مذاکرات هسته ای ایران

سفرهای عراقچی به مصر و لبنان با هدف کاهش تنش با آژانس، حمایت از محور مقاومت و ارسال پیام به آمریکا و متحدانش، بخشی از راهبرد دیپلماسی فعال ایران در آستانه مذاکرات هسته‌ای است. این تحرکات نشان می‌دهد تهران به‌دنبال تثبیت موقعیت خود در منطقه و تعدیل فشارهای بین‌المللی است.

با پیروزی دوباره دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، آمریکا وارد مرحله‌ای تازه از حیات سیاسی خود شده است؛ مرحله‌ای که بسیاری آن را «دوران ترامپیسم تثبیت‌شده» می‌نامند. ترامپ سه اولویت اساسی را در صدر برنامه‌های داخلی و خارجی خود قرار داده است: ❇️۱. مهندسی قدرت در داخل؛ بازنویسی نظم سیاسی آمریکا: ترامپ این‌بار دیگر فقط به دنبال ریاست‌جمهوری نیست؛ او به دنبال نهادینه‌سازی نوعی نظم سیاسی نوین با محوریت «ترامپیسم» است. در ماه‌های نخست بازگشتش به قدرت، موجی از تغییرات مدیریتی در نهاد‌های امنیتی، قضایی و رسانه‌ای آمریکا آغاز شد. بسیاری از مدیران ارشد مخالف یا مستقل، از سمت خود برکنار شدند و چهره‌های وفادار به گفتمان ترامپ جایگزین آنان شدند. ❇️ ۲. سیاست تهاجم اقتصادی: تحریم ها، سازمان‌های نظیر بریکس و شانگهای، ظهور رمز ارز‌ها و قدرت گرفتن برخی ارز‌ها نظیر یوآن، ترامپ را به این چالش انداخته که دیگر دلار نمی‌تواند آینده آمریکا را تضمین کند لذا سیاست تهاجم اقتصادی را در عرصه بین الملل در پیش گرفته است و اقداماتی نظیر جنگ تعرفه ها، جایگزین کردن کشور‌های عربی با اروپا برای منافع اقتصادی، نگاه بر کشور‌های دارای منابع و معادن نظیر اوکراین و کشور‌های آفریقایی و ... در این راستا ارزیابی می‌گردد. ❇️ 3. مهار چین با تمام ابزار‌های ممکن: در سیاست خارجی، ترامپ چین را تهدید شماره یک برای نظم جهانی تحت رهبری آمریکا می‌داند. این نگاه، اگرچه در دوره اول نیز وجود داشت، اما در سال اول دوره دوم به مرحله تهاجمی‌تری رسیده است.

چهارمین دور مذاکرات هسته ای میان مقامات دو کشور ایران و آمریکا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه در شهر مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. این مذاکرات در حالی انجام شد که تنش ها در منطقه افزایش یافته و فشارهای سیاسی زیادی از سوی بازیگران مختلف بین المللی بر دو طرف وارد می شود. ❇️به طور کلی می‌توان 3 محور اصلی برای چهارمین دوره از مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در مسقط در نظر گرفت: 1. موضوع مربوط به غنی سازی اورانیوم 2. موضوع مربوط به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران 3. موضوع مرتبط با برنامه موشکی ایران. ❇️ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات را«صریحتر و جدیتر» از دوره های قبل توصیف کرد و اظهار داشت که بحث‌های مفیدی در این دوره مطرح شده است. در مقابل، استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا، نیز مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد. ❇️با این حال می توان با توجه به روند برگزاری چهار دوره مذاکرات اخیر چند سناریوی اصلی را برای آینده مذاکرات میان دو کشور طرح کرد: 1. شکل گیری توافق گام به گام در سطح محدود 2. شکست کامل مذاکرات و تشدید تنش میان دو کشور 3. ادامه مذاکرات بدون نتیجه قطعی و نهایی. ❇️با این حال موضوعات مهمی مانند: 1. سفر ترامپ به خاورمیانه 2. تنش های منطقه ای می تواند تا حد زیادی چشم اندازه آینده مذاکرات میان آمریکا و ایران را تغییر دهد.

