چالش‌های عربستان سعودی در نظم جدید منطقه‌ای

محمد بن سلمان جوان بدون تجربه‌ای در سن سی‌ودوسالگی با منافع عظیم نفتی و شراکت با غرب در رأس یکی از مهم‌ترین کشورهای منطقه و دنیا یعنی عربستان سعودی رهبری جهان عرب را به دست آورد. این کشور پل ارتباطی بین آسیا و آفریقا در نزدیکی رژیم صهیونیستی با درآمد بالای حاصل از خام فروشی نفت است. بامطالعه رفتار سیاسی بن سلمان اینگونه به نظر می رسد که سودا و اندیشه‌های جدیدی ازجمله ساختن امپراتوری جدید با رویکرد ایجاد مزیت های رقابتی در منطقه با بازی شرقی و از طرفی در صدد خروج از غائله نظم سلطه ایالات متحده است؛ چراکه نظم سلطه امریکا می‌گوید اگر کشوری دارای ذخایر و منابع انرژی نفت و گاز هست نباید صنعتی باشد و صرفاً می‌بایست خام فروشی کند. عربستان سعودی امروز به‌خوبی می‌داند که در صورت ادامه خام فروشی قدرت بازیگری نظم جدید جهانی و منطقه‌ای را نخواهد داشت. پس نیازمند پارادایم های جدیدی در قلمرو حکمرانی از جمله امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک با جمهوری خلق چین می باشد. به نظر می‌رسد عربستان به دنبال برآمدن از روند کلان ژئوپلتیک که در دوراهی میان ایالات متحده و چین تصمیم‌های بزرگ و جدیدی را گرفته و برای تحقق این اهداف با چالش های جدی در صحنه داخلی و بین‌الملل مواجه می‌باشد. این راهبردها و تصمیم‌های جدید حاصل تجربه‌های ناموفق بن سلمان در سیاست خارجی با همکاری و پشتیبانی از کشورها از جمله امریکا و رژیم غاصب صهیونیستی با هزینه کردهای بسیار سنگین در یمن، عراق و سوریه می باشد. در این سطور سعی می‌گردد تا چالش‌های عربستان سعودی در نظم جدید منطقه‌ای خصوصاً غرب آسیا تبیین گردد.

 بن سلمان باتجربه امروز با تبعیت از غرب، وزن سیاسی تقلیل یافته عربستان را به افول ایالات متحده متصل خواهند نمود؛ بنابراین در صحنه بین‌الملل خصوصاً غرب آسیا نیازمند بازآرایی راهبردی با استفاده از تجربیات ناموفق گذشته می‌باشد تا بتواند با ایجاد ابزار قدرت سهم عربستان را به‌عنوان رهبری جهان عرب در این نظم جدید منطقه‌ای به دست آورد. از سوی دیگر او می داند که قدرت جمهوری اسلامی ایران با قرار گرفتن در منطقه‌ای استراتژیک ازجمله تنگه هرمز، یکی از پایه های تاثیر گذار مهم در نظم جدید جهانی و منطقه‌ای خصوصاً غرب آسیا می‌باشد. در نتیجه عربستان برای تحقق اهداف راهبردی جدید خود نیازمند حمایت ایران برای حکمرانی با ثبات و همچنین تامین امنیت اماکن و مراکز حساس خود همانند آرامکو و آینده مانند شهر نیوم می‌باشد.

برخی از مؤلفه‌ها و شاخص‌های مهم فعلی نظام پادشاهی عربستان سعودی به شرح ذیل است:

• بن سلمان دیگر آن جوان بدون تجربه نبوده و در صحنه، رشد سیاسی نموده است.
• آرامکو تنها سرمایه بی نظیرعربستان سعودی، بدون امنیت گردیده است.
• عربستان در باتلاق یمن گرفتارشده است.
• عربستان خواستار خروج از خام فروشی و پایان نظم سلطه غرب می‌باشد.
• حضور چین و روابط جدید، فرصت رشد اقتصادی و سیاسی عربستان را فراهم می گرداند.

