سفری با یک دستورالعمل و چند هدف

مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق در سفری دوره ای ابتدا به عربستان و سپس به ایران سفر کرده است. الکاظمی برای چندمین بار در طول دوران نخست وزیری در عراق است که به این دو کشور سفر می کند و نباید خیلی نسبت به آن حساس بود. اما حساسیت ماجرا زمانی بیشتر می شود که الکاظمی ابتدا به عربستان و مستقیم از جده به تهران سفر می کند. همچنین در ابعاد زمانی این مساله هم مهم است که نخست وزیر عراق در مقطعی که دوباره بحث مذاکرات هسته ای مطرح شده است، به ایران سفر می کند و این سناریو مطرح می شود که الکاظمی علاوه بر سفر دوره ای و تحکیم روابط یا حامل پیامی از جانب غرب برای ایران است یا حامل پیامی از جانب عربستانی ها برای ایران است. برحسب این گمانه زنی ها و تحلیل های مختلفی که در رابطه با اهداف این سفر مطرح می شود، به چند مورد به عنوان دلایل و اهداف سفر می توان اشاره کرد:

 1- تحکیم روابط بین ایران و عربستان: بسیاری بر روی این گزاره به عنوان هدف اصلی سفر الکاظمی تکیه کرده اند و معتقدند که وی به دنبال خارج کردن نقش عراق از حالت میانجی بین ایران وعربستان بعد از پنج دور مذاکره است و اکنون به دنبال مذاکره مستقیم میان دو کشور است. در واقع الکاظمی با این پیام به دو کشور سفر کرده که موافقت آنها را برای انجام مذاکرات مستقیم بین ریاض و تهران به دست آورد. منافع عراق از برقرای رابطه بین دو کشور زیاد خواهد بود و الکاظمی به دنبال آن است که حداقل تا پایان دوران نخست وزیری خود پرونده ایران و عربستان را به نتیجه مطلوبی برساند.

۲- بحث مذاکرات هسته ای: برخی معتقدند که باتوجه به موضع گیری اخیرجوزب بورل مبنی بر انتخاب کشوری عربی به جای وین برای ادامه مذاکرات هسته ای، عراق مهمترین گزینه مطروحه می تواند باشد. هرچند در این میان شانس قطر بیشتر از عراق است، زیرا این کشور نقش میانجی در مذاکرات هسته ای داشته است و احتمال ادامه مذاکرات در این کشور بسیار محتمل تر از عراق است. اما به هر حال عراق امیدوار است که باتوجه به نقش سازنده ای که در موضوع مذاکرات دوجانبه بین ایران و عربستان ایفا کرده است، همین نقش را هم بتواند در مذاکرات هسته ای ایفا کند. البته برخی معتقدند که صرف نظر از مکان مذاکرات، احتمالا الکاظمی حامل پیامی در بحث مذاکرات هسته ای بوده و عراق از این طریق و نقش میانجی به دنبال تاثیرگذاری بر تحولات منطقه ای و حتی فرامنطقه ای است.

4- شرکت در کنفرانس ریاض: همزمان با سفر بایدن به منطقه و سفر به عربستان و رژیم صهیونیستی، ریاض تصمیم دارد که کنفرانسی متشکل از آمریکا، عربستان و برخی کشورهای عربی تشکیل دهد و محور خود را بر تشکیل ائتلاف منطقه ای علیه ایران قرار دهند. عراق نیز به عنوان کشوری که احتمالا به این کنفرانس دعوت شود، درصورت حضور با موضع گیری های داخلی و حتی منطقه ای مواجه خواهد شد. به نظر می رسد و این احتمال وجود دارد که عراق به دنبال آن بوده که حضور خود را در این کنفرانس با اطلاع ایران صورت دهد و این اطمینان را به ایران بدهد که درصورت حضور، اقدامی از جانب عراق صورت نخواهد گرفت.

5- تشکیل دولت در عراق: علاوه بر بحث انتخاب مجدد الکاظمی به نخست وزیری، وی احتمالا به دنبال حمایت ها برای تشکیل دولت آینده در عراق است. دولت مدنظر وی نیز برآمده از احزابی باید باشد که بتواند اولاً برمشکلات موجود فائق آید و ثانیاً متشکل از همه ی احزاب باشد تا بتواند شرایط موجود را برای حرکت دولت فراهم کند.

6- رویکرد جدید انفتاح عربی با ایران: الکاظمی در بعد اقتصادی راهبرد خود را بر انفتاح عربی با کشورهای عربی قرار داد و در این میان نقش پررنگی به کشورهای عربی داد. البته ایران نیز در کانون این رویکرد بود اما به علت مواضع برخی کشورهای عربی این محور دچار اختلافاتی شد. اکنون به نظر می رسد که الکاظمی خود نیز به این گزاره رسیده است که بدون حضور فعال ایران در عرصه اقتصادی عراق همچنان با مشکلات مختلف دست و پنجه نرم خواهد کرد. در نتیجه وی به دنبال آن است که نقش پررنگ تری برای ایران در راهبرد انفتاح عربی ببیند و از هم اکنون اقدامات خود را با بازگشایی مرزهای زمینی و پرداخت پول برق ایران آغاز کرده است.

ارزیابی نهایی

عراق به عنوان بازیگری شناخته شده که از یک سو سعی نموده خود را از بحران های خودساخته منطقه ای توسط آمریکا دور نگه دارد و از سوی دیگر نقش فعال تری در عرصه منطقه ای داشته باشد. این نقش فعال را عراق از طریق میانجی گری در بعضی موضوعات عمچون مذاکرات ایران و عربستان از خود نشان داده و به دنبال اثرپذیری بیشتر این نقش در وجوه مختلف منطقه ای است. بحران سیاسی موجود در عراق که نشات گرفته از مداخله برخی بازیگران داخلی و خارجی در عراق همچون آمریکا است، نشات گرفته از وضعیتی است که واشنگتن چندان رضایتی نسبت به این اقدامات ندارد. زیرا آمریکا اکنون تمام تلاش خود را به کار گرفته که روابط عربستان با اسراییل را به ثمر برساند و اکنون اقدامات عراق در نزدیکی ایران و عربستان کاملا متناقض با این راهبرد آمریکا است. البته می توان این گزاره را نیز مطرح کرد که الکاظمی و دولت عراق نیز به این نکته پی برده اند که برای فائق آمدن بر مشکلات منطقه ای باید بر روی بازیگران منطقه ای و گفت و گوهای منطقه ای تمرکز کرد. به همین دلیل است که وی سفر به عربستان و ایران را در دستورکار خود قرار داده است.