوانسته‌اند خیزش مردمی ملت‌های منطقه را – که هنوز اشغال قدس را نماد ظلم می‌دانند – ساکت کنند.یکی از محور‌های اصلی گفت‌و‌گو‌های نتانیاهو و ترامپ، تهدیدات ناشی از برنامه هسته‌ای ایران بوده است. نتانیاهو بر این باور است که احتمال دستیابی به توافق هسته‌ای جدید میان آمریکا و جمهوری اسلامی بسیار پایین است و به همین دلیل، او قصد دارد درباره اقدامات نظامی احتمالی در صورت شکست دیپلماسی، با ترامپ به توافق برسد. هر چند که همزمان نتانیاهو به دنبال کشاندن پای آمریکا در تقابل با ایران است و در مذاکرات هم طرح لیبی سازی ایران را به آمریکا ارائه داده است. گرچه این طرح هیچگاه عملی نخواهد شد.

دولت بایدن و تیم سیاست خارجی آن سعی دارند قبل از انتخابات ریاست جمهوری سال 2024 آمریکا، دست به تحرکی جدی در حوزه منطقه خاورمیانه بزنند و زمینه را برای یک رویداد بزرگ که همان عادی سازی روابط رژیم اشغالگر قدس و عربستان سعودی است فراهم کنند.