آمریکا در قفقاز جنوبی به دنبال چیست؟

آمریکا با فراتر رفتن از گروه مینسک (متشکل از آمریکا, فرانسه و روسیه برای حل و فصل اختلافات سرزمینی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال ۱۹۹۴) در حال به دست گرفتن تمام امور قفقاز جنوبی است تا خلا قدرت روسیه در این منطقه را پر کند. روسیه از سال ۲۰۲۲ با درگیر شدن در بحران اوکراین, تمرکز خود را از قفقاز جنوبی به شدت کاهش داده است و این فرصتی استثنایی برای آمریکا بود تا ساختار جدید قدرت در قفقاز جنوبی را با اصول آمریکایی صورت بندی کند. اعلام اجاره کریدور زنگزور توسط آمریکا برای بازیگرانی چون روسیه, چین و ایران شوکه کننده بود, به گونه ای که پیچیدگی بازی در قفقاز جنوبی را دوچندان کرده است. در همین راستا, نشست سه گانه روسای جمهور آمریکا, جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید برای رسیدن به تفاهم نامه صلح نشان از حذف کامل روسیه از معادلات قفقاز جنوبی دارد. این نشست سه گانه جهت رسیدن به صلح دائمی برای اهداف بلندمدت آمریکایی در حال پردازش است.

۱_ اهمیت کریدورها در دنیای جدید برای اقتصاد جهانی آمریکا بسیار راهبردی است. آمریکا در رقابت با چین در دنیای اقتصاد و فناوری به ابعاد استراتژیک کریدورها چشم دوخته است تا با کنترل بر کریدورهای راهبردی در اتصالات غرب و شرق, نقش ابرقدرتی خود را حفظ کرده و در نظم نوین آینده جایگاه اول را به خود اختصاص دهد. از این رو, اعلام اجاره کریدور زنگزور توسط آمریکا اقدامی در راستای خنثی سازی کریدور یک جاده_ یک کمربند چین از آسیای میانه به غرب است. 

۲_ کریدور زنگزور با ادبیات اواخر قرن بیستم در سال ۱۹۹۳ هم زمان با اولین جنگ قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان توسط آمریکا مطرح شده بود. طرح آمریکا در آن زمان, مبادله زمین در برابر زمین بود, به گونه ای که جنوب ارمنستان در قالب استان سیونیک به آذربایجان در برابر قره باغ برای ارمنستان تحویل گردد تا هم زمان با پیوستاری سرزمینی جمهوری آذربایجان با جمهوری نخجوان, مسیر آمریکا در قالب ناتو توسط ترکیه تا استان سین کیانگ چین تکمیل شود.

۳_ اهمیت حیاتی قفقاز جنوبی از دهه های پیشین توسط نظریه پردازان حوزه ژئوپلیتیک تئوریزه شده است. از مهم ترین نظریاتی که قفقاز جنوبی را مرکز تحولات نظم نوین جهانی در آینده قلمداد می کند, می توان به نظریات هارتلند هالفورد مکیندر و ریملند نیکلاس اسپایکمن اشاره کرد که قفقاز جنوبی را در مرکز هر دو نظریه قلب زمین و نظریه حاشیه زمین قرار می دهد. بنابراین آمریکا با توجه به مبانی نظری به پیشبرد اهداف میدانی خود در قفقاز جنوبی اقدام کرده و نظریه و عمل را به صورت ترکیبی پیش می برد.

۴_ حذف نقش تاریخی روسیه از معادلات قفقاز جنوبی, با ایجاد صلح دائمی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان با پلتفرم آمریکایی امکان پذیر است. این مسئله با نشست سه گانه روسای جمهور آمریکا, جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید در آستانه تحقق کامل قرار دارد. این در حالی است که اختلافات تاریخی بین ارمنستان و ترکیه بر سر مباحث نسل کشی ارامنه از قبل حل و فصل شده است تا اتصال کریدور زنگزور در غیاب روسیه و نقش آفرینی آمریکا به واقعیت نزدیک شود. 

۵_ حل و فصل اختلافات جمهوری آذربایجان با ارمنستان و همچنین ترکیه با ارمنستان در پلتفرمی آمریکایی نشان از تجزیه و تحلیل معادلات قفقاز جنوبی در قالب یک کل منسجم است. آمریکا برای تصاحب کلیت قفقاز جنوبی به این منطقه با نگاهی یکپارچه و فراتر از کشورهای سه گانه آن نگریسته است. از این رو, آمریکا با مدیریت رخدادهای سه کشور جمهوری آذربایجان, ارمنستان و گرجستان به موتور محرک این بخش حیاتی از کره زمین تبدیل شده است.

۶_ دسترسی آمریکا به نفت و گاز جمهوری آذربایجان و حضور در مرکز هاب انرژی جهان از آسیای میانه به قفقاز جنوبی و در نهایت از طریق ترکیه به اروپا نشان از برنامه ریزی دقیق اندیشکده های آمریکایی برای نظم دهی به آینده تحولات جهانی دارد.

۷_ حضور آمریکا در قفقاز جنوبی و اجاره کریدور زنگزور توسط آمریکا و نظارت بر آن, مرز ۳۲ کیلومتری ایران و ارمنستان را در حاشیه قرار خواهد داد و به مرور زمان از موضوعیت خواهد انداخت.

۸_ حضور تمام قد آمریکا در قفقاز جنوبی می تواند به مهار سه بازیگر روسیه, چین و ایران بینجامد. با وجود آمریکا در این منطقه نه تنها کریدور شرق به غرب تحت نفوذ آمریکا قرار خواهد گرفت بلکه کریدور جنوب به شمال نیز زیر سایه سنگین آمریکا در این منطقه راه اندازی خواهد شد که می تواند در طولانی مدت از توان و پتانسیل آن بکاهد.