تحریم‌های اقتصادی

🔶 مذاکرات روسیه و اوکراین در استانبول، بدون حضور پوتین و با رهبری مقامات میانی دو طرف، آغاز شده است. تمرکز اصلی بر آتش‌بس ۳۰ روزه و مسائل انسانی مانند تبادل اسرا و کمک‌های بشردوستانه است، اما ابهامات جدی درباره جدیت این گفت‌وگوها وجود دارد. عدم حضور رهبر روسیه ممکن است نشان‌دهنده تمایل مسکو به کاهش سطح انتظارات یا عدم قصد واقعی برای مصالحه باشد. 🔷 ترکیه به عنوان میزبان، نقش میانجی بی‌طرف اما تأثیرگذار را بازی می‌کند، هرچند روابط پیچیده آن با دو طرف — از جمله همکاری با اوکراین در زمینه نظامی و با روسیه در انرژی — چالش‌هایی ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، حضور غیرمستقیم آمریکا از طریق مقاماتی مانند مارکو روبیو، نشان‌دهنده تلاش غرب برای جلوگیری از امتیازات یک‌جانبه به روسیه است. 🔶 اختلافات اساسی مانند وضعیت کریمه و دونباس، تضمین‌های امنیتی، و عضویت اوکراین در ناتو همچنان حل‌نشده باقی مانده‌اند. در کوتاه‌مدت، آتش‌بس موقت محتمل است، زیرا روسیه ممکن است بخواهد فشار تحریم‌ها را کاهش دهد و اوکراین به زمان برای تقویت دفاع نیاز دارد. اما در بلندمدت، بدون حل این اختلافات، صلح پایدار بعید به نظر می‌رسد. ✅ به نظر می‌رسد این مذاکرات بیشتر یک فرصت تاکتیکی برای کاهش تنش‌هاست تا یک پیشرفت دیپلماتیک واقعی. نقش ترکیه و فشارهای غرب می‌تواند بر روند تأثیر بگذارد، اما در نبود اراده سیاسی روسیه برای تعدیل اهدافش، چشم‌انداز روشنی وجود ندارد.

چهارمین دور مذاکرات هسته ای میان مقامات دو کشور ایران و آمریکا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه در شهر مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. این مذاکرات در حالی انجام شد که تنش ها در منطقه افزایش یافته و فشارهای سیاسی زیادی از سوی بازیگران مختلف بین المللی بر دو طرف وارد می شود. ❇️به طور کلی می‌توان 3 محور اصلی برای چهارمین دوره از مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در مسقط در نظر گرفت: 1. موضوع مربوط به غنی سازی اورانیوم 2. موضوع مربوط به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران 3. موضوع مرتبط با برنامه موشکی ایران. ❇️ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات را«صریحتر و جدیتر» از دوره های قبل توصیف کرد و اظهار داشت که بحث‌های مفیدی در این دوره مطرح شده است. در مقابل، استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا، نیز مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد. ❇️با این حال می توان با توجه به روند برگزاری چهار دوره مذاکرات اخیر چند سناریوی اصلی را برای آینده مذاکرات میان دو کشور طرح کرد: 1. شکل گیری توافق گام به گام در سطح محدود 2. شکست کامل مذاکرات و تشدید تنش میان دو کشور 3. ادامه مذاکرات بدون نتیجه قطعی و نهایی. ❇️با این حال موضوعات مهمی مانند: 1. سفر ترامپ به خاورمیانه 2. تنش های منطقه ای می تواند تا حد زیادی چشم اندازه آینده مذاکرات میان آمریکا و ایران را تغییر دهد.