این دور از مذاکرات، در شرایطی بسیار حساس برگزار می‌شود. آمریکا تحت رهبری ترامپ، موضعی تهاجمی‌تر اتخاذ کرده است؛ به ویژه در قبال فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم توسط ایران. نماینده آمریکا، «استیو ویکاف»، به صراحت خواستار توقف کامل غنی‌سازی و حتی برچیده شدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران شده است؛ درخواستی که لحن تند آمریکا را تشدید کرده و سطح ریسک مذاکرات را بالا برده است. در سوی مقابل، ایران همچنان بر حق مسلم خود برای غنی سازی اورانیوم تأکید دارد. «عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران، اعلام کرده است که کشورش آماده توافقی است که تضمین دهد به سمت تسلیحات هسته‌ای نخواهد رفت، اما پذیرش مطالبات «غیرمنطقی و غیر واقع بینانه» آمریکا را ناممکن می‌داند. این بن‌بست، بازتابی از بی‌اعتمادی تاریخی و اهداف متضاد دو کشور است. یکی از ویژگی‌های بارز این مذاکرات، نبود اجماع داخلی در درون دولت آمریکا است. موضع آمریکا بین خواسته‌های سخت‌گیرانه و تمایل به توافق در نوسان است. این دوگانگی، روند گفت‌و‌گو‌ها را پیچیده‌تر کرده است. اظهارات علنی مقامات آمریکایی مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی و نابودی تأسیسات هسته‌ای، ممکن است بخشی از یک تاکتیک مذاکره‌ای برای نمایش قدرت و کسب امتیاز بیشتر باشد. اما چنین موضعی می‌تواند مذاکرات را تا مرز فروپاشی پیش ببرد؛ به ویژه اگر از نگاه ایران، این خواسته‌ها تغییر مداوم خطوط قرمز تلقی شوند.

در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، مذاکرات هسته‌ای با ایران دوباره به کانون توجهات بین‌المللی بازگشته؛ اما این بار با پیچیدگی‌های مضاعف. تهران با اتکا به عقلانیت حاکمیتی و تجربه‌های پیشین، مسیر گفت‌وگو را نه از موضع ضعف، بلکه برای تثبیت حقوق خود آغاز کرد. با وجود حسن نیت ایران، گره اصلی همچنان در دستان آمریکایی است که در سال ۲۰۱۸ یکجانبه از برجام خارج شد و حالا با سابقه‌ای پرخطا، در تلاش برای بازگشت است. از طرفی فرایند تصمیم‌گیری در ایران، برخلاف تصور رسانه‌های غربی، فرادولتی و در سطح شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود. توافق خوب آن است که عزت، استقلال و منافع ملت را حفظ کند. در خصوص سه دور مذاکرات باید گفت که نخستین دور (در عمان) تنها امکان‌سنجی بود؛ نمادی از پذیرش شکست سیاست‌های فشار حداکثری. دور دوم (در رم)، گام مهم‌تری برداشته شد: ایران سه مطالبه اصلی خود را مطرح کرد—تضمین‌های حقوقی، لغو کامل تحریم‌ها و حفظ غنی‌سازی. اما دور سوم (باز هم در عمان) با تنش همراه شد؛ آمریکا از مواضع اولیه عقب نشست و با درخواست توقف کامل غنی‌سازی، عملاً به خطوط قرمز ایران تاخت. واکنش قاطع تهران، توقف مذاکرات را رقم زد. درخصوص این تعویق مذاکرات باید گفت که از اختلافات داخلی در واشنگتن گرفته تا سنگ‌اندازی‌های اروپا، تهدید مکانیسم ماشه، فشار صهیونیست‌ها و مطالبات حداکثری آمریکا، همه نشان از دشواری مسیر دارد. ایران اما ثابت‌قدم است: غنی‌سازی خط قرمز است، و حذف توان هسته‌ای یعنی تسلیم در برابر سلطه. سناریوهای محتمل درخصوص آینده مذاکرات شامل: 1- توافق موقت و شکننده، برای نفس‌گیری طرفین 2- شکست مذاکرات و تداوم تقابل هوشمند 3- سناریوی نظامی با حمله احتمالی اسرائیل، پرهزینه و بی‌نتیجه 4- توافق حداقلی منطقه‌ای برای کنترل بحران 5- توافق جامع با حفظ حقوق ایران، اما دور از دسترس در کوتاه‌مدت. ایران در این نبرد دیپلماتیک، نه‌تنها از تجربه برجام آموخته، بلکه با صبر استراتژیک و انسجام حاکمیتی، مسیر خود را مشخص کرده است. گره در دستان آمریکاست، نه تهران.

