مراسم عبادی سیاسی حج: فریضه واجب امت‌ساز و مضمحل‌کننده تهدیدات

نویسنده:

رامین نصیری کارشناس مسائل بین الملل

کد خبر:

۲۶۶۰

مراسم عبادی سیاسی حج: فریضه واجب امت‌ساز و مضمحل‌کننده تهدیدات

مراسم حج، فریضه‌ای الهی و یکی از ارکان اساسی اسلام، فراتر از یک عبادت فردی، دارای ابعاد سیاسی و اجتماعی عمیقی است که آن را به بستری بی‌نظیر برای امت‌سازی و خنثی‌سازی تهدیدات علیه دنیای اسلام تبدیل کرده است. این گردهمایی عظیم، که هر ساله میلیون‌ها مسلمان از گوشه و کنار جهان را در مکه مکرمه گرد هم می‌آورد، فرصتی استثنایی برای تحقق منافعی است که خداوند در قرآن کریم با عبارت «لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم» (حج: ۲۸) به آن اشاره فرموده است. مقام معظم رهبری در بیانات خود در تاریخ ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ تأکید دارند که این منافع، در عصر حاضر، چیزی جز «اتحاد امت اسلامی» نیست؛ اتحادی که اگر به درستی از ظرفیت حج بهره‌برداری شود و دولت میزبان به وظایف خود به شایستگی عمل کند، می‌تواند به نفع همه مسلمانان و در نهایت کل بشریت باشد. در شرایط کنونی، که منطقه غرب آسیا با بحران‌هایی نظیر اشغال فلسطین، فشار بر یمن و مداخلات خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کند، ضرورت وحدت کلمه مسلمانان بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

حج: بستری برای انتفاع مسلمین

مقام معظم رهبری در بیانات خود می‌فرمایند: «این اجتماع اصلاً برای منافع انسانها است: لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم. این «لام» در «لِیَشهَدوا» علی‌الظّاهر لامِ تعلیل است. مردم جمع بشوند در مکه، در بیت‌الله‌الحرام، در مناطق گوناگون حج، برای چه؟ لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم؛ برای اینکه منفعت‌هایشان را پیدا کنند.» این تفسیر حکایت از آن دارد که حج، به‌گونه‌ای طراحی شده است که مسلمانان در آن به دنبال کسب منافع مادی و معنوی خود باشند. اما این منافع چیست؟ رهبری در ادامه تأکید می‌کنند: «امروز این منفعت چیست؟ «اتّحاد امّت اسلامی». به نظر من، برای امّت اسلامی هیچ منفعتی بالاتر از اتّحاد نیست.»

از منظر روایی، آیه ۲۸ سوره حج به صراحت هدف از این اجتماع را «شاهد بودن منافع» عنوان می‌کند. مفسران قرآن، از جمله علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، این منافع را شامل امور دنیوی مانند تجارت و تبادل فرهنگی، و امور اخروی مانند تقرب به خداوند دانسته‌اند. اما در شرایط کنونی، که امت اسلامی با تهدیدات متعددی از سوی قدرت‌های استعماری مواجه است، رهبری این منفعت را در وحدت و هم‌افزایی خلاصه می‌کنند. این دیدگاه، حج را از یک مراسم صرفاً عبادی به یک پدیده چندوجهی ارتقا می‌دهد که می‌تواند در صورت اجرای صحیح، به ابزاری برای حل مشکلات دنیای اسلام تبدیل شود.

از منظر علوم سیاسی، حج را می‌توان به مثابه یک «فضای دیپلماسی عمومی» تحلیل کرد که در آن، مسلمانان از ملیت‌ها و فرهنگ‌های گوناگون گرد هم می‌آیند تا از طریق تعاملات مستقیم، به کاهش تنش‌ها و تقویت همبستگی بپردازند. این ظرفیت، به‌ویژه در منطقه غرب آسیا که تفرقه به ابزاری برای سلطه بیگانگان تبدیل شده، اهمیتی دوچندان می‌یابد. اما تحقق این منفعت، مشروط به اجرای درست مراسم حج و عمل مسئولانه دولت میزبان است.

