ارزیابی سفر رئیس جمهوری به عراق

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران بامداد چهارشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ به دعوت رسمی محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق راهی این کشور شد و در محل فرودگاه بین‌المللی بغداد، به شکل رسمی از سوی السودانی مورد استقبال قرار گرفت.
هیات همراه پزشکیان شمال جعفر قائم پناه، معاون اجرایی رئیس جمهور، محسن حاجی میرزایی، رئیس‌دفتر رئیس جمهور، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی و مهدی سنایی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور بودند که پزشکیان را در اولین سفر خارجی همراهی کردند.
انتخاب عراق به عنوان نخستین مقصد سفر رئیس جمهور ایران، نشان از اهمیت همسایه غربی در رویکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی و نگاه «اول همسایگان» قرار دارد که در دولت سیزدهم به ریاست شهید ابراهیم رئیسی نیز دنبال می‌شد.
این سفر سه روزه و پر دیدار که از بغداد آغاز شد و سپس نجف، کربلا، اربیل، سلیمانیه و در نهایت بصره پایتخت اقتصادی جمهوری عراق دیگر ایستگاه‌های آن بود، جایگاه مهمی در روابط دو کشور در شرایط کنونی منطقه دارد.
پزشکیان در این سفر سه بعد سیاسی-مذهبی، قومی-امنیتی و اقتصادی-تجاری را از مرکز، شمال و جنوب عراق در دستور کار قرار داد و بر توسعه روابط تهران-بغداد تاکید کرد.
در ادامه برنامه‌های سفر رئیس جمهور به بغداد، مقامات عالی‌رتبه ایران و عراق در حضور روسای دولت‌های دو کشور، ۱۴ سند همکاری در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، هنری، رسانه‌ای، فنی-مهندسی، بازرگانی، حمل و نقل، سیاسی، ورزشی، کشاورزی و زیارتی به امضا رساندند. رسانه‌های عراق از امضای این سند‌های همکاری به عنوان «شراکت راهبردی بین عراق و ایران» تعبیر کردند.
موضوعات سیاسی که در این سفر مطرح شدند نیز حائز اهمیت بودند که مهمترین آنها تحولات فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم غزه است که سفر پزشکیان بار دیگر نشان داد که بغداد و تهران در مخالفت با جنایات و سیاست‌های رژیم صهیونیستی علیه ملت مظلوم فلسطین هم رای و همصدا هستند که این اظهارات هم در سخنان نخست وزیر و هم رییس جمهور عراق منعکس شد و مقامات عراقی همصدا با رییس جمهوری اسلامی ایران بر ضرورت توقف نسل کشی در حق مردم غزه تاکید کردند.
در بعد اقتصادی، رئیس جمهور یکی از اهداف اصلی سفر خود به عراق را تسهیل مسیر فعالیت بازرگانان و تولیدکنندگان ایرانی ذکر کرد و اظهار کرد در دیدار‌ها و رایزنی‌های صورت گرفته با مقامات ارشد عراق، توافق کردیم که یک کارگروه تخصصی برای تدوین برنامه راهبردی جامع بلندمدت توسعه روابط میان دو کشور تشکیل شود.
در این راستا، سفر پزشکیان به بصره به عنوان نماد اقتصادی عراق متضمن این پیام است که جمهوری اسلامی ایران نسبت به توسعه روابط اقتصادی با همسایه غربی خود اهتمام خاصی دارد. به عنوان نمونه دکتر پزشکیان بر راه اندازی مسیر قطار شلمچه بصره تاکید کرد. افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور به ۲۰ میلیارد دلار نیز از دیگر اهدافی است که دو طرف در عرصه اقتصادی دنبال می‌کنند، اما به دلیل برخی موانع هنوز اجرایی نشده است.
سفر به کردستان عراق به عنوان نخستین سفر رئیس‌جمهوری ایران به این منطقه نیز بازتاب‌های مهمی در تحکیم روابط تهران ـ اربیل و حل مشکلات به ویژه در بعد امنیتی داشت و رئیس‌جمهوری در سفر به اقلیم تأکید کرد همه مسائل امنیتی، اقتصادی، سیاسی، علمی، فرهنگی و همه مسائل را بررسی خواهیم کرد. این در حالی است که برخی گفتگو‌ها و پاسخ‌های پزشکیان به زبان کردی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
قطعا این سفر نسبتا مفصل نقش مهمی در آینده روابط دو همسایه با طولانی‌ترین مرز مشترک بر جای خواهد گذاشت، اما تهران و بغداد مسائل مهم و حل نشده‌ای دارند که همچنان روی میز قرار دارد و حل و فصل کامل آن نیازمند اراده و برنامه‌ریزی و پیگیری جدی‌تر می‌باشد. دو کشور باید بتوانند فراتر از شعار‌های اعلانی، در عمل نسبت به عینیت بخشی به کلان مسائل موجود اقدامات جدی‌تری را در دستور کار قرار دهند.
برای نمونه مشکل مبادلات تجاری و پرداخت بدهی‌های عراق با توجه به تحریم‌های آمریکا موضوعی است که نیازمند عزم جدی برای حل این مشکل می‌باشد. رقم دقیق بدهی عراق به ایران روشن نیست و مقامات مختلف اعداد مختلفی در این مورد اعلام می‌کنند؛ از جمله وزیر انرژی عراق اواخر سال ۱۴۰۲ گفته است که رقم این بدهی بین ۱۰ تا ۱۱ میلیارد یورو است و به دلیل تحریم‌های موجود و همین طور نپیوستن ایران به FATF عراق امکان پرداخت آن را ندارد.
علاوه بر این پزشکیان اشاره کرده است که مساله «راه‌آهن خرمشهر-بصره» یک بار دیگر مطرح شده است، اما معلوم نیست طرف عراقی در این مورد چه تعهدی را پذیرفته است. مساله اصلی راه‌آهن خرمشهر-بصره، مین‌زدایی و پاک‌سازی زمین و فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای تکمیل خط است که بنا بوده دو طرف مسئولیت آن را تا مرز خودشان به عهده بگیرند. در حالی که گزارش‌هایی از مین‌زدایی، پل‌کشی و پیشرفت پروژه در سمت ایرانی قابل مشاهده است و خط آهن خرمشهر به شلمچه در حال حاضر عملیاتی است، اما روشن نیست که عراق در این مسیر چقدر به تعهدات خود پای بند بوده است.
در مجموع باید گفت سفر دکتر پزشکیان به عراق به عنوان نخستین ایستگاه سفر‌های خارجی، متضمن پیام‌ها و پیامد‌های خاصی بوده و در وهله اول حاکی از سیاست اولویت بخشی به همسایگان در سیاست خارجی و عزم ایرانی مبنی بر توسعه روابط و همکاری در زمینه‌های مختلف می‌باشد.
به طور طبیعی دشمنان محور مقاومت و در راس آن‌ها آمریکا و رژیم صهیونیستی روابطه حسنه ایران و همسایگان را برنمی تابند و همین امر نشانگر اهمیت سفر رئیس جمهوری ایران به عراق در راستای همگرایی دیپلماسی و میدان درجهت تحقق اهداف محور مقاومت می‌باشد.