مذاکرات هسته‌ای میان ایران و دولت دوم ترامپ، نقطه عطفی در روابط دو کشور و تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا است. این مذاکرات که در فضایی پرتنش با تهدیدات اولیه آمریکا، فشارهای اقتصادی و قدرت‌نمایی محور مقاومت شکل گرفت، فراتر از برنامه هسته‌ای، به نبردی برای تعیین جایگاه قدرت‌ها در نظم نوین جهانی تبدیل شد. پس از خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و اعمال سیاست فشار حداکثری، ایران با تکیه بر خودکفایی و تقویت روابط با چین و روسیه، نه تنها مقاومت کرد، بلکه نفوذ منطقه‌ای خود را گسترش داد. در دوره دوم ترامپ، تهدیدات آمریکا برای مهار ایران در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای با عقب‌نشینی و پیشنهاد مذاکره صرفاً هسته‌ای همراه شد. ایران اما با هوشمندی و بر اساس اصول حکمت، مصلحت و عزت، شروطی قاطع برای مذاکرات غیرمستقیم و رفع تحریم‌ها مطرح کرد. این مذاکرات در سه دور برگزار شد: دور اول بیشتر نمادین بود، دور دوم به جزئیات فنی پرداخت و دور سوم با اختلاف بر سر رفع تحریم‌ها و شروط ایران به چالش کشیده شد. ایران در این روند، با پایبندی به مواضع خود، از عقب‌نشینی خودداری کرد و نشان داد که اصولش قابل مذاکره نیست. محور مقاومت نیز در این میان به بازیگری کلیدی تبدیل شد که آمریکا را به میز مذاکره کشاند. این مذاکرات، توانایی ایران در دیپلماسی اصولی را به نمایش گذاشت؛ دیپلماسی‌ای که با اقتدار و عزت، جایگاه ایران را در نظم جهانی تثبیت کرد. ایران با صبر استراتژیک و استفاده هوشمندانه از فرصت‌ها، توانست فشارها را به فرصتی برای تقویت خود تبدیل کند. نتیجه این روند، نه تنها خنثی‌سازی سیاست فشار حداکثری بود، بلکه تثبیت ایران به‌عنوان قدرتی تأثیرگذار در معادلات منطقه‌ای و جهانی را به همراه داشت. این پیروزی، نشان‌دهنده موفقیت راهبردی ایران در حفظ اصول و پیشبرد منافع ملی در برابر چالش‌های بین‌المللی است.

