روابط ایران و آمریکا

ترامپ که در اولین سفر خارجی دوره اول ریاست جمهوری خود در سال 2017 به عربستان سعودی سفر کرده بود، مجدداً در سال 2025 و در اولین سفر خارجی دور دوم ریاست جمهوری‌اش، منطقه خلیج فارس و کشور عربستان سعودی را انتخاب کرده است. موضوعی که در ابتدای امر نشان دهنده نگاه فرصت محورانه ترامپ به منطقه دارد. بنابر گزارش‌ها، توافق‌نامه دفاعی که بین دو کشور عربستان و آمریکا در کاخ سلطنتی یمامه ریاض امضا شد، ارزشی نزدیک به ۱۴۲ میلیارد دلار دارد که به موجب آن ریاض تجهیزات و خدمات پیشرفته‌ای از شرکت‌های آمریکایی دریافت خواهد کرد. بر پایهٔ اطلاعات منتشرشده از سوی کاخ سفید، این توافق دفاعی بخشی از تعهد سرمایه‌گذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری عربستان در ایالات متحده است. این توافق همچنین شامل صادرات توربین‌های گازی و راهکارهای انرژی شرکت «جی‌ای» به ارزش ۱۴.۲ میلیارد دلار و هواپیماهای مسافربری بوئینگ ۷۳۷–۸ به ارزش ۴.۸ میلیارد دلار نیز می‌شود. کاخ سفید همچنین اعلام کرد که شرکت سعودی «دیتاولت» قصد دارد ۲۰ میلیارد دلار در مراکز داده و زیرساخت‌های انرژی مرتبط با هوش مصنوعی در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند. در همین زمینه ذکر چند نکته حائز اهمیت است: 1) جذب تریلیون ها دلار سرمایه از کشورهای ثروتمند عربی منطقه در دوره اول و دوم ریاست جمهوری ترامپ در حالی هنرنمایی سیاسی و اقتصادی او را نشان می‌دهد که میلیاردها دلار مالیاتِ مالیات دهندگان آمریکایی صرف هزینه‌های جنگی و نسل کشی و پاکسازی قومی در فلسطین و غزه می‌شود و احتمالاً عایدی و سود حاصل از سرمایه گذاری‌های سخاوتمندانه کشورهای عربی منطقه در ایالات متحده نیز مجدداً در قالب موشک و بمب‌های پیشرفته بر سر زنان و کودکان بی دفاع فلسطینی و یمنی و ... ریخته خواهد شد. 2) نکته دیگر این است که اگرچه ترامپ در کنفرانس خبری دیروز در ریاض، سخنرانی همراه با توسعه و امیدواری برای کشورهای عربی منطقه داشت اما در عمل ثابت کرده است که نگاه او به منطقه و کشورهای آن صرفاً یک نگاه ابزاری و فرصت طلبانه است و در بزنگاه‌های سیاسی ابایی از خالی کردن پشت متحدین منطقه‌ای خود ندارد. تصاویر تاریخی دیدار زلنسکی با ترامپ در اتاق بیضی شکل کاخ سفید به وضوح نمایشگر غیرقابل اعتماد بودن ترامپ و اشتباه و خطای استراتژیک در دست دوستی دادن با اوست. 3) نکته دیگر اینکه با این جذب سرمایه خارجی تریلیون دلاری عملاً دست ترامپ پُر شده و هنگام بازگشت به ایالات متحده، به عنوان اولین دستاورد سیاسی و اقتصادی او در بهبوهه بحران‌های بین المللی و داخلی گریبانگیر آمریکا قلمداد خواهد شد. عدم توانایی حل مسائل و بحران‌های کوچک و بزرگ داخلی و خارجی ایالات متحده توسط ترامپ علیرغم شعارها و وعده‌های پوپولیستی او، فشار زیادی را روی دولت و کابینه او قرار داده بود و حال فضا کمی تغییر خواهدکرد.

