جنگ اوکراین، پایانی بر خواب زمستانی قدرت ها

بحران اوکراین کمتر از دو ماه دیگر یک ساله خواهد شد. در حال حاضر فصل زمستان و اوج گیری سرما، روند جنگ را کُند کرده و طرفین در حال تثبیت مواضع خود هستند. غرب با گسیل انواع تسلیحات، در حال آموزش سربازان اوکراینی است و به محض گرم شدن هوا، دوباره بر تنور جنگ دمیده خواهد شد. ورود تسلیحات جدید و نیروهای آموزش دیده، قطعا مقدمه شروع مذاکرات نیست. آمریکا جنگ اوکراین را راه انداخت تا مازاد قدرت نظامی روسیه را تخلیه کند اما زمینه برای بازخیزی قدرت های استعمارگر قدیمی مثل آلمان، فرانسه و ژاپن فراهم شد و این قطعا آینده جهان و هژمونی تک قطبی را با چالش اساسی مواجه خواهد کرد. بدتر آنکه چین، هند، ترکیه و ایران به عنوان دیگر قدرت های نوظهور، با دور نگه داشتن خود از این غائله بر قدرت خود خواهند افزود.

انگلیس و آمریکا به همراه دیگر دولت های انگلیسی زبان موسوم به آنگلوساکسون ها طی دو قرن اخیر همواره تلاش داشته اند موازنه قوا در نظام بین الملل را به نفع خود تغییر دهند و بدین منظور ساختارهای بین المللی لازم را هم فراهم کرده اند. بر این اساس ابتدا انگلیس و بعد آمریکا همواره به عنوان نیروی موازنه ساز در نظام بین الملل ایفای نقش کرده اند و به رقبای خود هم اجازه عرض اندام نداده اند. دیگر کشورهای اروپایی مثل فرانسه و آلمان با رجوع به گذشته تاریخی خود، خواهان ایفای نقش برابر با گروه نخست هستند.

بروز جنگ اوکراین باعث شد تا هر کدام از این بازیگران به نوعی اهداف پیش گفته خود را با جدیت بیشتری پی بگیرند. آلمان به عنوان داعیه دار بزرگ ترین اقتصاد اروپا به ویژه در دوره آنجلا مرکل تلاش داشت از وابستگی تام به آمریکا کاسته و رویکرد استقلال طلبانه اتخاذ کند. با این وجود برلین از سال 2019 درگیر انتخاب صدراعظم جدید و جابجایی قدرت شده و عملا از شدت تنازع آن با آمریکا کاسته شد. در جنگ اوکراین اما تصمیم مشخصی نگرفته است. از یک طرف انرژی ارزان و قابل دسترس روسیه را دارد که برای آن میلیاردها یورو هزینه کرده و در طرف مقابل فشارهای متحدان غربی اش را دارد. با این وجود حاضر به خرید انرژی به قیمت چند برابر و تحمیل سرما و گرسنگی به شهروندان خود در طولانی مدت نخواهد بود.

فرانسه به رهبری امانوئل مکرون، دیگر قدرت اروپایی است که خود را مهد دموکراسی و فرهنگ و هنر اروپا می داند. این کشور طی یک قرن اخیر و به ویژه پس از جنگ دوم جهانی از این که در چارچوب ناتو، نتوانسته سیاست های نظامی و امنیتی مستقلی را پیش برد و همواره تحت تأثیر سیاست ها و منافع آمریکا و تا حدودی انگلیس قرار داشته، آزرده خاطر است. روسای جمهور فرانسه همواره ایده تشکیل ارتش متحد و  مستقل اروپایی را دنبال کرده اند؛ اما بلافاصله با بحران هایی مواجه شده اند که این ایده را سال ها به محاق برده است. به نظر می رسد پس از جنبش جلیقه زردها، بحران اوکراین نمونه اخیر این بحران ها باشد. مکرون در سال 2019 و در چندین نوبت اظهاراتی دارد که جالب توجه است: «شاهد پایان هژمونی غرب در جهان خواهیم بود؛ شرایط تغییر می کند» وی معتقد است: «چین به صف مقدم رسیده و روسیه در اجرای استراتژی  خود به موفقیت های زیادی دست پیدا کرده است. اگر به روابط صلح آمیزتر و شفاف تر با روسیه نرسیم قاره اروپا هرگز باثبات نخواهد بود. ما هرگز در امنیت نخواهیم بود.» به عبارت بهتر مکرون معتقد است که پاریس و مسکو باید گام مثبتی برای جهان بردارند در غیر این صورت اروپا صحنه مبارزه استراتژیک ایالات متحده و روسیه باقی خواهد ماند.

ژاپن یکی دیگر از بازیگران قدیم عرصه بین الملل پس از جنگ دوم جهانی از داشتن ارتش محروم شده و بسیاری از حقوق حاکمیت خود را از دست داده است. امپراتوری سرزمین آفتاب همواره در پی فرصتی بوده تا این محدودیت های تحمیلی را کنار زده و ارتش قدرتمند سامورایی خود را احیا کند. برجسته شدن چین به عنوان ابرقدرت آینده و تحرکات کره شمالی، زمینه لازم برای کنار زدن بسیاری از این محدویت ها را فراهم آورده بود؛ اما حمله روسیه به اوکراین و سپس اعزام بخشی از نیروهایش به سمت شرق دور، همه تردیدها را از بین برد. توکیو اعلام کرد پس از 75 سال بودجه نظامی خود را از 54 میلیارد دلار کنونی که معادل یک درصد تولید ناخالص داخلی است را تا سال 2027 به حدود 2 درصد و معادل 80 میلیارد دلار افزایش خواهد داد. این میزان، ژاپن را به دارنده سومین بودجه نظامی بزرگ جهان بعد از آمریکا و چین تبدیل خواهد کرد.

گرچه این تحولات در ظاهر در بین متحدان آمریکا در حال رخ دادن است و این گونه تلقی شود که امریکا مثل همیشه، هژمونی خود را با پول متحدانش تداوم می بخشد اما قطعا ادامه این روند، باعث شروع فصل جدیدی از مسابقه تسلیحاتی و بازی قدرت ها خواهد شد که هیچ کس از پیامدهای آن مصون نخواهد بود حتی خود آمریکا و متحدانش.