حج: تقاطع عبادت و سیاست

حج، به فرموده مقام معظم رهبری در دیدار با دست‌اندرکاران حج در تاریخ 14 اردیبهشت 1404، فریضه‌ای است که «شکل و هیئت ظاهری آن،‌ ترکیب آن، صد درصد سیاسی است». ایشان در این بیانات تأکید می‌کنند: «[اینکه] مردم را در مکان واحد، در زمان واحد، هر سال ــ برای هر کسی که بتواند ــ یک جا جمع بکنند، این چیست؟ اجتماع مردم، گرد آمدن مردم دُور هم، نفْس این کار یک ماهیّت سیاسی دارد». این ویژگی، حج را از سایر فرایض اسلامی متمایز می‌کند، زیرا گردهمایی عظیم مسلمانان از نژادها، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف در یک مکان و زمان مشخص، خود به خود یک اقدام سیاسی محسوب می‌شود. این اجتماع، نه تنها نمادی از وحدت امت اسلامی است، بلکه بستری برای هماهنگی، هم‌افزایی و تبادل نظر در مورد مسائل مشترک فراهم می‌آورد.

ضرورت وحدت: راه‌حل چالش‌های دنیای اسلام

در دنیای معاصر، امت اسلامی با چالش‌های متعددی مواجه است که عمدتاً ریشه در تفرقه و عدم انسجام دارد. مقام معظم رهبری در بیانات خود در تاریخ 14 اردیبهشت 1404 تأکید می‌کنند: «امروز این منفعت چیست؟ «اتّحاد امّت اسلامی». به نظر من، برای امّت اسلامی هیچ منفعتی بالاتر از اتّحاد نیست. اگر امّت اسلامی با هم متّحد باشند، دست در دستِ هم بگذارند، هماهنگی کنند، هم‌افزایی کنند، غزّه اتّفاق نمی‌افتد، فلسطین اتّفاق نمی‌افتد، یمن این‌جور تحت فشار قرار نمی‌گیرد». این بیانات، ضرورت وحدت را به عنوان یک راهبرد کلان برای مقابله با بحران‌های منطقه‌ای برجسته می‌سازد.

قضیه فلسطین: مسئله فلسطین، که بیش از هفت دهه از اشغال آن توسط رژیم صهیونیستی می‌گذرد، یکی از بارزترین نمونه‌های تأثیر تفرقه بر امت اسلامی است. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، از سال 1948 تاکنون، بیش از 5.6 میلیون فلسطینی به عنوان آواره ثبت شده‌اند و از اکتبر 2023 تا کنون، بیش از 52,000 نفر در غزه به شهادت رسیده‌اند. این فاجعه، نتیجه عدم هماهنگی و انسجام میان کشورهای اسلامی در برابر رژیم صهیونیستی است. اگر امت اسلامی متحد بود، می‌توانست با ایجاد یک جبهه سیاسی و نظامی متحد، از حقوق مردم فلسطین دفاع کند و مانع از تداوم اشغالگری شود.

فشار بر یمن: یمن نیز چندین سال است که درگیر جنگی ویرانگر شده است که با مداخله ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی و حمایت‌های غرب، به یک بحران انسانی بی‌سابقه منجر شده است. گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهد که بیش از 24 میلیون نفر (80 درصد جمعیت یمن) نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند. این فشارها، که با حمایت مستقیم آمریکا و رژیم صهیونیستی تشدید شده‌اند، نشان‌دهنده ضعف ساختاری در دنیای اسلام است. وحدت مسلمانان می‌توانست با ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای، این مداخلات را خنثی کند و از مردم یمن حمایت نماید.

تروریسم و افراط‌گرایی: ظهور گروه‌های تروریستی مانند داعش در عراق و سوریه، که با حمایت مالی و لجستیکی برخی قدرت‌های غربی و منطقه‌ای شکل گرفت، نتیجه دیگری از تفرقه در میان مسلمانان است. بر اساس گزارش‌های مختلف، هزینه اقتصادی تروریسم در منطقه غرب آسیا طی دهه گذشته بیش از 1 تریلیون دلار بوده است. وحدت امت اسلامی می‌توانست با ایجاد یک گفتمان مشترک و همکاری اطلاعاتی، ریشه‌های این پدیده را بخشکاند.

