واکاوی نشست امنیتی- نظامی مقامات سوریه و ترکیه

در حالی که بسیاری از رسانه‌ها و تحلیل‌گران منطقه‌ای- بین‌المللی سخن از آغاز حمله زمینی ترکیه به شمال سوریه می‌گفتند؛ دیدار سه‌جانبه مقامات ترکیه ، سوریه و روسیه موجب فروکش کردن آتش تنش‌ در منطقه شامات شد. به نظر می‌رسد موقعیت شکننده اردوغان در انتخابات 2023 و احتمال شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات ریاست جمهوری موجب «تعدیل» سیاست خاورمیانه‌ای آنکارا و تشدید روند تنش‌زدایی با کشورهای همسایه شده است. پس از گذشت بیش از یک دهه از آغاز بحران سوریه و قطع روابط دیپلماتیک دمشق- آنکارا، اکنون مقامات دفاعی- اطلاعاتی دو کشور در مسکو با یکدیگر ملاقات و بر سر چگونگی حل چالش‌های مشترک به‌ویژه «مبارزه با تروریسم» و «خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه» به بحث و رایزنی پرداختند. در ادامه این یادداشت سعی می‌کنیم تا به واکاوی ابعاد مختلف نشست امنیتی- نظامی مقامات سوری و ترک در سرزمین تزارها بپردازیم.

دولت کردی؛ تهدید مشترک علیه سوریه و ترکیه

شکست دولت تروریستی داعش و حاکم شدن مجدد گروه‌های کرد متحد آمریکا در مناطق شمالی سوریه، زنگ خطر تشکیل حکومت کردی در نزدیکی مرزهای ترکیه به صدا درآمد. رجب طیب اردوغان به همان اندازه که از تروریست‌های سلفی در سوریه حمایت می‌کرد، نسبت به رشد و قدرت‌گیری »Y.P.K»، «P.K.K» و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (P.Y.D) حساس و نگران بود. در سال 2022 اردوغان بارها تهدید کرد که حمله نظامی گسترده برای گسترش منطقه حائل در داخل سوریه با هدف عقب راندن گروه‌های کردی از مرز و اسکان آوارگان سوری در این خط مرزی را در دستور کار خود قرار خواهد داد. عملیات تروریستی استانبول و نسبت دادن آن به کردها شاید آخرین گام آنکارا برای آغاز حمله نظامی در سوریه باشد اما به نظر می‌رسد نشست مسکو تغییر اساسی در سیاست‌ ترک‌ها ایجاد کرده است. نکته قابل ذکر آن است که مخالفت جدی جمهوری اسلامی ایران، روسیه و حتی آمریکا نقش جدی در بازنگری ترک‌ها در راهبرد حمله نظامی به شمال سوریه ایفا کرده است.

به گزارش «میدل ایست مانیتور» سوریه و ترکیه گروه‌های کرد وابسته به ایالات‌متحده آمریکا را «تهدیدی امنیتی مشترک» تلقی کرده و برنامه مبارزه مشترک با آن‌ها را در دستور کار خود قرار دادند. به عبارت دیگر تهدید شکل‌گیری دولت مستقل کردی سبب همکاری دو کشور و رسیدن به نقطه «منافع مشترک» شده است. با فرض نهایی شدن توافقات میان دو کشور، احتمالاً فشارها بر روی گروه‌های تروریستی شامات سوریه، با هدف پاکسازی مناطق تحت کنترل ایشان، استقرار حاکمیت دمشق و خروج نیروهای ترکیه اعمال خواهد شد.

خروج نیروهای نظامی ترکیه

یکی از چالش‌های جدی بر سر احیای حاکمیت دولت مرکزی و حفظ تمامیت ارضی سوریه، حضور غیرقانونی برخی دولت‌های خارجی در این کشور، به‌ویژه ارتش ترکیه و شبه‌نظامیان نزدیک به آنکارا بود. در پاسخ به همراهی سوری‌ها با ترکیه برای مبارزه مشترک با گروه‌های کردی، آنکارا نیز متعهد به خروج نیروهای خود و بازگشایی جاده «ام 4» برای اتصال حلب- لاذقیه شد. به گفته خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه قرار است کمیسیونی سه‌جانبه میان سه کشور ترکیه، سوریه و روسیه تشکیل گردد تا بر توافقات صورت گرفته میان دمشق- آنکارا نظارت و در ایستگاه آخر منجر به عملیات مشترک ضدتروریسم شود. حال قرار است سه کشور در نیمه دوم ژانویه 2023 دیداری دیگری با یکدیگر داشته باشند. هنوز مکان برگزاری این نشست مشخص نشده است.

