تحلیلی بر بن‌بست عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا

اخیراً، ما به طور فزاینده‌ای شاهد بوده‌ایم که اتحادیه اروپا نسبت به کشور‌هایی که سیاست خارجی مستقلی را دنبال می‌کنند و منافع ملی را در اولویت قرار می‌دهند، به جای پیروی از دستورالعمل‌های اتحادیه اروپا یا تسلیم شدن در برابر مقامات اروپایی، موضع سختگیرانه‌تری اتخاذ می‌کند. نکته قابل توجه این است که نهاد‌های اتحادیه اروپا این رویکرد را هم در قبال کشور‌های عضو و هم در قبال کشور‌هایی که کاندیدای پیوستن به اتحادیه هستند، اتخاذ می‌کنند.

در مورد اول، این امر به ویژه در مثال مجارستان مشهود است، که پارلمان اروپا اخیراً قطعنامه‌ای علیه آن تصویب کرد و از شورای اروپا خواست تا حق رأی این کشور را محدود کند. این قطعنامه این امر را با این ادعا توجیه می‌کند که مجارستان از حق وتوی خود در زمینه‌های مهمی مانند امنیت سوءاستفاده کرده است و نگرانی‌هایی را مبنی بر اینکه «سیاست‌های بوداپست تهدیدی سیستماتیک برای ارزش‌های اتحادیه اروپا محسوب می‌شود» ایجاد می‌کند.

در مورد دوم، گرجستان نیز تحت بررسی‌های مشابه اروپایی قرار گرفته است. به طور خاص، پیتر فیشر، سفیر آلمان در گرجستان، اخیراً در مصاحبه‌ای با رادیو اروپای آزاد اظهار داشت که روند الحاق تفلیس به اتحادیه اروپا در دسامبر امسال متوقف خواهد شد. به گفته وی، این نتیجه اقدامات انجام شده توسط طرف گرجی است که از مسیر اروپایی منحرف شده است.

این دیپلمات گفت: «آلمان دیگر روی گسترش اتحادیه اروپا کار نمی‌کند، هیچ‌کس در اتحادیه اروپا واقعاً این کار را نمی‌کند و به احتمال زیاد شورای اروپا در ماه دسامبر، زمانی که سران کشور‌ها و دولت‌های ما با هم ملاقات می‌کنند، تأیید خواهند کرد که پرونده [گسترش]به دلیل اقدامات طرف گرجستان بسته خواهد شد.

اغراق است اگر ادعا کنیم که این خبر برای مقامات گرجستان غافلگیرکننده بوده است، چرا که روابط بین گرجستان و اتحادیه اروپا مدت‌هاست که با یک کلمه مشخص می‌شود: رویارویی.

برای درک اصل مشکل، نگاهی گذرا به تاریخ معاصر خالی از لطف نیست. همان‌طور که می‌دانیم، تفلیس رسماً درخواست خود را برای پیوستن به اتحادیه اروپا در مارس ۲۰۲۲ ارائه داد، پس از اوکراین و مولداوی که در ژوئن همان سال به آنها وضعیت نامزدی اعطا شد. با این حال، گرجستان تنها در دسامبر ۲۰۲۳ نامزد شد که خود این موضوع یک سیگنال نگران‌کننده برای این کشور بود.

وخامت گسترده‌تر روابط اتحادیه اروپا و گرجستان با تصویب قانون «عوامل خارجی» آغاز شد. در آن زمان، اتحادیه اروپا روند الحاق این کشور را به حالت تعلیق درآورد و بخشی از کمک‌های مالی خود را مسدود کرد. بعداً، پارلمان اروپا از به رسمیت شناختن نتایج انتخابات پارلمانی ۲۰۲۴ که در آن حزب رؤیای گرجستان پیروز شد، خودداری کرد و قطعنامه‌ای را تصویب کرد که ادعا می‌کرد این انتخابات «نشان‌دهنده جلوه دیگری از عقب‌نشینی مداوم این کشور از دموکراسی است.»

متعاقباً، پارلمان اروپا همچنین خواستار تحریم‌هایی علیه ایراکلی کوباخیدزه، نخست وزیر، شهردار تفلیس، دبیر کل حزب حاکم رؤیای گرجستان، کاخا کالادزه، رئیس پارلمان گرجستان، شالوا پاپواشویلی و نخست وزیر سابق، بیدزینا ایوانیشویلی، شد.

در ادامه اوضاع بدتر هم شد. در ۴ نوامبر ۲۰۲۵، مارتا کاس، کمیسر اتحادیه اروپا در امور گسترش، در یک کنفرانس مطبوعاتی در بروکسل که گزارش سالانه گسترش کمیسیون اروپا را ارائه می‌داد، اظهار داشت که گرجستان بدترین گزارش را در کل تاریخ کشور‌های نامزد دریافت کرده است. در همین حال، کاجا کالاس، معاون رئیس کمیسیون اروپا، گفت که چشم‌انداز عضویت گرجستان در اتحادیه اروپا منفی است و از چندین کشور نام برد که نامزد‌های نویدبخشی برای عضویت تا سال ۲۰۳۰ هستند: آلبانی، مونته‌نگرو، مولداوی و اوکراین..