بنابراین فقدان وحدت در دنیای اسلام، به قدرت‌های استعماری مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی اجازه داده است تا از استراتژی «تفرقه بینداز و حکومت کن» بهره ببرند. این امر، منطقه غرب آسیا را به میدان نبرد نیابتی تبدیل کرده است که هزینه‌های آن را ملت‌های مسلمان پرداخت می‌کنند.

اجرای صحیح حج و نقش دولت میزبان: کلید انتفاع مسلمین

اگر مراسم حج به‌درستی برگزار شود و دولت میزبان به وظایف خود عمل کند، این فریضه می‌تواند به منبعی برای انتفاع همه‌جانبه مسلمین تبدیل شود. رهبری در این باره می‌فرمایند: «دولت‌های اسلامی نقش زیادی دارند؛ دولتِ مهمان‌دارِ حج، نقش بسیار زیادی دارد، تکلیف بزرگ و سنگینی دارند.» این تکلیف، شامل فراهم کردن بستری است که زائران بتوانند آزادانه به تبادل نظر بپردازند، وحدت خود را تقویت کنند و از منافع این اجتماع بهره‌مند شوند.

اجرای صحیح مراسم حج: اجرای صحیح حج به معنای رعایت کامل شئونات شرعی، فراهم آوردن امکانات لازم برای زائران و ایجاد فضایی است که اهداف عبادی و سیاسی این فریضه به‌طور هم‌زمان تحقق یابد. به عنوان مثال، برگزاری مراسم برائت از مشرکین، که ریشه در سیره پیامبر اکرم (ص) و آیات قرآن دارد، بخشی از این اجرای صحیح است که می‌تواند پیام وحدت و مقاومت را به جهانیان منتقل کند. اگر این مراسم به‌درستی انجام شود، زائران نه‌تنها از بعد معنوی بهره‌مند می‌شوند، بلکه احساس تعلق به امت واحده در آن‌ها تقویت می‌شود.

نقش دولت میزبان: دولت میزبان، به عنوان متولی اصلی برگزاری حج، موظف است از هرگونه اقدامی که به تفرقه منجر می‌شود، اجتناب کند و شرایطی را فراهم آورد که زائران بتوانند به اهداف این اجتماع دست یابند. این شامل تأمین امنیت، تسهیل تعاملات فرهنگی و سیاسی میان زائران، و جلوگیری از سوءاستفاده سیاسی از این مراسم است. رهبری تأکید دارند که دولت میزبان باید به گونه‌ای عمل کند که زائران بتوانند «منفعت‌هایشان را پیدا کنند»؛ منفعتی که در اتحاد و هم‌افزایی نهفته است.

در صورت تحقق این شرایط، حج می‌تواند به یک کنفرانس بین‌المللی طبیعی تبدیل شود که در آن، نمایندگان ملت‌های مسلمان از بیش از ۱۸۰ کشور با یکدیگر دیدار کنند، مسائل مشترک را بررسی کنند و راه‌حل‌هایی برای چالش‌های دنیای اسلام بیابند. این تعاملات، به کاهش سوءتفاهم‌ها و تقویت همدلی کمک می‌کند و زمینه‌ساز وحدتی خواهد شد که به گفته رهبری، «امنیت، پیشرفت و هم‌افزایی» را به دنبال دارد.

جهاد تبیین؛ مسئولیت جمعی در تبیین حقیقت حج

رهبری در پایان بیانات خود، نقش علما، روشنفکران و نخبگان را نیز برجسته می‌کنند: «مسئولین کشورها، علما، روشنفکران، نویسندگان، گویندگان ... می‌توانند دربارهٔ حقیقت حج برای مردم توضیح بدهند،‌ مردم را تفهیم کنند و بر روی افکار عمومی مردم اثر بگذارند.» این امر نشان‌دهنده آن است که تحقق منافع حج، تنها به دولت میزبان محدود نمی‌شود، بلکه نیازمند یک تلاش جمعی است تا پیام وحدت به گوش همه مسلمانان برسد.