شکست آخرین سنگر معارضین سوری

«خیانت» کلیدواژه این روزهای معارضین سوری در تعریف سیاست‌های اخیر آنکارا در قبال تحولات سوریه است. پس از اظهارنظر چاوش اغلو وزیر خارجه ترکیه مبنی بر امکان تغییر سیاست ترکیه وامکان عادی‌سازی روابط دمشق- آنکارا بسیاری از مناطق تحت کنترل تروریست‌ها اعتراضاتی را علیه «پدر معنوی»‌شان انجام دادند. در مقابل آنکارا برای رفع اتهام از خود در نظر معارضان سوری اقدام به تشکیل جلسه با آنها کرد. در همین راستا وزیر خارجه ترکیه گفت:«امروز (3 ژانویه 2023) با گروه‌های اپوزوسیون سوریه دیدار و گفتگو خواهم کرد. ترکیه ضامن مخالفان سوری است و با مخالفت آنها عادی‌سازی روابط انجام نمی‌گیرد.» بسیاری از کارشناسان مسائل سوریه معتقدند که با عادی‌سازی روابط میان دولت‌های اردوغان و اسد زمینه لازم برای آغاز عملیات نظامی علیه آخرین سنگرهای تروریست‌ها، بویژه در شهرهای درعا، ادلب، الباب و جرابلس فراهم خواهد آورد.

تعدیل سیاست «نئوعثمانی‌گری»

در آستانه انتخابات 2023، یکی از نقاط حمله اپوزوسیون به اردوغان سیاست توسعه‎طلبانه این کشور در قبال کشورهای منطقه، به‌ویژه سوریه بوده است. زمانی که اردوغان خواستار تکیه زدن به کرسی ریاست جمهوری بود، سخن از سیاست «تنش صفر با همسایگان» به میان می‌آورد و خبر از دورانی پر از صلح و توسعه اقتصادی را می‌داد. با این حال خط مشی دولت وی در یک دهه گذشته ثابت کرد که به جای پرچم «صلح»، بیرق «نئو عثمانی‌گری» را برافراشته است.

حال اردوغان برای جبران سیاست‌های پیشین خود به سرعت سیاست عادی‌سازی روابط با امارات، عربستان‌سعودی، مصر، رژیم صهیونیستی و سوریه را دنبال می‌کند تا از این طریق از فشار مخالفان خود کاسته، زمینه کاهش هزینه‌های حوزه سیاست خارجی را فراهم آورده و به سمت جذب هر چه بیشتر سرمایه‌های خارجی و فتح بازارهای منطقه‌ای حرکت کند. مخالفان دولت قانونی اسد تصور می‌کنند که در صورت عادی‌سازی روابط میان دمشق-آنکارا بر سر آنها معامله شده و سرزمین‌های اشغالی به دولت سوریه بازگردانده خواهد شد.

پس از بهبود روابط میان دولت قانونی سوریه با سایر دولت‌های منطقه همچون امارات عربی متحده، اردن و مصر، آنکارا خود را از قافله دمشق عقب دیده و به دنبال بازگشایی سفارت خود در این کشور است. زیر ساخت‌ها، صنایع و کارخانه‌های سوری تقریبا ویران شدند و حال نیاز است تا دولت سوریه پذیرای کشورهایی باشد که با قبول اشتباهات پیشین خود و نشان دادن حسن نیت، شریک روند بازسازی این کشور شده و در بازارهای سوریه سهمی داشته باشند

بهره سخن

حرکت دومینو‌وار آنکارا و دمشق به سمت‌عادی سازی روابط و هماهنگی بیشتر در امور امنیتی سوریه این فرصت را برای محور مقاومت فراهم خواهد کرد تا علاوه بر تضعیف نیروهای نزدیک به آمریکا در شمال این کشور، مقدمات بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل تروریست‌ها و گسترش دامنه سیطره دولت قانونی اسد را بر سراسر این کشور فراهم آورد. حال پس از دیدار مقامات اطلاعاتی- نظامی سوریه و ترکیه در مسکو باید منتظر دیدار وزرای خارجه دو کشور و در نهایت دیدار (تاریخی) رجب طیب اردوغان و بشار اسد پس از یک دهه اختلاف و تخاصم باشیم.