نفوذ منطقه‌ای

چهارمین دور مذاکرات هسته ای میان مقامات دو کشور ایران و آمریکا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه در شهر مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. این مذاکرات در حالی انجام شد که تنش ها در منطقه افزایش یافته و فشارهای سیاسی زیادی از سوی بازیگران مختلف بین المللی بر دو طرف وارد می شود. ❇️به طور کلی می‌توان 3 محور اصلی برای چهارمین دوره از مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در مسقط در نظر گرفت: 1. موضوع مربوط به غنی سازی اورانیوم 2. موضوع مربوط به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران 3. موضوع مرتبط با برنامه موشکی ایران. ❇️ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات را«صریحتر و جدیتر» از دوره های قبل توصیف کرد و اظهار داشت که بحث‌های مفیدی در این دوره مطرح شده است. در مقابل، استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا، نیز مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد. ❇️با این حال می توان با توجه به روند برگزاری چهار دوره مذاکرات اخیر چند سناریوی اصلی را برای آینده مذاکرات میان دو کشور طرح کرد: 1. شکل گیری توافق گام به گام در سطح محدود 2. شکست کامل مذاکرات و تشدید تنش میان دو کشور 3. ادامه مذاکرات بدون نتیجه قطعی و نهایی. ❇️با این حال موضوعات مهمی مانند: 1. سفر ترامپ به خاورمیانه 2. تنش های منطقه ای می تواند تا حد زیادی چشم اندازه آینده مذاکرات میان آمریکا و ایران را تغییر دهد.

سفر اخیر وزیر دفاع عربستان سعودی، شاهزاده خالد بن سلمان، به تهران که در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم صورت گرفت، رویدادی با ابعاد راهبردی قابل توجه است. این دیدار، که در سطحی کم‌سابقه طی دهه‌های اخیر انجام شد، نشان‌دهنده تعمیق روابط دو قدرت منطقه‌ای پس از توافق آشتی پکن و ورود مناسبات به مرحله‌ای عملیاتی‌تر، به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی،دفاعی و اقتصادی است. انگیزه‌های ریاض از این سفر چندگانه به نظر می‌رسد؛ 1. تلاش برای درک دقیق‌تر مواضع کشورمان در قبال مذاکرات هسته‌ای و مدیریت پیامدهای احتمالی آن بر امنیت منطقه. 2. دوم، تحکیم و تعمیق همکاری‌های امنیتی و دفاعی دوجانبه برای مدیریت تنش‌ها، افزایش شفافیت و همکاری در موضوعاتی چون امنیت دریایی و مبارزه با تروریسم، با درک این واقعیت که امنیت پایدار خلیج فارس بدون همکاری تهران و ریاض ممکن نیست.3.وجه سوم تحلیل این سفر، به رقابت‌های منطقه‌ای، به‌ویژه میان ریاض و ابوظبی بازمی‌گردد. عدم پذیرش امارات به عنوان میزبان مذاکرات ایران و آمریکا از سوی تهران، مانع از ارتقاء ژئواستراتژیک ابوظبی شد که این امر با توجه به رقابت‌های موجود، ناخوشایند ریاض نبود. سفر وزیر دفاع سعودی می‌تواند تلاشی برای تقویت محور ریاض و ایجاد توازن در برابر دیگر بازیگران عربی باشد. 4. علاوه بر موارد فوق، نمی‌توان از تلاش محتاطانه عربستان برای فاصله‌گذاری راهبردی از عواقب ویرانگر درگیری احتمالی میان ایران و آمریکا در صورت شکست مذاکرات چشم پوشید؛ ریاض نگران آسیب‌پذیری منافع اقتصادی و خطوط انتقال انرژی خود در چنین سناریویی است!

استیون ویتکاف، نماینده دولت ترامپ در امور خاورمیانه، به تازگی در جریان یک مصاحبه، موضع‌گیری معناداری را در مورد پرونده اتمی ایران انجام داده است. وی در گفتگو با فاکس نیوز تاکید کرده که واشینگتن صرفاً به دنبال اجرای توافقی با تهران است تا از طریق یک مکانیسم که امکان راستی‌آزمایی را فراهم کند، مطمئن شود که ایران به تسلیحات اتمی دست پیدا نخواهد کرد. به نظر می رسد ویتکاف از چشم اندازی کلان در حال بازی در نقشی است که به وی واگذار شده است. او قرار نیست مواضع تهاجمی و غیرمنطقی ترامپ در رابطه با ایران را تکرار کند. به بیان ساده تر، او قرار است تسهیل کننده روند مذاکره و تعامل با ایران باشد و به معنای ساده تر، بسترهای مساعدی را برای دستیابی به یک توافق مطلوبِ آمریکا با ایران فراهم کند. در این چهارچوب، از یک سو شاهدیم که ترامپ با اتکا به دکترین مرد دیوانه مدام دست به جوسازی و طرح مواضع تهاجمی علیه ایران می زند و در نقطه مقابل، ویتکاف با طرح برخی مواضع متعادل و نرم‌تر، سعی دارد وانمود کند که می شود گزینه های سخت را کنار گذاشت و در فضایی آرام‌‎تر به یک توافق رسید. این رویکرد ترامپ و ویتکاف از چشم اندازی کلان همان طرحی است که آن ها در عرصه سیاست بین‌المللی و در قبال طیفی از دیگر کشورهای جهان نیز به کار گرفته و می گیرند. از این رو، نه فریب مواضع به ظاهر منطقی و متوازن ویتکاف را باید خورد و نه از مواضع تهاجمی ترامپ وحشت‌زده شد. آن‌ها دو لبه یک قیچی هستند و با هم می بُرند. برای فهم این مساله نیز تجربیات فراوانی را پیشتر شاهد بوده ایم و اینکه دوباره به دام بیفتیم، نه منطقی و نه جایز است. از طرفی تنها مذاکراتی مورد پذیرش است که در آن سه اصل سیاست خارجی یعنی «عزت، حکمت و مصلحت» رعایت شده باشد و منافع ملی به ویژه در بُعد اقتصادی آن هم به صورت ارزیابی شده و گام به گام در آن اعمال شده باشد.