دولت‌های اسلامی، علما، روشنفکران و نویسندگان، نقش کلیدی در تبیین اهمیت حج و ضرورت وحدت دارند. مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: «دولت‌های اسلامی نقش زیادی دارند؛ دولتِ مهمان‌دارِ حج، نقش بسیار زیادی دارد، تکلیف بزرگ و سنگینی دارند؛ مسئولین کشورها، علما، روشنفکران، نویسندگان، گویندگان، کسانی که جایگاه تأثیرگذار در بین مردم دارند و حرفشان اثر می‌گذارد، همهٔ اینها نقش دارند». این مسئولیت، شامل آگاهی‌بخشی به افکار عمومی، سازماندهی برنامه‌های آموزشی و استفاده از رسانه‌ها برای ترویج پیام وحدت است.

سخن پایانی: حج، ابزار وحدت و پیشرفت و کلید آینده دنیای اسلام

حج، فریضه‌ای عبادی-سیاسی است که اگر به‌درستی اجرا شود و دولت میزبان به وظایف خود عمل کند، می‌تواند به منبعی برای انتفاع مسلمین و تقویت وحدت امت اسلامی تبدیل شود. مقام معظم رهبری تأکید دارند: «لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم؛ حج را با این چشم نگاه کنید.» این منفعت، در اتحادی نهفته است که امنیت، پیشرفت و هم‌افزایی را به ارمغان می‌آورد و تهدیدات استعماری را خنثی می‌کند. آینده دنیای اسلام، در گرو این وحدت است؛ وحدتی که با اجرای صحیح حج و عمل مسئولانه دولت میزبان، نه‌تنها به نفع مسلمانان، بلکه به سود کل بشریت خواهد بود.

حج، به عنوان یک فریضه عبادی-سیاسی، نه تنها یک فرصت معنوی برای مسلمانان است، بلکه یک ابزار استراتژیک برای تقویت وحدت و مقابله با چالش‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود. در منطقه غرب آسیا، که تفرقه به ابزاری برای سلطه قدرت‌های استعماری تبدیل شده است، اتحاد امت اسلامی می‌تواند به حل بحران‌هایی نظیر اشغال فلسطین، فشار بر یمن و گسترش تروریسم منجر شود. مقام معظم رهبری در بیانات خود تأکید دارند: «وقتی اتّحاد بود، امنیّت می‌آید؛ وقتی اتّحاد بود، پیشرفت می‌آید؛ وقتی اتّحاد بود، هم‌افزایی می‌آید».

برای تحقق این هدف، دولت‌های اسلامی باید با استفاده از ظرفیت‌های حج، به ترویج گفتمان وحدت و همکاری بپردازند. آینده دنیای اسلام، در گرو این وحدت است؛ وحدتی که نه تنها به نفع مسلمانان، بلکه به سود کل بشریت خواهد بود، زیرا به فرموده رهبری، «اگر توحید ملاک باشد، این خودخواهی‌ها، این بی‌رحمی‌ها، این قتلها، این کودک‌کشی‌ها، این استعمارها، از بین خواهد رفت». دیپلماسی فرهنگی و سیاسی عمومی که خداوند باری تعالی برای مسلمانان ارزانی داشته است و بالغ بر هزار و چهارصد سال است که مورد استفاده مسلمانان قرار گرفته است. دیپلماسی که بوی صلح و مودت و وحدت کلمه می‌دهد و منجر به پویایی جهان اسلام می‌شود.

روایت مشهوری از نبی مکرم اسلام وارد شده است که فرموده‌اند: «بُنِیَ الإِسْلَامُ عَلیٰ کلِمَتَینِ: کلِمَةِ التَّوْحِیدِ، وَ تَوْحِیدِ الکلِمَةِ» به این معنا که اساس اسلام بر روی دو چیز است یکی کلمه توحید و یگانه پرستی و دیگری وحدت کلمه و اتحاد و انسجام اسلام و مسلمین. فلذا ارزش و اهمیت اتحاد و وحدت مسلمانان به گونه‌ای است که اساس و پایه اسلام را شکل می‌دهد و متعاقباً هرگونه تفرقه و پراکندگی نیز منجر به تضعیف جامعه اسلامی و مستعمره شدن و زیر یوغ رفتن مسلمانان خواهد شد.

گزارش خطا

پسندها: 0

اشتراک گذاری

فیسبوک

سروش

واتس‌اپ

لینکداین

توییتر

تلگرام

برچسب ها: