همگرایی امنیتی شرقی‌ها مقابل تهدیدات غربی‌ها

کشور‌های شرقی که در پی شکل‌دهی به نظم نوین جهانی هستند به طور فزاینده در تلاشند تا ساختار‌های منطقه‌ای خود را تقویت کرده و در برابر نهاد‌های تحت نفوذ غرب، وزن و نقش بیشتری به دست آورند. در همین چارچوب، سازمان همکاری شانگهای متشکل از قدرت‌های آسیایی که طی بیش از دو دهه از فعالیتش بیشتر بر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی متمرکز بود و در عرصه امنیتی حضور پررنگی نداشت، در سال‌های اخیر مسیر جدیدی را در پیش گرفته است. این سازمان اکنون امنیت را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی همکاری میان اعضا تعریف کرده و برگزاری رزمایش‌های مشترک را به عنوان ابزار عملی تقویت هماهنگی دفاعی در دستورکار قرار داده است.

بنابراین، پس از برگزاری نخستین رزمایش ضد تروریستی سازمان شانگهای در سال ۲۰۲۴ در «سین‌کیانگ» چین، این بار ایران به عنوان میزبان دومین مرحله این رزمایش انتخاب شده که نشان دهنده تغییر رویکرد سازمان شانگهای و توجه جدی‌تر آن به همگرایی امنیتی در حال شکل‌گیری شرق است.

در همین چارچوب، رزمایش مشترک ضدتروریستی «سهند ۲۰۲۵» از روز دوشنبه (۱۰ آذر) در منطقه عملیاتی تیپ مکانیزه حضرت امام زمان (عج) نیروی زمینی سپاه پاسداران در شهرستان شبستر استان آذربایجان شرقی آغاز شده است. این رزمایش پنج‌روزه اگرچه در ظاهر یک مانور با محوریت مقابله با تروریسم است، اما در اصل یکی از رخداد‌های راهبردی در وضعیت پرتنش بین‌المللی به شمار می‌رود.

طبق اعلام سردار ولی معدنی، معاون عملیات نیروی زمینی سپاه پاسداران و فرمانده رزمایش، و ژنرال سرگئی کیسانین، نماینده کمیته اجرایی ضد تروریسم سازمان شانگهای، در این رزمایش کشور‌های بلاروس، ایران، هند، چین، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان به عنوان عضو سازمان، نیرو‌های خود را برای شرکت در یگان‌های ویژه به این رزمایش اعزام کرده‌اند.

همچنین نیرو‌هایی از کشور‌های عربستان، آذربایجان و عراق به عنوان مهمان در این رزمایش مشارکت دارند. بر این اساس ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ فرمانده یگان‌های عملیاتی در این رزمایش حضور دارند. در ماه‌های گذشته، جلسات هماهنگی مختلفی برای طراحی رزمایش با محوریت کمیته اجرایی سازمان شانگهای و سپاه پاسداران در ازبکستان برگزار شد تا زمینه برای دومین مانور مشترک کشور‌های عضو برای مقابله با تروریسم هموار شود.

آنگونه که فرماندهان رزمایش گفته‌اند: «رزمایش سهند ۲۰۲۵ بیش از آنکه صرفاً یک تمرین نظامی معمول باشد، ابزاری برای ارتقای دانش فرماندهان کشور‌های عضو در حوزه مقابله با تروریسم، افزایش تعاملات و هماهنگی‌های امنیتی و هم‌افزایی میان اعضا محسوب می‌شود».

توسعه همکاری‌های دفاعی

در شرایط کنونی جهان که تروریسم دیگر محدود به مرز‌های جغرافیایی خاص نیست و تهدیدات آن ماهیت فراملیتی پیدا کرده، همکاری مشترک و آموزش یگان‌های ویژه کشور‌ها اهمیت فزاینده‌ای یافته است. از اینرو، این مانور بستری مناسب برای ارتقای توان عملیاتی، به اشتراک‌گذاری تاکتیک‌ها و تجربیات نظامی و افزایش قابلیت پاسخ‌دهی سریع در مواقع بحران ایجاد می‌کند، موضوعی که می‌تواند از گسترش خسارات و تلفات جلوگیری کند.

همچنین این رزمایش نشان می‌دهد سازمان همکاری شانگهای قصد دارد نقش محوری در معماری امنیتی شرق ایفا کرده و فضایی به وجود آورد که در آن چارچوب امنیتی منطقه بر پایه منافع کشور‌های عضو شکل گیرد نه بر اساس سیاست‌گذاری قدرت‌های غربی که در گذشته مداخلاتشان اغلب موجب بی‌ثباتی و آسیب‌های گسترده برای کشور‌های هدف شده است. این هماهنگی امنیتی گامی در جهت ایجاد نظم باثبات و مستقل‌تر در منطقه به شمار می‌رود.

امنیت سکویی برای ارتقای منافع اقتصادی

رزمایش سازمان همکاری شانگهای در ایران، علاوه‌بر ابعاد امنیتی و نظامی، حامل پیام‌های اقتصادی مهمی برای منطقه و جهان است. نخست اینکه برگزاری رزمایش در ایران نشان می‌دهد تهران به عنوان یکی از بازیگران محوری در شاهراه‌های انرژی، حمل‌ونقل و تجارت منطقه از جایگاه باثبات و قابل اتکایی برخوردار است و این پیام را می‌دهد که ایران می‌تواند به عنوان حلقه‌ای اصلی در زنجیره تأمین منطقه‌ای، امنیت کریدور‌های ترانزیتی حیاتی را تامین کند.

