شایعه کودتای واگنرها

آخرین دقایق جمعه دوم تیرماه خبری ناگهانی همه دنیا را در یک شوک فرو برد. کودتا در روسیه!

پس از آن باران خبرها بود که از آسمان و زمین باریدن گرفت. ابتدا خبر این‌گونه بود که اخباری از حمله هوایی به مقر مرکزی نیروهای شبه‌نظامی واگنر در سن‌پترزبورگ و استان مرزی روستوف منتشر شد. درگیری داخلی در این مقر و پس از آن بیانیه آقای یوگنی پریگوژین، رئیس این گروه منتشر شد که با متهم کردن آقای شویگو، وزیر دفاع روسیه به تدارک این حمله هوایی و سپس ترس و فرار به مسکو، قول داد که همه میهن‌پرستان روسیه را مسلح و شویگو را پیش از بقیه دولت‌مردان فاسد در میدان سرخ به دار مجازات خواهد آویخت. وی همچنین از ارتش برای رفع فساد سیاستمدارانی که مایه شرمساری مردم روسیه شده‌اند؛ کمک خواست.

از جبهه مقابل یعنی دولت روسیه هم چنین اخباری منتشر می شد که نیروهای روسیه از یک روز و نیم قبل از آماده شدن نیروهای واگنر برای حمله به مراکز حساس شهر مسکو مطلع شده و با آماده‌باش خود، پیش‌دستی کرده‌اند. برخی رسانه هم این گونه اعلام می کردند که این نیروها در حال انجام عملیاتی برای جستجوی سلول‌های خرابکار وابسته به اوکراین هستند. آن‌ها به دنبال چند ده نفر هستند که اساس کار را تشکیل می‌دهند و به شبکه زیرزمینی GUR وابسته هستند. این رسانه‌ها تأکید داشتند که این تقویت نیروها در مسکو و سایر نقاط روسیه هیچ ارتباطی به اظهارات پریگوژین، رئیس واگنرها ندارد.

مجموع این اخبار که تا بیانیه دادستانی فدراسیون روسیه و حتی تعیین میزان محکومیت رئیس واگنرها پیش رفت تا ساعاتی نقل محافل خبری جهان بود. تا این که آرام آرام مشخص شد که بر خلاف ادعای رسانه‌های غربی، اصلا کودتایی رخ نداده است بلکه نیروهای روسی با مراقبت خود، از یک حادثه امنیتی جلوگیری کرده‌اند. حادثه ای که می توانسته کودتا یا شورش مسلحانه هم باشد. اما ابعاد و پیامدهای آن در روزهای آینده مشخص خواهد شد.

گروه واگنر یا ارتش خصوصی واگنر یک گروه شبه‌نظامی یا شرکت نظامی خصوصی با وابستگی غیرمستقیم به ارتش روسیه است که از سال 2014 تأسیس‌شده و با استخدام داوطلب در جنگ‌های نیابتی مشارکت می‌کند. مشارکت در جنگ داخلی سوریه، جنگ در دونباس و حمله روسیه به اوکراین و ده‌ها عملیات دیگر در اقصی نقاط دنیا از جمله فعالیت‌های این گروه است.

یوگنی پریگوژین رئیس کنونی این گروه، پنجمین رهبر آن محسوب می‌شود مدیر و یکی از سهام‌داران اصلی این شرکت محسوب می‌شود. پریگوژین در زمان اتحاد شوروی به 13 سال زندان محکوم شد اما پس از گذشت 9 سال و هم‌زمان با فروپاشی شوروی از زندان آزاد شد. وی پس از سقوط بلوک شرق به تجارت مواد غذایی روی آورد و به دلیل نزدیکی به رئیس جمهور وقت، به آشپز پوتین معروف شد. در ماه‌های اخیر وی از روند ارسال تجهیزات و کمک‌های دولت روسیه به جبهه‌های جنگ انتقادات بسیاری کرده بود؛ به حدی که در دو ماه اخیر رمضان قدیروف، رهبر نیروهای چچنی بارها از اعلام آمادگی خود برای تحویل گرفتن جبهه‌ها از این نیروها خبر داد. آمریکا از سال 2017 و اتحادیه اروپا از اواخر سال 2022 این گروه را در لیست تحریم‌های خود قرار داده‌اند.