مذاکرات هسته‌ای میان ایران و دولت دوم ترامپ، نقطه عطفی در روابط دو کشور و تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا است. این مذاکرات که در فضایی پرتنش با تهدیدات اولیه آمریکا، فشارهای اقتصادی و قدرت‌نمایی محور مقاومت شکل گرفت، فراتر از برنامه هسته‌ای، به نبردی برای تعیین جایگاه قدرت‌ها در نظم نوین جهانی تبدیل شد. پس از خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و اعمال سیاست فشار حداکثری، ایران با تکیه بر خودکفایی و تقویت روابط با چین و روسیه، نه تنها مقاومت کرد، بلکه نفوذ منطقه‌ای خود را گسترش داد. در دوره دوم ترامپ، تهدیدات آمریکا برای مهار ایران در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای با عقب‌نشینی و پیشنهاد مذاکره صرفاً هسته‌ای همراه شد. ایران اما با هوشمندی و بر اساس اصول حکمت، مصلحت و عزت، شروطی قاطع برای مذاکرات غیرمستقیم و رفع تحریم‌ها مطرح کرد. این مذاکرات در سه دور برگزار شد: دور اول بیشتر نمادین بود، دور دوم به جزئیات فنی پرداخت و دور سوم با اختلاف بر سر رفع تحریم‌ها و شروط ایران به چالش کشیده شد. ایران در این روند، با پایبندی به مواضع خود، از عقب‌نشینی خودداری کرد و نشان داد که اصولش قابل مذاکره نیست. محور مقاومت نیز در این میان به بازیگری کلیدی تبدیل شد که آمریکا را به میز مذاکره کشاند. این مذاکرات، توانایی ایران در دیپلماسی اصولی را به نمایش گذاشت؛ دیپلماسی‌ای که با اقتدار و عزت، جایگاه ایران را در نظم جهانی تثبیت کرد. ایران با صبر استراتژیک و استفاده هوشمندانه از فرصت‌ها، توانست فشارها را به فرصتی برای تقویت خود تبدیل کند. نتیجه این روند، نه تنها خنثی‌سازی سیاست فشار حداکثری بود، بلکه تثبیت ایران به‌عنوان قدرتی تأثیرگذار در معادلات منطقه‌ای و جهانی را به همراه داشت. این پیروزی، نشان‌دهنده موفقیت راهبردی ایران در حفظ اصول و پیشبرد منافع ملی در برابر چالش‌های بین‌المللی است.

بعد از سه دور مذاکره و مشخص شدن موضوع مذاکرات فقط هسته‌ای و چارچوب کلی که به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران توسط آمریکایی‌ها اکنون دو طرف وارد جزئیات شده‌اند. تجربه برجام باعث شده تیم ایرانی نسبت به آمریکایی‌ها بدبین و به خطوط قرمز خود پایبند باشند و در سوی دیگر تناقض در موضع گیری‌های مقامات کاخ سفید به نظر می‌آید شرایط را پیچیده کرده است از یک سو وزیر امور خارجه آمریکا می‌گوید ایران حق غنی سازی ندارد از سویی دیگر ترامپ می‌گوید ما فقط می‌خواهیم ایران بمب اتم نسازد و در سویی دیگر نتانیاهو نیز در هر مصاحبه خواستار لیبی سازی، ایران است.

در دنیای سیاست، بدعهدی چیز تازه‌ای نیست؛ اما وقتی پای آمریکا و ایران وسط باشد، این بدعهدی‌ها به یک الگوی تکراری تبدیل می‌شوند! از همکاری ایران در کنفرانس بن برای ثبات افغانستان گرفته تا امضای برجام در ۲۰۱۵، ایران بارها نشان داده آماده تعامل است؛ اما در پاسخ چه دریافت کرده؟ ۱_ قرار گرفتن در محور شرارت ۲_ خروج یک‌جانبه از برجام۳_ تحریم‌های گسترده اقتصادی. در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرده بود ایران به تعهداتش پایبند است، ترامپ در ۲۰۱۸ با شعار فشار حداکثری، همه چیز را زیر پا گذاشت. آمریکا نه‌تنها در برابر ایران، بلکه در اوکراین، کره شمالی و حتی با کانادا و مکزیک هم سابقه عهدشکنی دارد!نتیجه؟ اعتماد دوباره به آمریکا یعنی بازی با آتش! راه‌حل؟ تمرکز بر خودکفایی، اقتصاد مقاومتی و تقویت روابط با شرق و همسایگان. البته ممکن است در آینده نزدیک، کشور به سمت یک توافق موقت با آمریکا پیش برود؛ اما برای حل ریشه‌ای مشکلات که عمدتاً اقتصادی است، تنها راه مطمئن، حرکت به سوی خودکفایی و اقتصاد مقاومتی است تا با هر بدعهدی غربی‌ها، کشور دچار تزلزل نشود.

