دیپلماسی زیر سایه بی‌اعتمادی تهران به اروپا

در سایه تنش‌های فزاینده بر سر برنامه هسته‌ای ایران، اولین دور مذاکرات مستقیم میان نمایندگان تهران و واشنگتن در مسقط، پایتخت عمان، کلید خورد. عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی، و استیون ویتکاف، نماینده آمریکا، در دیداری محرمانه گام‌های اولیه برای احیای دیپلماسی هسته‌ای را برداشتند. رسانه‌ها این مذاکرات را مثبت ارزیابی کرده‌اند، اما سایه سنگین مداخله‌گری کشور‌های اروپایی، به‌ویژه فرانسه، بر روند گفت‌و‌گو‌ها سنگینی می‌کند. پاریس که پیشنهاد میزبانی دور دوم مذاکرات در رم را مطرح کرده، به دنبال ایفای نقشی پررنگ‌تر در مذاکراتی است که به زعم ایران، بیش از حد تحت نفوذ سیاست‌های مداخله‌جویانه اروپا قرار گرفته است. این گزارش با نگاهی به تحولات اخیر، نقش مخرب اروپا و چشم‌انداز مذاکرات را بررسی می‌کند.

مسقط؛ آغاز دیپلماسی در سکوت خبری

اولین دیدار نمایندگان ایران و آمریکا در مسقط، بدون جنجال رسانه‌ای و به دور از هیاهوی سیاسی برگزار شد. منابع آگاه این دیدار را «سازنده» توصیف کرده و رسانه‌های بین‌المللی نیز از «نشانه‌های مثبت» در رویکرد دو طرف سخن گفته‌اند. با این حال، تهران بر استقلال مذاکرات تأکید دارد و معتقد است گفت‌و‌گو‌های دو جانبه با واشنگتن باید بدون دخالت‌های خارجی پیش برود. ایران بار‌ها اعلام کرده که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و غنی‌سازی اورانیوم صرفاً برای تأمین نیاز‌های داخلی صورت می‌گیرد نه ساخت بمب! این در حالی است که غرب، به‌ویژه تروئیکای اروپایی (فرانسه، بریتانیا و آلمان)، همچنان تهران را به نقض تعهدات برجام متهم می‌کند.

فرانسه و مداخلات در زمین مذاکرات

در حالی که ایران و آمریکا گام‌های اولیه برای گفت‌و‌گو را برمی‌دارند، فرانسه با پیشنهاد میزبانی دور دوم مذاکرات در رم، تلاش می‌کند خود را به عنوان بازیگری کلیدی در صحنه دیپلماسی هسته‌ای نشان دهد. ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، در اظهاراتی مداخله جویانه اعلام کرد که مذاکرات باید «با منافع امنیتی اروپا همخوانی داشته باشد». این موضع‌گیری، خشم مقامات ایرانی را برانگیخت که معتقدند پاریس به دنبال تحمیل شروط غیرمنطقی و پیچیده‌تر کردن روند مذاکرات است. به نظر می‌رسد فرانسه به‌جای تسهیل دیپلماسی، با طرح پیشنهاد‌های غیرضروری و مواضع متکبرانه، نقش یک مزاحم را در مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران بازی می‌کند. این رویکرد فرانسه به بی‌اعتمادی میان تهران و تروئیکای اروپایی دامن زده است. به نظر می‌رسد واشنگتن که به دلیل خروج یک جانبه از برجام در سال ۲۰۱۸ اعتبار دیپلماتیک خود را کمرنگ‌تر از گذشته احساس می‌کند، قصد دارد مذاکرات را بدون دخالت مستقیم اروپا پیش ببرد، اما شواهد چیز دیگری را نشان می‌دهد.

