نگاهی بر مذاکرات روسیه و اوکراین در ترکیه

مذاکرات جدید روسیه و اوکراین در استانبول، در شرایطی آغاز می‌شود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، شخصاً در آن حضور ندارد. این دور از گفت‌و‌گو‌ها با رهبری ولادیمیر میدینسکی، مشاور رئیس‌جمهور روسیه، و رستم عمروف، وزیر دفاع اوکراین، برگزار می‌شود. حضور مقامات آمریکایی مانند مارکو روبیو، وزیر خارجه، و نقش ترکیه به عنوان میزبان، ابعاد جدیدی به این مذاکرات بخشیده است. تمرکز اصلی این نشست بر آتش‌بس ۳۰ روزه و مسائل انسانی است، اما پرسش اساسی این است: آیا این مذاکرات می‌تواند به پیشرفت چشمگیری در بحران اوکراین منجر شود، یا صرفاً یک مانور دیپلماتیک برای کاهش فشار‌های بین‌المللی است؟

این نخستین بار در سه سال اخیر است که روسیه و اوکراین در قالب مذاکرات مستقیم و با میانجی‌گری ترکیه دور یک میز نشسته‌اند. ترکیه، با روابط پیچیده با هر دو طرف، تلاش کرده تا خود را به عنوان یک میانجی بی‌طرف، اما تأثیرگذار معرفی کند. آنکارا از یک سو روابط اقتصادی و نظامی با کیِف دارد و از سوی دیگر، به دنبال حفظ ارتباط با مسکو در زمینه‌هایی مانند انرژی و سیاست منطقه‌ای است.

عدم حضور پوتین، اما نشان‌دهنده دو احتمال است:

۱. کاهش سطح انتظارات: روسیه ممکن است نخواهد با حضور مستقیم رهبر خود، این مذاکرات را به سطح بالایی ارتقا دهد تا در صورت شکست، هزینه سیاسی کمتری متحمل شود.

۲. عدم تمایل به مصالحه جدی: شاید مسکو ترجیح می‌دهد با حفظ فشار نظامی، اوکراین را وادار به پذیرش شرایط خود کند و مذاکرات صرفاً برای کاهش محکومیت‌های بین‌المللی باشد.

طبق اعلام مقامات روسیه، این مذاکرات هم سیاسی و هم فنی خواهد بود. موضوعات اصلی عبارتند از:

- آتش‌بس ۳۰ روزه: در صورت توافق، این می‌تواند فرصتی برای تبادل اسرا، تخلیه غیرنظامیان و ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه باشد.

- مسائل انسانی: اوکراین خواهان آزادی شهر‌های محاصره‌شده مانند ماریوپول است، در حالی که روسیه ممکن است آن را به عنوان اهرم فشار استفاده کند.

- موضوعات فنی: احتمالاً درباره خطوط ارتباطی، بازگشت آوارگان و امنیت نیرو‌ها بحث خواهد شد.

با این حال، اختلافات اساسی همچنان پابرجاست:

- وضعیت کریمه و دونباس: روسیه خواهان به رسمیت شناختن حاکمیت خود بر کریمه و خودمختاری دونباس است، در حالی که اوکراین هر دو را نقض تمامیت ارضی خود می‌داند.

- تضمین‌های امنیتی: کیِف خواستار تضمین‌های بین‌المللی برای عدم تکرار تهاجم است، اما مسکو به دنبال جلوگیری از عضویت اوکراین در ناتو است.

نقش بازیگران خارجی: آمریکا و ترکیه

حضور مقامات آمریکایی مانند مارکو روبیو نشان می‌دهد که واشنگتن به‌رغم ادعای عدم مداخله مستقیم، به دنبال تأثیرگذاری بر روند مذاکرات است. آمریکا احتمالاً از ترکیه حمایت می‌کند تا مانع از امتیازات یک‌جانبه به روسیه شود.

از سوی دیگر، ترکیه با میزبانی این مذاکرات، به دنبال تقویت جایگاه خود به عنوان قدرت دیپلماتیک منطقه‌ای است. رجب طیب اردوغان می‌خواهد با نمایش نقش میانجی‌گری، روابط خود با غرب و همزمان با روسیه را متعادل نگه دارد.

در کوتاه‌مدت، احتمال توافق بر سر آتش‌بس موقت وجود دارد، زیرا هر دو طرف به دلایل مختلف به آن نیاز دارند:

- روسیه ممکن است بخواهد با کاهش شدت جنگ، نیرو‌های خود را سازماندهی مجدد کند یا فشار‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها را کاهش دهد.

- اوکراین نیازمند فرصتی برای تقویت مواضع دفاعی و دریافت کمک‌های بیشتر از غرب است.

اما در بلندمدت، تا زمانی که اختلافات اساسی بر سر حاکمیت ارضی و امنیت حل نشود، هرگونه توافق پایدار بعید به نظر می‌رسد.

نتیجه‌گیری

مذاکرات استانبول می‌تواند گامی هرچند کوچک به سوی کاهش خشونت‌ها باشد، اما در غیاب پوتین و با وجود اختلافات عمیق، بعید است به صلح نهایی منجر شود. نقش ترکیه و آمریکا نیز می‌تواند تعیین‌کننده باشد، اما تا زمانی که روسیه به دنبال تغییر نقشه ژئوپلیتیک اوکراین است و اوکراین به دنبال بازپس‌گیری تمام سرزمین‌های اشغالی، راه حل دائم دور از دسترس به نظر می‌رسد.