اهداف سفر گروسی به ایران

طنین سنتر؛ رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی شامگاه چهارشنبه گذشته به تهران سفر کرد. وی در قالب این سفر با مقام‌های ارشد کشورمان به ویژه رئیس سازمان انرژی اتمی دیدار و گفتگو داشت. البته که در رابطه با سفر گروسی به ایران، تحلیل و تفسیر‌های مختلفی نیز مطرح شده و همچنان هم می‌شود.
در این راستا، صاحب نظران گوناگون سعی دارند به این سوال مهم پاسخ دهند که رافائل گروسی در تهران در پی چه بود و به بیان ساده تر، عمده دستورکار‌های او در این سفر چه بودند؟ به نظر می‌رسد برای پاسخ به این پرسش توجه به ۲ نکته ضروری است.
اول اینکه همانطور که رافائل گروسی در مصاحبه‌ای قبل از سفر اخیر خود به تهران با خبرگزاری آسوشتیدپرس گفت، وی سعی داشته تا راه‌های رسیدن به یک توافق تازه با ایران با محوریت مساله هسته‌ای این کشور را هموار کند. گروسی پیشتر در موضع گیری با اشاره به مواضع مسعود پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران در رابطه با ابراز تمایل وی به گفتگو با محوریت معادله اتمی ایران گفته بود که مشتاق است ببیند دیدگاه رئیس جمهور کشورمان در این رابطه چیست؟
گروسی حتی گفته بود توافق جدید می‌تواند بر پایه برجام باشد با این حال امکان تعریف یک سازوکار تازه هم است. آن طور که گروسی گفته است، توافق برجام تا حد زیادی فلسفه خود را ازدست داده است. با این همه، گروسی در تهران از رهگذر رایزنی با مقام‌های ارشد کشورمان سعی داشته این امکان سنجی را داشته باشد که آیا می‌توان به توافقی تازه با محوریت برنامه هسته‌ای ایران دست یابد یا خیر.
نکته دوم اینکه ایران و آژانس در ماه مارس سال ۲۰۲۳ میلادی یک اشتراک نظر برای حل برخی اختلافات داشتند و قرار گذاشتند که به تدریج اختلافات را کم و زمینه را برای احیای بازرسی بازرسان آژانس از تأسیسات هسته‌ای ایران فراهم کنند. با این همه، دو طرف در رابطه با بیانیه مارس ۲۰۲۳ اختلاف نظر‌هایی دارند. ایران تأکید دارد که، چون آمریکا از برجام خارج شده و دیگر قدرت‌های غربی نیز به تعهدات خود عمل نکرده اند، پس ایران الزامی به رعایت پروتکل الحاقی و یا نظام بازرسی‌هایی که پیشتر پذیرفته بود ندارد.
با این حال، آژانس این تفسیر را دارد که تفاهم مارس ۲۰۲۳ یک الزام برای ایران است که تهران باید به آن پایبند باشد. تفسیری که ایران قبول ندارد. از این رو، به احتمال زیاد رافائل گروسی تا حد زیادی سعی داشته تا زمینه را برای احیای تفاهم مارس ۲۰۲۳ با ایران فراهم کند و از حجم اختلافات در این رابطه بکاهد. دستور کاری که آن هم بدون توجه به منافع و حق ایران از شانسی برای تحقق برخوردار نیست.

پی نوشت: در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به آن را اعلام کرد.  ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.» بعد از این توافق برخی از تجهیزات نظارتی که بر اساس برجام در محل‌هایی قرار داده شده بودند و در چهارچوب کاهش همکاری‌های ایران با آژانس و قانون راهبردی برچیده شده بود، دوباره نصب شد. تجهیزاتی شامل نصب تجهیزات نظارت بر غنی‌سازی در خطوط سانتریفیوژ‌های غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد در نطنز و فردو، همچنین تجهیزات نظارتی اضافه شده شامل دوربین‌های نظارتی در سایتی در اصفهان که در آن قطعات سانتریفیوژ ساخته می‌شود. در مورد دو مکان از مکان‌های مورد پرسش آژانس که آنها مدعی یافتن ذرات اورانیوم تا غنای ۸۳ درصد در آن هستند نیز توافق شد که در چهارچوب موضوعات پادمانی برای آژانس حل و فصل شود. اما تا اردیبهشت ۱۴۰۳ نیز آژانس هم‌چنان برای موافقت ایران با نصب تجهیزات نظارتی بیشتر و حل موضوع ۲ مکان دیگر منتظر پاسخ ایران بود. ابهام آژانس در مورد دلایل یافت ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در دو مرکز واقع در ورامین و تورقوزآباد در جنوب تهران است. پاسخ ایران این است که به آژانس در این باره پاسخ داده و «موضوع خاتمه یافته» است. سفر قبلی گروسی به ایران به اردیبهشت ۱۴۰۳ باز میگردد و پیش از حادثه‌ای که برای رییس دولت سیزدهم رخ داد. در آن سفر نیز رافائل گروسی به اصفهان رفت و همچنان تاکید دو طرف این بود که قرار نیست سند توافق تازه‌ای بین ایران و آژانس امضا شود. گروسی گفت که پیشنهادی شامل گام‌های عملیاتی به ایران داده است و نمایندگان ایران و آژانس «در حال تعریف این گام‌های دو طرفه هستند.» به نظر می‌رسد سفر گروسی به تهران در راستای تفاهم سال ۱۴۰۱ باشد که در زمان دولت سیزدهم حاصل شد و اکنون دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان مسئولیت پیشبرد آن را برعهده دارد. تجربه دو دهه همکاری ایران و آژانس نشان داده که کار با این نهاد به شدت تحت تاثیر فضای سیاسی حاکم بر سیاست خارجی ایران است.