اروپا در حاشیه؛ شکاف در جبهه غربی

تصمیم آمریکا برای آغاز مذاکرات بدون هماهنگی با متحدان اروپایی، خشم تروئیکای اروپایی را برانگیخته است. سه دیپلمات اروپایی به رویترز گفته‌اند که واشنگتن حتی پیش از اعلام رسمی مذاکرات مسقط، هیچ اطلاعی به پاریس، لندن یا برلین نداده است. این اقدام، نشانه‌ای از بی‌اعتمادی فزاینده میان آمریکا و اروپا در پرونده هسته‌ای ایران است. فرانسه، بریتانیا و آلمان که خود را نگهبانان برجام می‌دانند و همواره در اظهارات رسانه‌ای خود از اهرم «مکانیسم ماشه» برای فشار بر ایران استفاده می‌کنند. این مکانیسم می‌تواند تحریم‌های سازمان ملل را علیه تهران بازگرداند، اما ایران هشدار داده که چنین اقدامی به «تجدیدنظر در دکترین هسته‌ای» منجر خواهد شد. در این میان، پیشنهاد رم از سوی فرانسه، بیش از آنکه گامی دیپلماتیک باشد، تلاشی برای بازگرداندن اروپا به مرکز مذاکرات تلقی می‌شود. تهران، اما این پیشنهاد را «غیرسازنده» خوانده و تأکید کرده که مذاکرات باید در فضایی بی‌طرفانه و بدون مداخله‌گری پیش برود. علاوه بر اینها به گزارش رویترز روز چهارشنبه اعلام کرد که مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز پنج‌شنبه در جریان سفر خود به پاریس با ژان نوئل بارو، همتای فرانسوی خود دیدار خواهد کرد. در این نشست، موضوعاتی، چون جنگ اوکراین، تحولات خاورمیانه و مذاکرات هسته‌ای ایران مورد بررسی قرار خواهند گرفت. سوفی پریماس، سخنگوی دولت فرانسه، روز چهارشنبه در جمع خبرنگاران تأیید کرد که مارکو روبیو به همراه استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، به زودی وارد فرانسه خواهند شد. او با اشاره به محور‌های دیدار، گفت: تمامی مسائل مرتبط با خاورمیانه روی میز گفت‌و‌گو خواهد بود.

چشم‌انداز مذاکرات؛ تهران در موقعیت چانه‌زنی

مذاکرات مسقط نشان داد که ایران در موقعیت مناسبی برای چانه‌زنی قرار دارد. به نظر می‌رسد تهران با تکیه بر پیشرفت‌های فنی در برنامه هسته‌ای و افزایش سطح غنی سازی اورانیوم به ۶۰ درصد، اهرم فشار قابل توجهی در اختیار دارد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داده که ایران تنها یک گام با غنی سازی در سطح تسلیحاتی فاصله دارد، اما تهران تأکید دارد که این اقدامات صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز است. در مقابل، آمریکا که تحت فشار داخلی و لابی‌های اسرائیل قرار دارد، ناچار به بازگشت به میز مذاکره شده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، تهدید کرده که در صورت شکست مذاکرات، اقدام نظامی با رهبری اسرائیل در دستور کار قرار خواهد گرفت. با این حال، ایران با حفظ آرامش دیپلماتیک، نشان داده که آماده گفت‌و‌گو‌های جدی است، مشروط بر اینکه شروط غیرمنطقی غرب کنار گذاشته شود.

نقش ایران؛ دیپلماسی هوشمند در برابر فشار حداکثری

ایران در مذاکرات مسقط بار دیگر ثابت کرد که دیپلماسی هوشمند و صبورانه‌اش می‌تواند معادلات غرب را برهم بزند. تهران با تأکید بر استقلال مذاکرات و رد دخالت‌های اروپا، توانسته ابتکار عمل را در دست بگیرد. عباس عراقچی در اظهاراتی پس از مذاکرات گفت: ایران آماده گفت‌و‌گو‌های سازنده است، اما هرگز زیر بار فشار و مداخله‌گری نخواهد رفت. این رویکرد، نه تنها جایگاه ایران را در مذاکرات تقویت کرده، بلکه شکاف میان آمریکا و اروپا را نیز عیان ساخته است. در حالی که فرانسه و متحدانش به‌دنبال تحمیل شروط جدید هستند، ایران با تمرکز بر گفت‌و‌گو‌های دوجانبه با آمریکا، مسیر دیپلماسی را به سوی منافع ملی خود هدایت می‌کند.

نتیجه‌گیری

مذاکرات هسته‌ای مسقط، نقطه عطفی در دیپلماسی ایران و آمریکا بود که با موفقیت اولیه همراه شد. با این حال، مداخله‌گری فرانسه و تلاش اروپا برای تحمیل شروط غیرمنطقی، سایه‌ای از تردید بر آینده مذاکرات انداخته است. ایران با تکیه بر دیپلماسی هوشمند و اهرم‌های فنی خود، در موقعیتی قوی برای پیشبرد منافع ملی قرار دارد. دور بعدی مذاکرات، چه در عمان و چه در هر مکان دیگر، آزمونی برای اراده دیپلماتیک تهران و واشنگتن خواهد بود تا نشان دهند آیا می‌توانند از سد مداخله‌گری‌های اروپا عبور کنند یا خیر؟