ایران و آمریکا

چهارمین دور مذاکرات هسته ای میان مقامات دو کشور ایران و آمریکا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه در شهر مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. این مذاکرات در حالی انجام شد که تنش ها در منطقه افزایش یافته و فشارهای سیاسی زیادی از سوی بازیگران مختلف بین المللی بر دو طرف وارد می شود. ❇️به طور کلی می‌توان 3 محور اصلی برای چهارمین دوره از مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در مسقط در نظر گرفت: 1. موضوع مربوط به غنی سازی اورانیوم 2. موضوع مربوط به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران 3. موضوع مرتبط با برنامه موشکی ایران. ❇️ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات را«صریحتر و جدیتر» از دوره های قبل توصیف کرد و اظهار داشت که بحث‌های مفیدی در این دوره مطرح شده است. در مقابل، استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا، نیز مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد. ❇️با این حال می توان با توجه به روند برگزاری چهار دوره مذاکرات اخیر چند سناریوی اصلی را برای آینده مذاکرات میان دو کشور طرح کرد: 1. شکل گیری توافق گام به گام در سطح محدود 2. شکست کامل مذاکرات و تشدید تنش میان دو کشور 3. ادامه مذاکرات بدون نتیجه قطعی و نهایی. ❇️با این حال موضوعات مهمی مانند: 1. سفر ترامپ به خاورمیانه 2. تنش های منطقه ای می تواند تا حد زیادی چشم اندازه آینده مذاکرات میان آمریکا و ایران را تغییر دهد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در واکنش به مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، نسبت به افراط در خوش‌بینی یا بدبینی هشدار دادند و رویکردی واقع‌بینانه و عقلانی را توصیه کردند. این دیدگاه ناشی از تجربه، شناخت عمیق ایشان از سیاست بین‌الملل و اولویت‌دادن به منافع ملی است. در سیاست خارجی نباید نگاه صفر و صدی داشت، زیرا چنین نگاهی باعث خطای محاسباتی و تصمیم‌گیری‌های نادرست می‌شود.خوش‌بینی یا بدبینی مطلق نسبت به آمریکا، مانع تحلیل دقیق و استفاده از فرصت‌ها در جهت تأمین منافع ملی است. برای ارزیابی درست از گفتگوها، پنج اصل مهم باید رعایت شود: شناخت منافع ملی، تحلیل دقیق رفتار طرف مقابل، هوشیاری در برابر فریب، آمادگی برای شکست احتمالی، و حفظ تعادل در روابط. این رویکرد، الگویی برای سیاست خارجی موفق است که هم از فرصت‌ها بهره می‌برد و هم اصول را حفظ می‌کند.

اولین دور گفت‌وگوهای مستقیم ایران و آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای در مسقط، با ارزیابی مثبت رسانه‌ها همراه بود و نشانه‌هایی از پیشرفت دیپلماتیک نشان داد. تهران با تکیه بر پیشرفت‌های هسته‌ای (غنی‌سازی ۶۰٪) و دیپلماسی هوشمند، ابتکار عمل را در دست دارد. ایران تأکید کرده برنامه‌اش صلح‌آمیز است و مذاکرات باید بدون دخالت خارجی پیش برود. فرانسه با پیشنهاد میزبانی دور بعدی مذاکرات در رم و اظهارات مداخله‌جویانه، به دنبال تحمیل شروط غیرمنطقی است. این رویکرد «غیرسازنده» بوده و پاریس به ایفای نقش «مزاحم» در مذاکرات هسته‌ای ایران متهم است. آمریکا بدون هماهنگی با تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا، آلمان) وارد مذاکره شد و خشم اروپا را برانگیخت. تروئیکا با تهدید «مکانیسم ماشه» به دنبال فشار بر ایران است، اما تهران هشدار داده این اقدام به تغییر دکترین هسته‌ای منجر می‌شود. ایران با حفظ آرامش و رد شروط غیرمنطقی، در موقعیت قوی چانه‌زنی قرار دارد. آمریکا تحت فشار اسرائیل و لابی‌های داخلی، تهدید به اقدام نظامی کرده، اما تهران بر گفت‌وگوهای سازنده تأکید دارد. دور بعدی مذاکرات، آزمونی برای عبور از سد مداخله‌گری اروپا خواهد بود.

نامه اخیر رئیس جمهور آمریکا به ایران، نمونه ای آشکار از تداوم راهبرد فرسوده «تهدید و تطمیع» است که طی چهار دهه گذشته، هسته اصلی سیاست‌گذاری واشنگتن در قبال ایران بوده است. این رویکرد، که بر دو پایه توهمِ برتری مطلق قدرت آمریکا و بی اعتنایی به واقعیت های ژئوپلیتیک غرب آسیا استوار است، نه تنها نتوانسته به اهداف ادعایی آمریکا دست یابد، بلکه موجب افزایش شکاف اعتماد میان دو کشور، تقویت گفتمان مقاومت در ایران و تضعیف جایگاه بین المللی واشنگتن شده است.در مقابل اما جمهوری اسلامی با تکیه بر سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت»، هرگونه مشارکت در «دیپلماسی نمایشی» آمریکا را رد کرده است. آینده روابط ایران و آمریکا نه در نامه های نمادین که در توانایی واشنگتن برای عبور از ذهنیت‌های منسوخ جنگ سرد و پذیرش نقش ایران در شکل دهی به «نظم جدید جهانی» تعیین خواهد شد. تا آن زمان، بن بست کنونی نه تنها تداوم می یابد، بلکه هزینه های استراتژیک آن برای آمریکا در غرب آسیا و نظام بین الملل، فزاینده خواهد بود.

یکی از مهم ترین مسائلی که می توان از طریق آن آینده مذاکرات هسته ای کشورمان با غرب را پیش بینی کرد، حول محور اقدام جدی دونالد ترامپ برای وارد کردن فشار حداکثری به ایران خواهد بود. این اقدام در شرایطی صورت می گیرد که رئیس جمهور جدید آمریکا به خوبی این موضوع را پذیرفته است که بیرون آمدن ناگهانی اش از برجام موجب شده است تا دیگر تمایلی از جانب مقامات سیاسی کشورمان برای از سر گیری مذاکرات هسته ای با این کشور وجود نداشته باشد. با این حال، به اعتقاد تیم ترامپ در چنین شرایطی اعمال فشار حداکثری می‌تواند بار دیگر مقامات کشورمان را بر سر میز مذاکره با آمریکا آورد. به طور کلی بعید به نظر می رسد ترامپ در دوره جدید حضورش در قدرت بتواند به موفقیت جدی در رابط با پرونده هسته ای ایران دست یابد. دلیل آن هم اصرارهای وی بر رویکردهای شکست خورده اش در رابطه با تهران است.