همزمان با پیگیری دیپلماسی هسته‌ای (مذاکرات مسقط و به زودی رم)، ایران و آمریکا واقع‌بینانه خود را برای سناریوهای پسا-شکست احتمالی نیز آماده می‌کنند. این آمادگی، نشانه بلوغ راهبردی برای صیانت از منافع ملی است. ایران با حسن نیت و با هدف رسیدن به توافقی خوب و پایدار که حقوق هسته‌ای و منافع اقتصادی ملت را تضمین کند، مذاکره می‌کند، اما هرگز تحت فشار و تهدید، توافقی را نمی‌پذیرد. کشورمان با اتکا به پیشرفت‌های هسته‌ای، توانمندی‌های دفاعی (موشکی و پهپادی) و عمق راهبردی منطقه‌ای (محور مقاومت)، اهرم‌های لازم برای توازن‌بخشی و بازدارندگی را در اختیار دارد. در صورت شکست مذاکرات، سناریوهای پیش‌رو عبارتند از: 1. فشار حداکثری متقابل: محتمل‌ترین سناریو؛ تشدید فشار آمریکا (تحریم، نمایش نظامی، اقدامات اسرائیل) و مقاومت فعال کشورمان (توسعه برنامه هسته‌ای، تقویت همکاری با شرق و همسایگان، حمایت از محور مقاومت). 2. درگیری نظامی: سناریوی خطرناک‌تر (با احتمال کمتر)؛ ناشی از اشتباه محاسباتی یا تحریک ثالث. حمله به ایران بی‌پاسخ نمانده و با توجه به قدرت بازدارندگی ایران، می‌تواند به جنگی منطقه‌ای با عواقب فاجعه‌بار برای همه، از جمله آمریکا، منجر شود. 3. نه جنگ، نه صلح: ادامه وضعیت فرسایشی؛ مدیریت تنش در کنار پیگیری راهبرد مقاومت فعال و صبر استراتژیک. نتیجه‌گیری: در هر صورت، کشورمان با اتکا به مؤلفه‌های قدرت ملی (انسجام داخلی، توان دفاعی و بازدارندگی، عمق راهبردی، دیپلماسی فعال و پایداری ملت)، قادر است از این مرحله عبور کرده و آینده‌ای مستقل و موفق را رقم بزند. دیپلماسی اولویت دارد، اما کشورمان با اتکای به ملت و نیروهای مسلح برای حفاظت از منافع خود در هر شرایطی آماده و توانمند است.

رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر خود با جمعی از مسئولین ارشد سه قوه نسبت به این حربه تاکتیکی آمریکایی‌ها هشدار داده و گوشزد کردند که در مواجهه با موضوع مذاکرات با آمریکایی‌ها نه باید خوش بینی مفرط داشت و نه بدبینی افراطی؛ چرا که اولاً در میان انبوه فعالیت‌ها و کارهای دیپلماتیک دستگاه دیپلماسی ایران برای تعامل با کشورهای دیگر، مذاکره با آمریکایی‌ها بر سر پرونده هسته‌ای ایران، تنها یک مورد از هزاران مورد است و در ثانی خوش بینی افراطی به این موضوع می‌تواند تا اثرگذاری مؤلفه‌های خارجی بر اقتصاد ایران را تشدید کند. از سوی دیگر این خوش بینی افراطی باعث افزایش انتظارات کاذب از سوی جامعه شده و در صورت برآورده نشدن آن موجب سرخوردگی و تزلزل شدید اقتصادی گردد. همچنین بدبینی افراطی نیز مخاطرات خاص خود را داشته و ممکن است تا روایت گری رسانه‌ای خارجی آسیب‌هایی نسبت به باور، شناخت و معیشت اقتصادی جامعه وارد سازد. بن بست سیاسی و در نتیجه بن بست اقتصادی و در نهایت حربه حمله نظامی، من جمله این روایت گری های نادرست رسانه‌ای غربی‌هاست که در این مدت گاها تاثیرات سوء بر بازار و اقتصاد ایران نیز داشته است. شرطی‌سازی مذاکرات به معنای گره زدن سرنوشت اقتصاد ملی به نتایج گفتگوهای بین‌المللی، می‌تواند به تضعیف استقلال اقتصادی و افزایش شکنندگی در برابر فشارهای خارجی منجر شود. اقتصاد ایران که طی دهه‌های اخیر تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار داشته، نیازمند راهبردهایی است که وابستگی به عوامل خارجی را کاهش دهد. تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی بر حل مشکلات داخلی با تمرکز بر اقتصاد، نشان‌دهنده ضرورت اتخاذ رویکردی درون‌زا و مقاومتی است. این دیدگاه با نظریه‌های اقتصاد سیاسی هم‌راستا است که بر اهمیت خودکفایی و تاب‌آوری در برابر شوک‌های خارجی تأکید دارند. به‌ویژه در روزهای اخیر، تحولات مرتبط با مذاکرات ایران و آمریکا بار دیگر حساسیت این موضوع را نشان داده است.

بی اعتمادی، پیوست دائمی مذاکرات احتمالی بین ایران و امریکا است. بی‌اعتمادی ایرانی‌ها به آمریکا، واقعیتی است که نه تنها در میان مردم عادی، بلکه در بین نخبگان سیاسی و حتی در میان تحلیل‌گران بین‌المللی نیز مورد تأیید قرار گرفته است. این بی‌اعتمادی ریشه در وقایع تاریخی و تجربیات تلخ گذشته دارد و به سادگی قابل اغماض نیست. همانطور که ملاحظه می‌کنید رهبر انقلاب به‌رغم وجود دلایل آرمانگرایانه در خصوص عدم اعتماد به امریکا به تجارب واقع گرایانه کف میدان یعنی تجربه تلخ بدعهدی امریکا، غشّ در معامله و عدم تحقق مقصود مذاکره یعنی رفع تحریم‌ها و ضرر و زیان در تحصیل منافع ملی می‌پردازند و با تاکید بر کلیدواژه‌های عقلانیت، هوشمندی و امثال آن همه ایرانیان با هر دین و آئین و مرام و مسلک را مخاطب خود قرار می‌دهند. مایه بسی تعجب و تأسف است که با منطقی به این روشنی هنوز عده‌ای از مسئولین کشور تنها گزینه رفع مشکلات مردم را تعامل با غرب خصوصا مذاکره با آمریکا می‌دانند بدون آنکه به تجارب تلخ مذاکرات دهه ۹۰ بین ایران و غرب (به ویژه آمریکا) اشاره نمایند. حال آنکه با هر عینکی به این ماجرا نگاه کنیم (عینک آرمانگرایی/ عینک واقع گرایی) مذاکره با امریکا نه تنها فایده‌ای ندارد و مشکلی را حل نمی‌کند بلکه اقتصاد را به حالت تعلیق درآورده، بازار ایران را شرطی کرده و مشکلات کشور را پیچیده‌تر می‌کند. تنها راه غلبه بر آمریکا و مقابله با فشار حداکثری ترامپ مقاومت حداکثری و قوی شدن جمهوری اسلامی است