یکی از چالش مهم فعلی عربستان سعودی فقدان امنیت بوده که به نظر می‌رسد تضمین‌های امنیتی برای تحقق اهداف راهبردی جدید وجود ندارد چراکه علاوه بر فشار دولت و انصار الله یمن، با تمرکز ایالات متحده بر درگیری با چین و روسیه، ممکن است ضریب امنیتی عربستان تا حد قابل توجهی کاهش یابد. این چالش امنیتی صرفا شامل عربستان نمی‌گردد بلکه ممکن است با هدف ایجاد تنش، رژیم صهیونیستی و سایر کشورهای اتحادیه عرب از جمله مصر، قطر، کویت، عراق، سوریه و لبنان را نیز در برگیرد. پرسش این است که عربستان سعودی چگونه می تواند این چالش امنیتی را مدیریت نموده و به اهداف کلان راهبردی جدید خویش دست یابد؟ پاسخ قطعی این پرسش در نظم جدید منطقه‌ای غرب آسیا است. نظمی که در آن جمهوری اسلامی ایران نقش کلیدی و راهبردی را دارا بوده و اساساً رویای ساختن خاورمیانه‌ای با مشخصات اروپای جدید توسط عربستان بدون در نظر گرفتن ابزارهای قدرت منطقه‌ای ایران تقریبا غیر ممکن خواهد بود. به تعبیر دیگر نظم منطقه‌ای غرب آسیا با محوریت ایران در حال شکل‌گیری بوده که برخی از پیشران های کلیدی آن عبارتنداز:

• ارتقاء منطقه غرب آسیا به یکی از بلوک اقتصادی جهان.
• نرمال شدن ایدئولوژیها در این منطقه.
• ارتقاء و تغییر سطح اشتغال برای بسیاری از کشورها با ورود تکنولوژی و فناوری‌های نوین.
• مهاجرت معکوس. 
• ایجاد سوئیفت‌های جدید غیر دلاری. 
• توسعه پایدار مرزها. 

نشانه های این پیشران‌ها در اظهارات اخیر رئیس بانک مرکزی روسیه و همچنین مسئولین چین در سازمان شانگهای و سایر مسئولین کشورهای اروپایی ازجمله فرانسه قابل مشاهده می‌باشد. مهم‌ترین عامل تحقق این پیشران های کلیدی در عربستان متغیر امنیت پایدار می‌باشد. بن سلمان درگذشته از ایالات متحده امریکا برای تضمین‌های امنیتی استفاده می‌نمود، اما با ایجاد نظم جدید منطقه‌ای، ایران می‌تواند یکی از تضمین‌کننده های امنیت عربستان باشد؛ چراکه با مطالعه وضعیت حوزه سنتکام آمریکا از آسیای مرکزی (تاجیکستان، پاکستان، افغانستان تا عراق، شامات و شمال افریقا) شاهد تضعیف سنتکام در حوزه غرب آسیا می‌باشیم. با معکوس شدن این روند شاهد وضعیت جدیدی در نظم جدید منطقه‌ای با ابزار قدرت جمهوری اسلامی ایران با مشارکت کشورهای روسیه، چین و هند خواهیم بود که این امر فرصت‌های راهبردی اقتصادی خوبی در حوزه انرژی برای همسایگان ایران ازجمله ترکیه به‌وجود خواهد آورد.

تمرکز و هدف نوشتار حاضر بر تبیین برخی چالش‌های عربستان سعودی در نظم جدید منطقه‌ای بوده است. توصیه نویسنده به شناخت سایر عوامل و بررسی دقیق‌تر آن‌ها می‌باشد. هر چند در شرایط فعلی پیشنهاد ادامه گفت‌وگوهای دو جانبه و چند جانبه با جمهوری اسلامی ایران برای تحقق راهبردهای جدید عربستان سعودی می‌تواند بسیار مفید واقع گردد. فضای گفتمان سیاسی در کشور ایران برای تداوم این گفتگوها در سطح وزرای خارجه مهیا می باشد. ایران در مسیر دیپلماسی هر زمان که طرف سعودی آمادگی داشته باشد نسبت به بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور و بازگشت روابط به حالت عادی اعلام رسمی نموده است.