چهارمین دور مذاکرات هسته ای میان مقامات دو کشور ایران و آمریکا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه در شهر مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد. این مذاکرات در حالی انجام شد که تنش ها در منطقه افزایش یافته و فشارهای سیاسی زیادی از سوی بازیگران مختلف بین المللی بر دو طرف وارد می شود. ❇️به طور کلی می‌توان 3 محور اصلی برای چهارمین دوره از مذاکرات هسته ای ایران و آمریکا در مسقط در نظر گرفت: 1. موضوع مربوط به غنی سازی اورانیوم 2. موضوع مربوط به تحریم‌های اعمال شده علیه ایران 3. موضوع مرتبط با برنامه موشکی ایران. ❇️ عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مذاکرات را«صریحتر و جدیتر» از دوره های قبل توصیف کرد و اظهار داشت که بحث‌های مفیدی در این دوره مطرح شده است. در مقابل، استیو ویتکوف، نماینده ویژه آمریکا، نیز مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد. ❇️با این حال می توان با توجه به روند برگزاری چهار دوره مذاکرات اخیر چند سناریوی اصلی را برای آینده مذاکرات میان دو کشور طرح کرد: 1. شکل گیری توافق گام به گام در سطح محدود 2. شکست کامل مذاکرات و تشدید تنش میان دو کشور 3. ادامه مذاکرات بدون نتیجه قطعی و نهایی. ❇️با این حال موضوعات مهمی مانند: 1. سفر ترامپ به خاورمیانه 2. تنش های منطقه ای می تواند تا حد زیادی چشم اندازه آینده مذاکرات میان آمریکا و ایران را تغییر دهد.

مذاکرات هسته‌ای میان ایران و دولت دوم ترامپ، نقطه عطفی در روابط دو کشور و تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا است. این مذاکرات که در فضایی پرتنش با تهدیدات اولیه آمریکا، فشارهای اقتصادی و قدرت‌نمایی محور مقاومت شکل گرفت، فراتر از برنامه هسته‌ای، به نبردی برای تعیین جایگاه قدرت‌ها در نظم نوین جهانی تبدیل شد. پس از خروج آمریکا از برجام در سال 2018 و اعمال سیاست فشار حداکثری، ایران با تکیه بر خودکفایی و تقویت روابط با چین و روسیه، نه تنها مقاومت کرد، بلکه نفوذ منطقه‌ای خود را گسترش داد. در دوره دوم ترامپ، تهدیدات آمریکا برای مهار ایران در حوزه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای با عقب‌نشینی و پیشنهاد مذاکره صرفاً هسته‌ای همراه شد. ایران اما با هوشمندی و بر اساس اصول حکمت، مصلحت و عزت، شروطی قاطع برای مذاکرات غیرمستقیم و رفع تحریم‌ها مطرح کرد. این مذاکرات در سه دور برگزار شد: دور اول بیشتر نمادین بود، دور دوم به جزئیات فنی پرداخت و دور سوم با اختلاف بر سر رفع تحریم‌ها و شروط ایران به چالش کشیده شد. ایران در این روند، با پایبندی به مواضع خود، از عقب‌نشینی خودداری کرد و نشان داد که اصولش قابل مذاکره نیست. محور مقاومت نیز در این میان به بازیگری کلیدی تبدیل شد که آمریکا را به میز مذاکره کشاند. این مذاکرات، توانایی ایران در دیپلماسی اصولی را به نمایش گذاشت؛ دیپلماسی‌ای که با اقتدار و عزت، جایگاه ایران را در نظم جهانی تثبیت کرد. ایران با صبر استراتژیک و استفاده هوشمندانه از فرصت‌ها، توانست فشارها را به فرصتی برای تقویت خود تبدیل کند. نتیجه این روند، نه تنها خنثی‌سازی سیاست فشار حداکثری بود، بلکه تثبیت ایران به‌عنوان قدرتی تأثیرگذار در معادلات منطقه‌ای و جهانی را به همراه داشت. این پیروزی، نشان‌دهنده موفقیت راهبردی ایران در حفظ اصول و پیشبرد منافع ملی در برابر چالش‌های بین‌المللی است.