سفر عراقچی به چین هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای، صرفاً یک دیدار دیپلماتیک نبود؛ بلکه پیامی روشن به آمریکای ترامپ بود: ایران تنها نیست و می‌تواند در زمین بازی جهانی، با تکیه بر شرق، چانه‌زنی کند. چین در بحبوحه تحریم‌ها، همچنان خریدار نفت ایران ماند و با راه‌اندازی سازوکارهای مالی مستقل، نشان داد مقابل یکجانبه‌گرایی آمریکا ایستاده. این یعنی تهران در میدان فشار، حامی دارد. رایزنی با پکن پیش از مذاکرات با واشنگتن، اقدامی هوشمندانه برای تقویت دست ایران پشت میز مذاکره بود. نه صرفاً برای مشورت، بلکه برای نمایش اتحاد در برابر فشار غرب. نگاه متوازن به شرق و غرب یعنی داشتن گزینه‌های جایگزین. ایران با حفظ تعامل با چین و روسیه، به طرف آمریکایی نشان می‌دهد که هر توافقی باید محترمانه و متوازن باشد، نه تحمیلی. به طور کلی هدف این سفر، مدیریت همزمان چالش‌ها و فرصت‌ها در صحنه بین‌المللی است. این سفر تأکیدی مجدد بر اهمیت نگاه متوازن در سیاست خارجی ایرانبود.د حمایت چین از مواضع هسته‌ای ایران، مخالفت آن با تحریم‌های یکجانبه، و ادامه همکاری‌های اقتصادی علیرغم فشارها، منافع ملموسی را برای کشورمان به همراه دارد و فضای تنفس لازم را برای پیگیری اهداف ملی فراهم می‌کند. در جهانی که مناسبات قدرت به سرعت در حال تغییر است و یکجانبه‌گرایی آمریکا با چالش‌های جدی روبروست، تحکیم پیوندها با شرکای قابل اعتمادی چون چین، نه تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای تضمین امنیت، ثبات و پیشرفت کشورمان در دهه‌های آینده محسوب می‌شود.

در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، توجهات را به نوعی بازتعریف نقش‌ها در بحران هسته‌ای ایران جلب کرده است. این سفر، در حالی که اروپا عملاً از دایره گفت‌وگوهای مستقیم حذف شده، بیش از آنکه ابتکاری مستقل باشد، تلاشی برای حفظ ظاهری نقش نهادهای بین‌المللی به نظر می‌رسد. با افول نقش سیاسی اتحادیه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام و ناکامی اروپا در ایفای تعهدات اقتصادی، ایران عملاً دیگر به اروپا اعتمادی ندارد. در این فضا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال تبدیل شدن به ابزار جدید غرب برای اعمال فشار بر تهران در پوشش مسائل فنی است. گروسی با طرح لزوم حل مسائل پادمانی معوقه، در واقع در حال آماده‌سازی فضا برای گزارش مهم آژانس در سال ۲۰۲۵ است؛ گزارشی که می‌تواند بر روند تنش‌زدایی یا تشدید بحران تأثیرگذار باشد. به نظر می‌رسد تهران و واشنگتن ترجیح می‌دهند بدون واسطه‌های غیرکارآمد، اختلافات را مستقیماً مدیریت کنند. این راهبرد، همزمان اروپا را از میز سیاسی کنار زده و آژانس را به ابزاری برای حفظ کنترل فنی بر برنامه هسته‌ای ایران تبدیل کرده است. بنابراین سفر گروسی را می‌توان بخشی از سناریوی جدید غرب برای مدیریت بحران دانست؛ سناریویی که در آن، آژانس به‌عنوان "بازوی فنیِ غرب" جایگزین نقش تحلیل‌رفته اروپا می‌شود. موفقیت این روند به اراده واقعی طرفین برای مصالحه بستگی دارد. اگر واشنگتن به کاهش ملموس تحریم‌ها تن دهد و تهران سطح شفافیت برنامه هسته‌ای را ارتقا دهد، شاید گزارش ۲۰۲۵ آژانس به‌جای تهدید، سکویی برای توافقی جدید باشد.