از اواخر تابستان گذشته یکی از عوامل مؤثر در نتیجه جنگ، بروز عامل شگفتی‌ساز بود و کودتا در ارتش روسیه، یکی از این شگفتی سازها محسوب می‌شد. در مجموع به نظر می رسد که جبهه مقابل روسیه یعنی اوکراین و حامیان غربی شان پس از شکست در میدان نبرد، به جنگ روانی روی آورده اند تا با ایجاد اختلاف و ناامیدی در جبهه مقابل، شانس خود را در اینجا هم محک بزنند. وقوع عملیات روانی یک واقعیت است اما وجود اختلاف میان رئیس واگنرها با روسای ارتش روسیه هم غیرقابل انکار است. قطعا حتی اگر کودتایی هم رخ نداده باشد و نیروهای روسی فقط عملیات ضد تروریستی در سطح مسکو و شهرهای مهم روسیه انجام داده باشند؛ اما باز هم برخی حقایق را نباید نادیده گرفت. اگر این خبر درست باشد دو حالت در جبهه‌های جنگ روسیه رخ خواهد داد:

• ارتش و نیروهای امنیتی روسیه برای مهار نیروهای کاملاً مسلح و کارکشته واگنر دست به اقدام سرکوب گرانه شدید خواهند زد و عملاً درگیر جنگ داخلی خواهند شد که قطعاً در تداوم حمایت داخلی از پوتین در جنگ روسیه تأثیر منفی خواهد گذاشت. این امر ممکن است منجر به تضعیف نیروهای روسی از تداوم جنگ در اوکراین و حتی باعث عقب‌نشینی از جبهه‌ها و واگذاری سرزمین‌های تصرف‌شده بشود. کما اینکه پس از بروز این شایعه خبرهایی از پیش روی نیروهای اوکراینی در شهر باخموت گزارش می شد.
• اوضاع سریع کنترل شود و دولت روسیه پاسخ قاطع بدهد و خللی در توان نیروهای رزمی در جبهه‌های جنگ اوکراین رخ ندهد.

با توجه به اختلافاتی که از ماه‌ها قبل از سوی نیروهای واگنر ایجاد شده بود و برخی آمادگی‌ها هم وجود داشت؛ لذا اگر کودتایی هم از جانب این نیروها یا دیگر نیروهای نظامی روسیه رخ دهد؛ روسیه توان مدیریت درست این گونه اتفاقات را دارد و حداکثر یک خلل کوتاه در جنگ رخ خواهد دهد.

این گونه اخبار و حوادث به هر سرانجامی که برسد بخش‌ زیادی از توان نظامی روسیه را تحلیل و باعث خواهد شد تا نیروهای طرف مقابل با روحیه و توان بیشتری به جنگ ادامه دهند. همچنین حامیان غربی آنها هم امیدوارتر شده و به کمک‌های خود خواهند افزود. هم‌زمان فشارهای داخلی برای توقف این جنگ فزونی خواهد گرفت. نباید فراموش کرد که پوتین سال آینده میلادی انتخابات ریاست جمهوری را پیش رو دارد که مقدمات آن از هم‌اکنون آغازشده است. همچنین گر چه نیروهای چچنی اعلام کرده‌اند که آماده جایگزینی با نیروهای واگنر هستند اما قطعاً تجربه جنگی و تسلیحات این گروه را ندارند.

درنهایت با میانجی‌گری رئیس‌جمهور بلاروس، یوگنی پریگوژین رئیس گروه واگنر پیشنهاد وی برای توقف جنبش واگنر در روسیه و برداشتن گام‌های بیشتر برای تنش‌زدایی را پذیرفت و به نیروهایش دستور داد با هدف جلوگیری از خون‌ریزی به پایگاه‌های خود بازگردند. در این پیش‌نویس گزینه قابل قبولی برای حل و فصل وضعیت گروه واگنر با ضمانت‌های امنیتی برای مبارزان آن وجود دارد.

در مجموع باید گفت که ناکامی اوکراین در پیگیری ضدحمله به ارتش روسیه در مناطق اشغالی دونتسک در روزهای اخیر باعث شد تا موجی از ناامیدی و سرخوردگی در میان مردم اوکراین و حامیان اروپایی آن‌ها پیدا شود. همین مسأله، جایگاه روسیه در نبرد را تثبیت کرد؛ موضوعی که در ساعات اخیر و بعد از اعلام رسمی شورش واگنر علیه ارتش روسیه، به طور کامل از میان رفته و مقامات اوکراینی هم با استقبال از این مسأله، خبر از بازپس‌گیری سرزمین‌های خود دادند. از طرفی برخی تحلیلگران معتقدند که عملیات «واگنر» یک اقدام اطلاعاتی امنیتی از سوی ناتو بوده که توانسته انتقام شکست و ناکامی اوکراین در جریان ضدحمله را اینگونه و با بردن صحنه نبرد به داخل خاک روسیه بگیرد.