دلایل افزایش شانس پیروزی ارتش در جنگ سودان

جنگ داخلی بیش از دو سال اخیر سودان بین ارتش و نیرو‌های پشتیبان سریع موجب کشتار هزار شهروند و آوارگی میلیون‌ها سودانی شده است. ارتش سودان اخیراً در برابر نیرو‌های پشتیبانی سریع به پیروزی‌هایی دست یافته که آخرین آنها پیشروی در ایالت‌های کردوفان، دارفور، خارطوم و سودان مرکزی است. از زمان به دست گرفتن کنترل کاخ ریاست جمهوری در قلب خارطوم، پایتخت، در ۲۱ مارس ۲۰۲۵، ارتش به دستاورد‌های قابل توجهی در برابر نیرو‌های پشتیبانی سریع دست یافته است. در آخرین مورد نیز ارتش سودان اعلام کرد که کنترل کامل خارطوم پایتخت این کشور را به دست گرفته است. در واقع تحولات اخیر نشان دهنده دست برتر ارتش دارد.

ریشه جنگ داخلی سودان

در آوریل ۲۰۱۹، پس از ماه‌ها اعتراض سراسری بر سر افزایش قیمت‌ها، نیرو‌های ارتش با همکاری نیرو‌های پشتیبان سریع، «عمر البشیر» را برکنار کردند. این امر منجر به ایجاد یک دولت انتقالی غیرنظامی-نظامی شد که هدف آن هدایت کشور به سمت انتخابات ملی سه سال و نیم بعد بود. با این حال، در اکتبر ۲۰۲۱، نیرو‌های ارتش (SAF) و نیرو‌های پشتیبان سریع (RSF) نیز این دولت غیرنظامی را در یک کودتا سرنگون کردند. در دسامبر ۲۰۲۲، کودتاچیان و بلوکی از نیرو‌های سیاسی غیرنظامی توافق نامه‌ای را با هدف بازگرداندن گذار به حکومت دموکراتیک امضا کردند. این توافقنامه الزام کرد که نیرو‌های پشتیبان سریع به عنوان بخشی از فرآیند اصلاحات گنجانده شود، اما اختلافات بر سر این روند، منافع متضاد اساسی بین نیرو‌های ارتش و نیرو‌های پشتیبان سریع را آشکار کرد. از آنجایی که گروه‌های مختلف سودانی و قدرت‌های منطقه‌ای در پشت هر یک از این دو ارتش قرار گرفتند، درگیری بین این دو در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳ آغاز و به سرعت گسترش یافت و بخش اعظم کشور را فرا گرفت.

در ابتدا پیشروی نیرو‌های پشتیبان سریع و عقب نشینی نیرو‌های ارتش پس از آوریل ۲۰۲۳ منجر شد که نیرو‌های شبه نظامی کنترل چهار ایالت از پنج ایالت دارفور را به همراه ایالت کردوفان غربی و بخش‌های بزرگی از برخی از ایالت‌ها مانند کردوفان شمالی را در دست گرفتند. از اواسط سال ۲۰۲۴، نیرو‌های ارتش و مجموعه متنوعی از متحدان آن شروع به بازپس گیری قلمرو کرده‌اند و بخش‌های بزرگی از خارطوم و اومدورمان و همچنین بسیاری از ایالت‌های در جنوب شرقی را باز پس گرفتند.

سودان به عنوان کشور آفریقایی و عربی، شاهد تلاقی تقریباً بی‌سابقه‌ای از بازیگران و پویایی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است.

درگیری سودان به طور همزمان در سطوح ملی، منطقه‌ای و ژئوپلیتیکی در حال انجام است، که پویایی هر سطح به شدت در هم تنیده است. از آنجایی که کشور‌های مختلف به دنبال منافع خود و رقابت برای نفوذ در شاخ آفریقا و منطقه دریای سرخ هستند. در واقع، کشور‌های مختلف سطوح مختلفی از پشتیبانی پنهان و آشکار را از نیرو‌های ارتش و نیرو‌های پشتیبان سریع با هدف دستیابی به یک نتیجه نظامی که نیروی مورد نظر آنها را به قدرت می‌رساند، ارائه کرده‌اند، که در نهایت منافع تجاری و استراتژیک آن را تامین کنند.

اهمیت دارفور

روند پیروزی‌های اخیر ارتش نشان می‌دهد که انسجام نیرو‌های «محمد حمدان دقلو» فرمانده نیرو‌های پشتیبانی سریع سودان، در دارفور پایگاه اصلی او را تضعیف می‌کند و باعث افزایش شکاف در ساختار آن می‌شود. یکی از این شکاف‌ها، اختلاف بین حمیدتی و رئیس جمهور چاد، محمد دبی است. در گزارش کارشناسان سازمان ملل آمده است که نیرو‌های پشتیبانی سریع از خاک چاد در نزدیکی مرز سودان به عنوان پایگاهی برای دریافت تجهیزات از کشور‌های خارجی متحد به‌ویژه امارات استفاده می‌کنند.