در دنیای سیاست، بدعهدی چیز تازه‌ای نیست؛ اما وقتی پای آمریکا و ایران وسط باشد، این بدعهدی‌ها به یک الگوی تکراری تبدیل می‌شوند! از همکاری ایران در کنفرانس بن برای ثبات افغانستان گرفته تا امضای برجام در ۲۰۱۵، ایران بارها نشان داده آماده تعامل است؛ اما در پاسخ چه دریافت کرده؟ ۱_ قرار گرفتن در محور شرارت ۲_ خروج یک‌جانبه از برجام۳_ تحریم‌های گسترده اقتصادی. در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرده بود ایران به تعهداتش پایبند است، ترامپ در ۲۰۱۸ با شعار فشار حداکثری، همه چیز را زیر پا گذاشت. آمریکا نه‌تنها در برابر ایران، بلکه در اوکراین، کره شمالی و حتی با کانادا و مکزیک هم سابقه عهدشکنی دارد!نتیجه؟ اعتماد دوباره به آمریکا یعنی بازی با آتش! راه‌حل؟ تمرکز بر خودکفایی، اقتصاد مقاومتی و تقویت روابط با شرق و همسایگان. البته ممکن است در آینده نزدیک، کشور به سمت یک توافق موقت با آمریکا پیش برود؛ اما برای حل ریشه‌ای مشکلات که عمدتاً اقتصادی است، تنها راه مطمئن، حرکت به سوی خودکفایی و اقتصاد مقاومتی است تا با هر بدعهدی غربی‌ها، کشور دچار تزلزل نشود.

ایران در قالب پاسخ اخیر خود به نامه ترامپ، عملاً افق‌هایی را ترسیم کرده که در قالب آن‌ها (بر اساس آنچه برخی منابع گفته‌اند)، درس گرفتن از گذشته نکته برجسته بوده است. به بیان ساده تر، ایران فعالانه این نکته را مورد اشاره قرار داده که اگر قرار باشد بدعهدی‌ها و روند‌های غلط گذشته از سوی آمریکا دنبال شود، هیچ چشم انداز روشنی پیش رو نخواهد بود. نامه ترامپ به ایران را فرستاده اماراتی به دست مقام‌های کشورمان رساند با این حال، ایران پاسخ نامه ترامپ را به طرف عمانی داده است. عمان سال هاست که به فعالیت میانجی گری میان ایران و قدرت‌های غربی مشغول است و تهران همواره این کشور را به مثابه یک میانجی‌گر مطمئن ارزیابی کرده است. همچنین پاسخ ایران به نامه ترامپ کاملاً جامع بوده است. بسیاری از منابع آگاه و البته تحلیلگران تاکید دارند که ایران گزاره خلع سلاح حود را رد کرده و البته که تاکید کرده که نفوذ منطقه‌ای این کشور نیز قابل مذاکره نیست و نیرو‌های جبهه مقاومت در منطقه از ایران دستور نمی‌گیرند و مذاکره بایستی صرفاً بر معادله هسته ای ایران متمرکز باشد.

ترامپ در جریان دیدار با نتانیاهو بار دیگر احیای سیاست حداکثری فشار بر ایران را اعلام و از برنامه خود اعمال تحریم‌های شدید نفتی علیه کشورمان در قالب یک یادداشت فاقد قدرت اجرایی صحبت کرد. این اقدام در قالب امضای یادداشت فشار حداکثری بیشتر از آنکه جنبه اجرایی داشته باشد، با هدف کشاندن ایران به پای میز مذاکره برای دستیابی به توافق در زمینه موضوعاتی مختلفی همانند برنامه هسته ای کشورمان است. از متن یکطرفه ترامپ می توان در نهایت به خلع سلاح ایران رسید که ایران هیچگاه قائل به مذاکره با قاتل شهید سلیمانی با این شرایط نیست. در مجموع باید گفت که برخلاف حفظ ظاهر از سوی دولت جدید آمریکا اما باید گفت که آمریکا در دولت جدید نیز به دنبال فشار حداکثری به ایران است و رابطه آمریکا و ایران همان رابطه گرگ و میش است و هیچگاه آمریکا به فکر مردم و اقتصاد ایران نبوده و همواره منافع خود را دنبال کرده است. از سوی دیگر تجربه نشان داده است که هر گاه ایران قوی و مستحکم مقابل آمریکا ایستاد، این طرف آمریکایی بود که مجبور به کوتاه آمدن شد و هر گاه وابستگی نمایش داده شد، به ضرر ایران تمام شد. در این راستا بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی بسیار راهبردی و جامع است که فرمودند: "اوّلاً مذاکره‌ی با آمریکا هیچ تأثیری در رفع مشکلات کشور ندارد. از مذاکره‌ی با آمریکا هیچ مشکلی حل نمی شود. دلیل: تجربه. ما در دهه‌ی ۹۰ ."