تحولات سوریه

تحولات اخیر در سوریه، از حملات گسترده رژیم صهیونیستی به دمشق تا عقب‌نشینی نظامی آمریکا از دیرالزور، نقشه‌ای چندوجهی برای برهم زدن موازنه قدرت در منطقه است. تل‌آویو با تکیه بر خلأ قدرت در دولت جدید دمشق، تلاش دارد با تضعیف پدافند و ایجاد تنش‌های قومی، باز هم کنترل میدان را به دست گیرد. ادعای دفاع از اقلیت دروزی، نقابی برای توسعه‌طلبی اسرائیل است؛ آن‌هم در حالی‌که حملات این رژیم جان شهروندان دروزی را نیز گرفته است. همزمان تهدیدات داخلی و شکاف‌های قدرت در دولت جدید سوریه، فرصتی خطرناک برای مداخلات خارجی و تشدید بحران ایجاد کرده‌اند. عقب‌نشینی ایالات متحده از میادین نفتی کلیدی، نه نشانه صلح، بلکه بازآرایی خطرناک است. این خلأ قدرت اگر با ورود محور مقاومت پر نشود، می‌تواند میدان تاخت‌وتاز تازه‌ای برای گروه‌های تروریستی و رژیم صهیونیستی باشد. پیام این رخدادها روشن است: نبودِ بازوی مقاومت یعنی جسارت بیشتر دشمن! حزب‌الله در لبنان و حشدالشعبی در عراق، نه مانع توسعه، که تنها سد واقعی در برابر تکرار سناریوی سوریه‌اند. راه نجات منطقه، تمسک به مقاومت است؛ نه سازش با متجاوز.

«موضع گیری معنادار رهبر معظم انقلاب اسلامی در مورد ضرورت آزاد شدن منابع مالی بیش از 6 میلیارد دلاری ایران در قطر و در عین حال، تلاش های دوحه برای دلجویی از ایران به دلیل ایفای نقش نه چندان مطلوب این کشور در ماجرای سوریه، عمده محورهایی بودند که در بحبوحه سفر امیر قطر به ایران، خودنمایی کردند.»

رهبر معظم انقلاب اسلامی در تحلیل طوفان الاقصی و تحولات اخیر منطقه روند شکل‌گیری، رشد، بلوغ و بالندگی جریان مقاومت و شکست مکرر اراده دشمن در حذف یا مهار آن را محور مباحث خویش قرار می‌دهند و ضمن پرهیز از پرداختن به تحلیل نقطه‌ای، به تحلیل روند‌های موجود می‌پردازند. تحلیل نقطه‌ای یک تصویر لحظه‌ای از تحولات آن هم بدون نگاه به پیشینه آنها به ما ارائه می‌کند و به همین علت نمی‌تواند برآورد جامعی نسبت به آینده داشته باشد. اما تحلیل روندی بر خلاف تحلیل نقطه‌ای، به رغم نگاه نقادانه و آسیب شناسانه به وضع موجود، به شناسایی و بررسی روند‌های بلندمدت با توجه به پیشینه تاریخی آنها می‌پردازد. در تحلیل روندی طوفان الاقصی به این نتیجه می‌رسیم که پیروزی‌های تاکتیکی نه تنها نتوانسته شکست‌های راهبردی رژیم را جبران کند؛ بلکه حتی توان پرکردن خلأ پیروزی‌های راهبردی را هم نداشته است. رهبر معظم انقلاب مبتنی بر همین منطق و با ذکر مثال‌های متعدد از وضعیت گروه‌های مقاومت از جمله حماس و حزب‌الله سعی کرده اند خطای تحلیلی برخی تحلیلگران را اصلاح نمایند. ایشان علاوه بر طرح استدلال در این زمینه، از مثال‌های روشنی استفاده می‌کنند که در نوع خود جالب توجه است. مبتنی بر همین منطق، ترور سیدحسن نصرالله و فرماندهان ارشد حزب‌الله اگر چه یک پیروزی تاکتیکی برای رژیم محسوب می‌شود، اما به لحاظ راهبردی تأثیر ملموس و محسوسی در میدان نداشته؛ بلکه به تعبیر رهبر معظم انقلاب، حملات و قدرت و مشت محکم حزب الله بعد از این ترورها، بیشتر هم شده است. البته این به معنای عدم نیاز به آسیب شناسی میدانی جبهه خودی نیست. اشتباه فاحش آن است که آسیب شناسی و تمرکز بر ضعف‌ها و نارسایی‌ها و خطا‌های احتمالی جبهه خودی به عنوان "همه‌ی ماجرا" و "روایت غالب" و "تحلیل نهایی" تحویل مخاطب گردد. 

آینده سوریه پس از سقوط دولت سوریه، به شدت پیچیده و تحت تأثیر عوامل داخلی و بین‌المللی قرار دارد. سناریوهای مختلفی برای دوران پسا اسد وجود دارد که هرکدام با چالش‌ها و پیامدهای خاص خود همراه هستند. خطرناک‌ترین و محتمل‌ترین سناریو، تجزیه کشور سوریه و آغاز مجدد جنگ داخلی است که می‌تواند به بحران‌های انسانی گسترده، مهاجرت‌های داخلی و خارجی و بی‌ثباتی عمیق در کل منطقه منجر شود.در نهایت، آینده سوریه بستگی به تعاملات پیچیده میان بازیگران داخلی و بین‌المللی، توانایی مدیریت اختلافات و رسیدن به راه‌حل‌های سیاسی پایدار دارد.