نه دلیلی برای خوش‌بینی افراطی وجود دارد نه دلیل برای بدبینی افراطی. با وجود انتشار اخبار نسبتاً امیدوارکننده از مذاکرت رم، اما به نظر می‌رسد طرفین دارای دو نظر متفاوت در خصوص میزان غنی‌سازی و مکان‌یابی انتقال اورانیوم غنی شده پس از توافق هستند. در حالی که برخی بازیگران همسو با مذاکرات هسته‌ای همچون عربستان سعودی و عمان از پیشرفت در مذاکرات خشنود بوده و حتی به دنبال کمک در روند تکمیل آن هستند، رژیم صهیونیستی به مانند بازیگری منزوی و تنها در منطقه همچنان بر طبل جنگ کوبیده و به دنبال جلوگیری از کاهش تنش‌ها میان تهران- واشنگتن است. نخست وزیر رژیم صهیونیستی پس از دو دور مذاکرات اتمی میان ایران و آمریکا با انتشار ویدیو‌هایی جداگانه خود را متعهد به نابودی تاسیسات اتمی ایران از طریق مذاکره یا جنگ دانست. قضاوت در خصوص نزدیک یا دور بودن توافق اتمی میان ایران و آمریکا امری دشوار و شاید غیرممکن است، اما برآورد اولیه آن است که دو صدای متفاوت از داخل دولت ترامپ در خصوص نوع برخورد با تهران وجود دارد.

بی اعتمادی، پیوست دائمی مذاکرات احتمالی بین ایران و امریکا است. بی‌اعتمادی ایرانی‌ها به آمریکا، واقعیتی است که نه تنها در میان مردم عادی، بلکه در بین نخبگان سیاسی و حتی در میان تحلیل‌گران بین‌المللی نیز مورد تأیید قرار گرفته است. این بی‌اعتمادی ریشه در وقایع تاریخی و تجربیات تلخ گذشته دارد و به سادگی قابل اغماض نیست. همانطور که ملاحظه می‌کنید رهبر انقلاب به‌رغم وجود دلایل آرمانگرایانه در خصوص عدم اعتماد به امریکا به تجارب واقع گرایانه کف میدان یعنی تجربه تلخ بدعهدی امریکا، غشّ در معامله و عدم تحقق مقصود مذاکره یعنی رفع تحریم‌ها و ضرر و زیان در تحصیل منافع ملی می‌پردازند و با تاکید بر کلیدواژه‌های عقلانیت، هوشمندی و امثال آن همه ایرانیان با هر دین و آئین و مرام و مسلک را مخاطب خود قرار می‌دهند. مایه بسی تعجب و تأسف است که با منطقی به این روشنی هنوز عده‌ای از مسئولین کشور تنها گزینه رفع مشکلات مردم را تعامل با غرب خصوصا مذاکره با آمریکا می‌دانند بدون آنکه به تجارب تلخ مذاکرات دهه ۹۰ بین ایران و غرب (به ویژه آمریکا) اشاره نمایند. حال آنکه با هر عینکی به این ماجرا نگاه کنیم (عینک آرمانگرایی/ عینک واقع گرایی) مذاکره با امریکا نه تنها فایده‌ای ندارد و مشکلی را حل نمی‌کند بلکه اقتصاد را به حالت تعلیق درآورده، بازار ایران را شرطی کرده و مشکلات کشور را پیچیده‌تر می‌کند. تنها راه غلبه بر آمریکا و مقابله با فشار حداکثری ترامپ مقاومت حداکثری و قوی شدن جمهوری اسلامی است

توافق مشارکت راهبردی ایران و روسیه، به دلیل ماهیت و ابعاد گسترده‌اش، می‌تواند تأثیرات مهمی بر وضعیت سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران داشته باشد. همچنین با توجه به در پیش بودن مذاکرات هسته‌ای با غرب و به طور خاص دولت آمریکا، امضای توافق مشارکت راهبردی در قالب روابط ایران و روسیه، عملاً سبب خواهد شد تا کشورمان با دست پُر و با اهرم های متنوع بر سر میز مذاکره حاضر شود. موضوعی که می تواند برای ایران دستاوردساز باشد.امضای این توافق به معنای قدرت گیری بلوک قدرت های نوظهور در جهان در برابر بلوک قدرت های غربی که خود را قدرت های مستقر نظام بین الملل می دانند نیز بایستی ارزیابی شود.