توافق هسته‌ای

در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، مذاکرات هسته‌ای با ایران دوباره به کانون توجهات بین‌المللی بازگشته؛ اما این بار با پیچیدگی‌های مضاعف. تهران با اتکا به عقلانیت حاکمیتی و تجربه‌های پیشین، مسیر گفت‌وگو را نه از موضع ضعف، بلکه برای تثبیت حقوق خود آغاز کرد. با وجود حسن نیت ایران، گره اصلی همچنان در دستان آمریکایی است که در سال ۲۰۱۸ یکجانبه از برجام خارج شد و حالا با سابقه‌ای پرخطا، در تلاش برای بازگشت است. از طرفی فرایند تصمیم‌گیری در ایران، برخلاف تصور رسانه‌های غربی، فرادولتی و در سطح شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود. توافق خوب آن است که عزت، استقلال و منافع ملت را حفظ کند. در خصوص سه دور مذاکرات باید گفت که نخستین دور (در عمان) تنها امکان‌سنجی بود؛ نمادی از پذیرش شکست سیاست‌های فشار حداکثری. دور دوم (در رم)، گام مهم‌تری برداشته شد: ایران سه مطالبه اصلی خود را مطرح کرد—تضمین‌های حقوقی، لغو کامل تحریم‌ها و حفظ غنی‌سازی. اما دور سوم (باز هم در عمان) با تنش همراه شد؛ آمریکا از مواضع اولیه عقب نشست و با درخواست توقف کامل غنی‌سازی، عملاً به خطوط قرمز ایران تاخت. واکنش قاطع تهران، توقف مذاکرات را رقم زد. درخصوص این تعویق مذاکرات باید گفت که از اختلافات داخلی در واشنگتن گرفته تا سنگ‌اندازی‌های اروپا، تهدید مکانیسم ماشه، فشار صهیونیست‌ها و مطالبات حداکثری آمریکا، همه نشان از دشواری مسیر دارد. ایران اما ثابت‌قدم است: غنی‌سازی خط قرمز است، و حذف توان هسته‌ای یعنی تسلیم در برابر سلطه. سناریوهای محتمل درخصوص آینده مذاکرات شامل: 1- توافق موقت و شکننده، برای نفس‌گیری طرفین 2- شکست مذاکرات و تداوم تقابل هوشمند 3- سناریوی نظامی با حمله احتمالی اسرائیل، پرهزینه و بی‌نتیجه 4- توافق حداقلی منطقه‌ای برای کنترل بحران 5- توافق جامع با حفظ حقوق ایران، اما دور از دسترس در کوتاه‌مدت. ایران در این نبرد دیپلماتیک، نه‌تنها از تجربه برجام آموخته، بلکه با صبر استراتژیک و انسجام حاکمیتی، مسیر خود را مشخص کرده است. گره در دستان آمریکاست، نه تهران.

اخیراً بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی گفته بود: "محور ایران را شکست دادیم، اما هنوز کار‌های زیادی برای انجام دادن داریم از جمله نابود کردن راکتور‌های هسته‌ای و تاسیسات غنی سازی آنها، این کار را انجام خواهیم داد." در این راستا باید گفت: ١)نتانیاهو می خواهد این طور نشان که ایران و محور مقاومت ضعیف شده است تا قدرت چانه زنی تیم آمریکایی را در مذاکرات بالا ببرد در حالی که ضرباتی که محور غربی، عبری از مقاومت بعد از طوفان الاقصی دریافت کرده بسیار سنگین تر بوده است و این گزاره از اساس باطل است. ٢)اشاره به عملیات ترور سید حسن نصرالله بدون اطلاع آمریکایی ها به نوعی تهدید غیرمستقیم ایران به حمله نظامی و حتی بدون هماهنگی با آمریکایی ها است. می خواهد چنین القا کند که مذاکرات برای ايران امنیت تولید نمی کند و با فشار روانی ایرانی ها را وادار به عقب نشینی از خطوط قرمز خود کند تا زودتر مذاکرات به نفع غربی ها به نتیجه برسد. ٣)سخن از لیبی سازی ایران و یا نابودی تاسیسات هسته‌ای ایران به منظور القا ترس در جامعه ایرانی با هدف عقب نشینی ایران از خواسته های خود در میز مذاکرات است.4)تجربه نشان داده است که صهیونیست‌ها بدون هماهنگی با آمریکایی ها هیچ حرکتی نمی کنند و انتظار اختلاف بین این دو کاملا غلط است و حتی در صورت بروز اختلاف باز هم آمریکایی ها در بحران ها پشت صهیونیست ها را خالی نمی کنند و هرگونه حرکتی از سوی صهیونیست ها قطعا با چراغ سبز و هماهنگی آمریکایی ها است، شهادت فؤاد شکر و دستور ترور سید حسن نصرالله از نیویورک موید این قضیه است، پس در حین مذاکرات باید انتظار هر حرکتی را داشت. در پایان توییت های آقای عراقچی و شمخانی بیانگر این موضوع است که ایران نیز در مواضع خود مستحکم است و در مقابل سیاست چماق و هویچ آمریکایی ها کاملا ایستاده است.

دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در قالب دیپلماسی هسته ای با ایران و مذاکرات جاری با این کشور، با 2 چالش مهم رو به رو است که تا حدی توان وی در میز مذاکره را کاهش می دهند. *اولین چالش ترامپ شاید چیزی باشد که وی پیشتر اساسا انتظار آن را نداشت. این گزاره مرتبط با ایران و ابتکارات جدی و گسترده تهران در جریان مذاکرات هسته ای است. موضوعی که حتی نشریات آمریکایی نیز به نحوی ویژه به آن معطوف شده و آن را مورد اشاره قرار داده اند. آمریکایی ها پیشتر این تصور را داشتند که ایران به هیچ عنوان مایل به گفتگو نیست. از این رو، ژست مذاکره گرفتند و سعی داشتند به جهانیان اینطور القا کنند که ایران اهل گفتگو نیست و درست به همین دلیل، هم جهان باید علیه این کشور اجماع کند و هم دولت آمریکا و متحدانش باید از این حق برخوردار باشند که به تاسیسات هسته ای ایران حمله کنند و دست به ماجراجویی علیه تهران بزنند. این در حالی است که ایران عملا توپ را به زمین خودِ ترامپیست ها انداخت و نه تنها با قدرت وارد فضای مذاکره شد بلکه تاکید کرد که با جدیت وارد مذاکره می شود و بهتر است دولت آمریکا نیز چنین باشد. البته که ترامپ و متحدانش با سیلی از ابتکارات ایرانی نیز در روند مذاکرات رو به رو شده اند که انتظار آن را پیشتر نداشتند. * ترامپ با چالش های عدیده ای در امر مدیریت مخالفت های داخلی و به طور خاص از ناحیه لابی‌های متحد رژیم اشغالگر قدس علیه تلاش هایش برای حصول یک توافق با ایران روبه رو است. در واقع، هم جریان ها و چهره های سیاسی در آمریکا و هم لابی‌های نزدیک به اسرائیل، به هر شیوه ممکن سعی دارند تلاش‌ها برای حصول یک توافق جدید میان ایران و آمریکا را به شکست بکشانند. این موضوع نیز یک چالش بزرگ و سخت برای ترامپ در بحبوحه مذاکرات هسته ای با ایران است.

نشریه گاردین در گزارشی تاکید کرده که طرف آمریکایی خواستار انتقال ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به یک کشور ثالث نظیر روسیه است. گزاره ای که ایران به احتمال زیاد آن را رد می کند و این مساله یک مانع بزرگ در مسیر مذاکرات است. در عین حال، استیون ویتکاف نماینده ترامپ در مذاکرات با ایران هم خواستار تطعیلی کامل غنی سازی اورانیوم از سوی تهران شده است. انتشار این قبیل اخبار در شرایط کنونی، با معانی قابل‌تاملی همراه است. اصرار احتمالی دولت ترامپ مبنی بر خروج اورانیوم غنی شده کشورمان از ایران و انتقال آن به یک کشور ثالث، منطقی نیست. دلیل آن هم روشن است زیرا دولت ترامپ در جریان توافق برجام بدعهدی خود را نشان داده و بهتر است که مواد هسته ای ایران همانطور که برخی منابع آگاه اعلام کرده اند که ایران تاکید کرده، در خاک کشورمان باقی بماند و تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار بگیرد. در این چهارچوب، طرف آمریکایی عملا این نکته را در ذهن خواهد داشت که نقض عهدش برای مرتبه دوم در قالب معادله اتمی ایران، از سوی تهران بی‌پاسخ نخواهد ماند و ایران خیلی زود می تواند بازرسان آژانس را اخراج و بار دیگر روند عادی فعالیتهای اتمی اش را از سر بگیرد. اینکه ویتکاف می گوید ایران باید به کل غنی سازی اورانیوم را تعطیل کند و یا این آمریکا است که تعیین می کند بازرسی از مراکز اتمی ایران را چه افرادی انجام دهند، بیش از آنکه مواضعی واقعی باشد، به نظر می رسد عمدتا مصرف داخلی دارد و برای اقناع طیف هایی در داخل آمریکا مطرح می شود که مدام بر تشدید فشارها علیه ایران تاکید دارند.