تحریم پر شدت آمریکا موسوم به قانون سزار است که تأثیر بسزایی در وضعیت بحرانی معیشتی در سوریه داشت. همچنین نظام سوریه از هشتاد درصد منابع و ثروت خود در شرق فرات که تحت تسلط آمریکا و هم‌پیمانان قرار دارند، محروم بود بنابراین نظام بشار اسد با توجه به این شرایط نتوانست بازسازی در سوریه را آغاز کند که امید و انگیزه در جامعه تزریق شود. همچنین نظام سوریه قادر به بازسازی ارتش نبود، حقوق نظامیان ارتش سوریه در ماه پنجاه دلار بود و همین طور تجهیزات مدرن و به روز به ارتش تزریق نشد. این مسأله بستر را برای گسترش شبکه جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات کاملاً فراهم نمود بنابراین انگیزه و امید در ارتش و دستگاه امنیتی به‌شدت با چالش مواجه بود. رژیم صهیونی نیز بسیاری از نقاط و تجهیزات استراتژیک مقاومت را مورد هدف قرار می داد و این مسئله بر محاسبات نظام سوریه نیز تأثیر گذاشته و بر این اساس حوزه نفوذ ایران را محدود نمود. از طرفی نظام بشار بازدارندگی مقابل حملات رژیم ایجاد نکرد. از طرفی دفاع وطنی که بیش‌از صد هزار نفر از آن‌ها در قالب سازمان رزم، سازمان‌دهی شدند و زیر نظر ارتش رفته بودند با فشار پنهان به وزارت دفاع سوریه، پنجاه هزار نفر از آنها درواقع غیرنظامی شدند. روسیه نقش مهمی در پشتیبانی آتش علیه تروریست‌ها داشت و حضور موثر آن بازدارنده بود اما جنگ در اوکراین باعث شد بسیاری از هواگردها و ناوچه‌های آن از سوریه منتقل شوند .

سرعت پیشروی گروه‌های مسلح در حلب و ادلب و اشغال آن‌ها (عملکرد ضعیف و عدم آمادگی ارتش سوریه در اینجا نباید نادیده گرفته شود) به‌خوبی نشان می‌دهد که اولاً گروه‌های تروریست به سرکردگی تحریرالشام از مدت‌ها قبل خود را برای آغاز چنین جنگی آماده کرده بودند. ثانیاً، آغاز چنین تحرکاتی با پیشروی برق‌آسا و دامنه‌دار بدون چراغ‌سبز یا حمایت بازیگران ذی‌نفع منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله آمریکا، ترکیه و رژیم‌صهیونیستی عملاً امکان‌پذیر نبوده و نیست. برای دولت ترکیه باید سهم و نقش «مؤثری» در تحولات حلب و مناطق پیرامون قائل شد. چرا اولاً آنکارا از تحریرالشام حمایت نظامی و اطلاعاتی می‌کند. ثانیاً نیروها، پایگاه‌ها و تجهیزات نظامی ترکیه در مناطق شمالی سوریه حضور دارند، ثالثاً حمله به حلب و ادلب بدون موافقت ترکیه امکان‌پذیر نبوده است. رابعاً اشغال حلب و ادلب، به تحقق اهداف ترکیه در سوریه کمک قابل‌توجهی می‌کند. جنگ و درگیری در حلب و مناطق پیرامون شاید بتواند یک مناقشه کوتاه‌مدت باشد، اما نمی‌تواند به یک چالش منطقه‌ای تبدیل شود. در بحران سال ۲۰۱۱ سوریه گروه‌های تکفیری مختلف با انسجام سیستمی قوی و پشتوانه مردمی در سوریه و حمایت کشورهای عربی و غربی شامل عربستان سعودی، قطر، امارات، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، رژیم صهیونیستی و... وارد عرصه میدان شدند و از دو جناح عراق و سوریه یک بحران عظیم منطقه‌ای را خلق کردند که به شدت چالش‌آفرین شد.

تحریر الشام از سال ها پیش با تثبیت موقعیت خود در ادلب و تشکیل حاکمیت خودمختار تحت عنوان «دولت نجات سوریه»، در صدد توسعه طلبی در شمال بوده و با حمایت های خارجی از یک سو و سوء استفاده از برخی نارضایتی ها در داخل، حملات خود را از بامداد چهارشنبه گذشته کلید زد و در سایه ضعف و غافلگیری ارتش سوریه پیشروی های قابل توجهی انجام داد. وضعیت کنونی در شمال سوریه در چهارچوب ادامه پروژه تضعیف مقاومت پس از جنگ غزه و لبنان قابل ارزیابی بوده و در همین راستا برخی ناظران از آن به عنوان پیش درآمد فشار حداکثری دولت جدید آمریکا علیه کانون مقاومت یعنی جمهوری اسلامی ایران تعبیر کرده اند. تروریست ها و حامیانشان از عملیات روانی و جنگ رسانه ای غافل نبوده و تلاش دارند چنین القا کنند که کار سوریه و بشار اسد تمام است؛ غافل از آنکه کشوری که با کمک متحدان خود بیش از 10 سال در برابر سخت ترین حملات تروریست ها پایداری کرد، با یک حمله در شمال دست به عقب نشینی نخواهد زد و بلکه به زودی معادلات را تغییر خواهد داد. کم و کیف بازگرداندن معادله اما نیاز به زمان داشته و منوط به روند تحولات آتی و میزان توانایی و نقش آفرینی بازیگران موجود در این معرکه می باشد.