چرا تحریم‌های غرب علیه روسیه شکست خورد؟

در ۲۵ فوریه ۲۰۲۲ و بلافاصله پس از حمله روسیه به اوکراین، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده تحریم‌های شدیدی را علیه اقتصاد روسیه اعلام کرد. برای نمونه، ایالات متحده، روسیه را از پرداخت بدهی با استفاده از ارز خارجی موجود در بانک های ایالات متحده منع کرد. همچنین، بانک‌های بزرگ روسیه از سیستم پیام رسانی بین المللی سوئیفت حذف شدند که این امر پرداخت به روسیه برای صادرات نفت و گاز را به تاخیر انداخته است.

کشورهای غربی تمام تلاش خود را کردند تا دسترسی روسیه به پول را محدود کنند. اما، در عمل آنها شکست خورده‌اند. تحریم‌هایی که گمان می‌رفت روسیه را فقیرتر می‌کند، نتیجه دیگری داشته است. نتایج نشان می‌دهد که غرب در هنگام اعمال تحریم‌ها دچار خطای ارزیابی بزرگی شد. در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، وضعیت اقتصادی روسیه را تشریح کرد. نرخ فقر روسیه در پایان سه ماهه سوم سال ۲۰۲۲ به ۱۰.۵ درصد رسید که از از ۱۱ درصد سال گذشته اندکی کمتر بود. پوتین ضمن اعلام این موضوع گفت: «این کاهش اندک است، اما مهم است که در شرایط سخت اقتصادی کنونی چنین روند مثبتی وجود داشته باشد.»

باید توجه داشت که حمله روسیه به اوکراین بیش از ۱۱ ماه پیش رخ داد و تشدید تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده علیه بانک‌ها، مؤسسات مالی، الیگارش‌ها و دارایی‌های روسیه در خارج از کشور تغییری نکرده است. در نتیجه اعمال تحریم‌ها، که فضای خصمانه علیه روسیه ایجاد کرد، کمبود فوری کانتینرهای حمل و نقل، تراشه‌های نیمه‌هادی، قطعات یدکی صنعتی، خودرو، راه‌آهن و هوانوردی به وجود آمد. صنعت داخلی متحمل زیان شدید شد اما اثرات تحریم‌ها موقتی بود. در ماه می ۲۰۲۲، روبل روسیه در برابر یورو بیش از ۶ درصد افزایش یافت تا به بالاترین حد خود در هفت سال اخیر برسد. این نتیجه تحت تاثیر کنترل سرمایه و قیمت‌های بالای نفت تقویت شده است.

 همچنین جنگ در اوکراین به یک بحران بزرگ نفت و گاز در کل اروپا منجر شده است. بیشتر نیازهای نفت و گاز اروپا توسط روسیه تامین می‌شد. اما، بدون در نظر گرفتن پیامدهای اساسی، اتحادیه اروپا تصمیم گرفت تا تمام منافع خود را از روسیه جدا کند. در مقابل، روسیه توانست اقتصاد خود را از طریق دیپلماسی با متحدان و کشورهای بی‌طرف مانند ترکیه، چین ،ایران و حتی هند محافظت کند.

تحریم‌ها کم‌رنگ شد

رهبران غربی مانند بایدن فکر می‌کردند که اقتصاد روسیه به طور کامل فرو می‌ریزد و در نهایت روسیه را مجبور می‌کند شکست در اوکراین را بپذیرد. براساس داده‌ها به جای روسیه، در واقع این ایالات متحده بود که فقیرتر شده است. در سپتامبر ۲۰۲۲، نرخ فقر در ایالات متحده برای دومین سال متوالی افزایش و درآمد خانوارها به دلیل جنگ اوکراین کاهش یافت.  بر اساس داده‌های سالانه منتشر شده توسط اداره سرشماری ایالات متحده، نرخ فقر به ۱۱.۶ درصد افزایش یافته است. یعنی سال گذشته، ۳۷.۹ میلیون نفر در فقر بودند که حدود ۳.۹ میلیون بیشتر از سال ۲۰۱۹ است.

وضعیت در منطقه یورو نیز بسیار ناپایدارتر است. در آلمان، بیش از یک سوم دانش آموزان در معرض خطر شدید فقر هستند. در اتحادیه اروپا، تقریباً هفت درصد از جمعیت در سال ۲۰۲۱ نتوانستند خانه خود را به درستی گرم کنند. احتمالا امسال، وضعیت بدتر هم می‌شود. همانطور که داده‌های یورواستات نشان می دهد، کشوری که بیشترین آسیب را از فقر سوخت  داشت بلغارستان بود که تقریباً از هر چهار نفر یک نفر (۲۳.۷ درصد) به سوخت دسترسی نداشتند. امسال احتمالا این وضعیت به ۵۰ تا ۷۵ درصد برسد.

پیش بینی می‌شد که اقتصاد روسیه در نتیجه این تحریم‌های به اصطلاح شدید سقوط کند. بایدن و کشورهای اروپایی با مرتکب خطای قابل توجهی در اجرای تحریم‌ها، در واقع خود را به دردسر انداخته‌اند. به هر حال، موضع ضد روسی که کشورهای اروپایی اتخاذ کرده بودند، در حال کمرنگ شدن است. اتحادیه اروپا در واکنش به الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ و سپس الحاق دونتسک، لوهانسک و زاپوریژژیا اوکراین در سال ۲۰۲۲، همه اقتصاد روسیه از جمله بانک‌ها، مشاغل، منابع انرژی مانند زغال سنگ و نفت، سرمایه‌گذاری‌ها، امور مالی عمومی و موادی مانند آهن، فولاد و الوار را تحریم کرده است.

داده‌ها نشان داد که تحریم‌ها کارساز نیست و روسیه همیشه راه‌هایی برای دور زدن آنها پیدا کرده است و حتی چندین مورد از سرپیچی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان از تحریم‌ها به صورت پنهان و آشکار به ثبت رسید. در مقابل قیمت بالای گاز و نفت، تامین مالی جنگ را برای روسیه آسان کرده است. فروش نفت خام روسیه در سال گذشته ۴۱ درصد افزایش یافته و تقریبا ۴۰ درصد از کل صادرات روسیه را فروش نفت تشکیل می‌دهد که به طور قابل توجهی به تامین مالی جنگ کمک می‌کند.

در نتیجه، تحریم‌ها تنها اقتصاد جهانی را تضعیف و به مسکو در تلاش‌های جنگی خود کمک کرد و از همین روی بسیاری از کشورها با تحریم‌ها مخالفت کرده‌اند. مجارستان و لهستان دو کشوری هستند که از همان ابتدا به شدت با تحریم‌ها مخالفت بودند. علاوه بر این، سوئیس و یونان نیز اعمال هرگونه تحریم بزرگ علیه روسیه را رد کرده‌اند بطوریکه اکنون اتحادیه اروپا در حال عقب نشینی از تحریم‌های خود علیه مسکو است. برای نمونه، اخیرا اتحادیه اروپا به طور غیررسمی به کشورهای اروپایی برای انجام تجارت دفاعی با شرکت های روسی چراغ سبز نشان داد.

اتحادیه اروپا در حال درک این موضوع است که اگر در تحت فشار قرار دادن کشورها برای پیروی از سیاست روسیه خود از حد مجاز فراتر رود، احتمالا نتیجه معکوس داشته باشد. تغییر موضع اتحادیه اروپا یک شکست بزرگ برای تلاش‌های بایدن برای متحد کردن اروپا علیه روسیه و پر کردن خزانه آمریکا است. اروپا به یک سیاست خارجی مستقل نیاز دارد و این تازه آغاز راه است.