سپس اظهارات سفیر فیشر در مورد بستن «پرونده گرجستان» مطرح شد که نکته ظریفی را نشان می‌دهد که منعکس‌کننده موضع کلی آلمان در مورد ادغام گرجستان در اتحادیه اروپا است. این دیپلمات آلمانی در اظهارات خود، مقامات گرجستان را به «درهم شکستن سازمان‌های غیردولتی، نقض حقوق معترضان، نابودی احزاب سیاسی و زندانی کردن برخی از رهبران اپوزیسیون» متهم کرد.

در مجموع، این بیانیه صرفاً موضع او را مجدداً تأیید کرد. فیشر مرتباً از سیاست‌های دولت گرجستان به دلیل انحراف از استاندارد‌های دموکراتیک انتقاد می‌کند و علناً از معترضانی که ادعا می‌کردند حقوقشان نقض شده است، حمایت کرده است. در تفلیس، این امر به عنوان دخالت در امور داخلی کشور تلقی شد. در ماه سپتامبر، سفیر آلمان به وزارت امور خارجه گرجستان احضار شد و در آنجا به «تلاش برای ترویج یک دستور کار رادیکال» و «حملات بی‌اساس به دولت» متهم شد. آلمان اقدامات مقامات گرجستان را «بی‌اساس» خواند و اعتراض خود را به کاردار گرجستان ارائه داد.

متعاقباً، در ۱۹ اکتبر، فیشر برای مشاوره به برلین فراخوانده شد و طی آن آلمان اعلام کرد که سفیر هدف «کارزار بدنام‌سازی» قرار گرفته است. او در ۸ نوامبر به گرجستان بازگشت و تنها شش روز بعد، در ۱۴ نوامبر، دوباره در یک تظاهرات در تفلیس ظاهر شد.

در پاسخ، ماکا بوتچوریشویلی، وزیر امور خارجه گرجستان، آخرین اظهارات این دیپلمات آلمانی را تهدیدی برای ادغام گرجستان در اتحادیه اروپا توصیف کرد. او در مصاحبه‌ای با تلویزیون عمومی آلمان گفت: «سفیر این‌گونه دائماً ما را تهدید می‌کند. او با این لحن با مردم کشوری که نماینده آلمان در آن است صحبت می‌کند. این بسیار غم‌انگیز است.» او ادامه داد: «به طور کلی، وظیفه و عملکرد یک سفیر تقویت روابط بین دو کشور و ایفای نقش مثبت در مواقع پیچیده شدن روابط است. اما آنچه ما می‌بینیم برعکس است. در این مورد، شاهد وخامت فوق‌العاده روابط هستیم.»

بنابراین، همان‌طور که وقایع اخیر نشان می‌دهد، تنش‌ها بین تفلیس و بروکسل همچنان به صورت تصاعدی در حال افزایش است. شایان ذکر است که گرجستان تقصیر این موضوع را کاملاً متوجه اتحادیه اروپا می‌داند و استدلال می‌کند که سیاست فشار شدید آن – که ظاهراً با عدم رعایت الزامات کلیدی ادغام اتحادیه اروپا توسط این کشور توجیه می‌شود – چیزی جز دخالت مستقیم در امور داخلی یک کشور مستقل نیست، کشوری که حق دارد به جای پیروی از دستورالعمل‌های خارجی، منافع ملی خود را دنبال کند.

در این زمینه، شایسته است به موضع مقامات گرجستان اشاره کنیم که علیرغم همه فشارها، همچنان به مسیر اروپایی متعهد هستند، همانطور که در اظهارات نخست وزیر ایراکلی کوباخیدزه منعکس شده است.

او اخیراً در پارلمان گرجستان گفت: «می‌خواهم به همه یادآوری کنم که ما هیچ فرآیند ادغام اروپایی را متوقف نکرده‌ایم. خود اتحادیه اروپا حتی مستند کرده است که آنها بودند که گفت‌و‌گو با گرجستان را در ۲۷ ژوئن ۲۰۲۴ بدون هیچ دلیلی به حالت تعلیق درآوردند. این یک تصمیم بسیار ناعادلانه در قبال مردم گرجستان بود. پس از آن، آنها با گستاخی ادعا کردند که ما این فرآیند را به حالت تعلیق درآورده‌ایم – در حالی که در واقع آنها در ماه ژوئن آن را به حالت تعلیق درآورده بودند.» نخست وزیر همچنین ابراز امیدواری کرد که در آینده، رویکرد بوروکراسی اروپا نسبت به مردم گرجستان تغییر کند.

با این حال، با توجه به بیانیه اخیر سفیر آلمان، به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا و کشور‌های اصلی عضو آن تمایلی به تغییر موضع یا روند اقدامات خود ندارند و احتمالاً به اعمال فشار بر کشور‌هایی که از تسلیم شدن در برابر دیکته‌های آنها امتناع می‌کنند، ادامه خواهند داد.