نیرو‌های ارتش سودان و جناح‌های مسلح وابسته به آن همچنین به دنبال قطع خطوط تدارکاتی نیرو‌های پشتیبانی سریع در آفریقای مرکزی خواهند بود. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که از طریق لیبی تجهیزات نیرو‌های پشتیبانی سریع تامین می‌شود و این همکاری ممکن است تا آفریقای مرکزی گسترش یابد. دولت سودان احتمالاً برای دستیابی به اهداف خود با ارائه مشوق‌هایی به روسیه در معادن طلا یا بندر دریای سرخ برای پذیرش قطع پیوند بین آفریقا و نیرو‌های پشتیبانی سریع توافق کنند.

در عین حال، نیرو‌های ارتش سودان ممکن است پس از تثبیت کنترل خود بر مناطق سودانی مجاور دارفور، حملات خود را به خطوط تدارکاتی متصل به آفریقای مرکزی تشدید کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که ترامپ نیرو‌های پشتیبانی سریع و متحدان خارجی آنها را برای توقف همکاری با سپاه آفریقا، بازوی روسیه برای نفوذ در آفریقا، تحت فشار قرار دهد.

هراس از نفوذ ایران

علاقه کشور‌های عربی خلیج فارس به سودان و شاخ آفریقا نشان دهنده رقابت فزاینده بین عربستان و امارات (و تا حدودی قطر) است، زیرا این کشور‌ها برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود به دور از اتکای شدید به تولید هیدروکربن و تضمین دسترسی به زمین‌های کشاورزی وسیع سودان و منابع دامی تلاش می‌کنند. این امر به ویژه در مورد امارات که تمایل به سیاست‌های ماجراجویانه بوده صادق است. از همین روی، امارات تبدیل به بزرگترین حامی تسلیحاتی نیرو‌های پشتیبان سریع شده است. البته با وجود اختلاف عربستان و امارات در سودان، هر دو کشور از نفوذ ایران در آن هراس دارند.

رابطه ایران و سودان پس از قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض تقریبا تیره شد که دلیل آن حمایت مالی کشور‌های خلیج فارس از حکومت عمر البشیر بود. اما اخیراً روابط دو کشور دوباره احیاء شده و موضع درست ایران در حمایت از ارتش در این روند تاثیرگذار بوده است. به طوریکه، ایران در سال ۲۰۲۴ سفارت خود را در بندر سودان افتتاح کرد. باید توجه داشت که سودان برای تهران، بخشی از یک استراتژی بزرگ برای حفظ نفوذ و کاهش تسلط عربستان و امارات در منطقه است که می‌تواند بستر مناسبی برای حمایت از محور مقاومت در دریای سرخ نیز باشد. همچنین، همکاری بندری می‌تواند ورود کالا‌های ایرانی به شرق آفریقا را تسهیل کند که برای ایران در شرایط تحریم‌ها غرب حیاتی است.

دلایل برتری ارتش در آینده

هرچند جنگ قبلی در سودان منجر به جدایی بخش جنوبی آن شد، اما پایان جنگ جاری احتمالا با این الگوی کلی متفاوت باشد. زیرا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که می‌تواند کنترل ارتش بر کل کشور را تقویت کند.

نخست: نیرو‌های پشتیبانی سریع به دلیل تکیه بر رهبری حمیدتی و نزدیکانش، به سازمانی شکننده تبدیل می‌کنند. زیرا اگر ارتش سودان موفق به سرنگونی رهبری آن شود، احتمالا از هم بپاشد و هیچ پروژه سیاسی برای متحد کردن اجزای نیرو‌های پشتیبانی سریع باقی نماند.

دوم: گزارش‌های کارشناسان سازمان ملل و محکومیت ایالات متحده تأیید می‌کند که نیرو‌های پشتیبانی سریع مرتکب جنایات گسترده‌ای شده‌اند، که احتمالا ارتش را برای دستیابی به هرگونه توافقی با نیرو‌های حمیدتی بی‌میل کند، زیرا ممکن است با مخالفت شدید ارتش، مردم سودان و جناح‌های مسلح وابسته به ارتش مواجه شود.

سوم: طول جنگ باعث شده است که چندین کشور حامی نیرو‌های پشتیبانی سریع مواضع خود را مورد ارزیابی مجدد قرار دهند. زیرا آنها احتمالاً محاسبه کرده باشند که می‌تواند برنده شود و به آنها مزایای مادی و سیاسی پاداش دهد. اما طول جنگ، افزایش جنایات، بازپس گیری ابتکار عمل نظامی توسط ارتش و تجمع گسترده مردمی و دیپلماتیک در اطراف آن، شرط‌بندی بر روی نیرو‌های پشتیبانی سریع را کاهش داده است و حامیان خارجی آن را مجبور به ترک آن می‌کند، همانطور که کنیا این رویکرد را دنبال کرد.

چهارم: نیرو‌های پشتیبانی سریع از پایگاه بزرگی در سودان برخوردار نیستند و پایگاه آن به برخی مناطق در دارفور محدود می‌شود. بنابراین، ارتش سودان احتمالاً از این آسیب پذیری‌ها استفاده کند و در از بین بردن رهبری نیرو‌های پشتیبانی سریع و نابودی شبکه آن موفق شود.