در واقع، ایجاد فضای اعتمادسازی و نشان دادن توانایی عملی در حفاظت از مسیر‌های اقتصادی و ترانزیتی، ‏شرایط را برای تکمیل حلقه‌های مفقوده کریدورها‏یی مانند «شمال-جنوب، کمربند و جاده» ‏ هموار می‌سازد. چرا که امنیت، به عنوان ستون اصلی ‏توسعه زیرساخت‌ها و مسیر‌های ترانزیتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی دارد و ‏اطمینان کشور‌ها از ثبات امنیتی مسیرها، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در بازسازی و توسعه زیرساخت‌های ریلی ‏و جاده‌ای فراهم می‌کند. ‏ به عبارت دیگر، وقتی پایه‌های اعتماد در حوزه امنیت مستحکم شود، به طور طبیعی زمینه برای تقویت اعتماد سیاسی و اقتصادی نیز فراهم می‌آید.

استفاده از تجارب امنیتی ایران

انتخاب ایران به عنوان میزبان این رزمایش نیز تصادفی نیست، ایران به دلیل داشتن مرز‌های گسترده در شرق و غرب خود همواره با تهدیدات تروریستی مواجه بوده و یکی از قربانیان اصلی تروریسم محسوب می‌شود. بنابراین، تجربیات عملی و ارزشمند ایران در مقابله با تروریسم می‌تواند برای کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای الگویی عملی و کاربردی باشد.

این اقدام نشان می‌دهد که ایران نه تنها به امنیت داخلی خود اهمیت می‌دهد بلکه توانایی مدیریت تهدیدات منطقه‌ای را دارد و می‌تواند نقش کلیدی در ثبات شرق و غرب آسیا ایفا کند. با اینکه ایران تنها دو سال است به عضویت دائم سازمان همکاری شانگهای درآمده، اما در این مدت کوتاه موفق شده نقش کلیدی خود را در این ساختار منطقه‌ای تثبیت کند و این پالس مثبتی به سایر اعضا است که می‌توانند روی توانمندی‌های تهران در مقابله با تهدیدات مشترک به‌طور ویژه تکیه کنند.

از طرفی، انتخاب ایران به عنوان محل رزمایش از بعد بین‌المللی نیز مهم است و به غربی‌ها پیام می‌دهد که ایران نه تنها حامی گروه‌های تروریستی نبوده بلکه در خط مقدم مقابله با این تهدیدات قرار دارد و تحریم‌ها و تلاش‌های غرب برای گنجاندن نیرو‌های مسلح ایران در فهرست گروه‌های تروریستی تاثیری بر همکاری‌های امنیتی شرکای شرقی با ایران نخواهد داشت.

علاوه‌براین، انتخاب آذربایجان‌شرقی به عنوان محل برگزاری رزمایش نیز از جهاتی قابل توجه است. از آنجا که در سال‌های اخیر، آمریکا و رژیم صهیونیستی تلاش کرده‌اند با نفوذ در بخش‌های اقتصادی، اطلاعاتی و امنیتی منطقه قفقاز جای پای خود را مستحکم کنند، لذا برگزاری رزمایش در این موقعیت جغرافیایی همجوار با قفقاز نشان می‌دهد که ایران نسبت به هرگونه تحرک مشکوک یا اقدام تهدیدآمیز در نزدیکی مرزهایش حساس و آماده واکنش فوری است.

آذربایجان‌شرقی به عنوان یکی از استان‌های کلیدی در مسیر‌های ترانزیتی شمال‌-جنوب و گذرگاه اتصال ایران به بازار‌های قفقاز ظرفیت‌هایی دارد که هرگونه بی‌ثباتی در پیرامون آن می‌تواند بر منافع اقتصادی کشور نیز تأثیر بگذارد. از اینرو، انتخاب این استان برای رزمایش نشان می‌دهد که ایران برای صیانت از مسیر‌های ارتباطی و اقتصادی خود نیز برنامه‌ریزی دقیق انجام داده است. این رزمایش در حقیقت تأکیدی است بر اینکه امنیت ملی ایران خط قرمز بوده و هرگونه تلاش برای ایجاد ناامنی با پاسخی قاطع مواجه خواهد شد.

در مجموع، رزمایش سهند ۲۰۲۵ فراتر از یک مانور نظامی صرف، رویدادی چندبعدی با ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی محسوب می‌شود. این رویداد نشان می‌دهد ایران با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی، تجربه عملی و توانمندی نیرو‌های مسلح خود، نقش محوری در ایجاد امنیت جمعی و تقویت همکاری‌های ضدتروریستی اعضای سازمان همکاری شانگهای ایفا می‌کند. همزمان، این سیگنال را می‌فرستد که ثبات و امنیت منطقه با محوریت و هماهنگی شرقی‌ها تحقق‌پذیر است و تلاش‌های غرب برای بهره‌برداری سیاسی و نظامی از تهدیدات تروریستی با مانعی جدی مواجه خواهد شد.