سقوط بشار اسد

سفر الشرع به پاریس را می‌توان گامی اولیه در جهت بازتعریف نقش فرانسه در خاورمیانه دانست. فرانسه با استفاده از ابزار‌های دیپلماتیک و اقتصادی می‌کوشد جایگاه خود را به عنوان بازیگری مستقل از آمریکا تثبیت کند. موفقیت این رویکرد مشروط به چند عامل است: ۱. توانایی الشرع در مهار خشونت‌های فرقه‌ای و جلب اعتماد اقلیت‌ها. ۲. هماهنگی با واشنگتن برای کاهش تحریم‌های یکجانبه. ۳. جلوگیری از بازگشت داعش و تثبیت امنیت در مناطق مرکزی سوریه در مجموع باید گفت که اگرچه سفر الشرع به فرانسه نشان دهنده گشایشی نسبی در روابط دمشق با غرب است، اما مسیر پیش‌رو پر از چالش خواهد بود. فرانسه به دنبال ایفای نقش قیم مآبانه و احیای نفوذ سنتی خود در منطقه شامات است، اما تحقق این هدف بدون همکاری بین‌المللی (بویژه از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا) و اصلاحات داخلی در سوریه دشوار به نظر می‌رسد. در کوتاه‌مدت احتمالاً شاهد تعدیل محدود تحریم‌ها و افزایش کمک‌های بشردوستانه خواهیم بود، اما مشروعیت‌سازی کامل دولت انتقالی نیازمند گذار از آزمون‌های سخت‌تری است. مسئله ترکیه و کرد‌ها و اشغال بخش قابل توجهی از خاک سوریه توسط اشغالگران صهیونیست از جمله این چالش‌هاست.

سفر آنتونی بلینکن به عراق و منطقه، بیش از هر چیز نشان‌دهنده پیچیدگی‌ها و چالش‌های کنونی در سیاست خارجی ایالات متحده است. از یک سو، ایالات متحده در تلاش است تا از نفوذ ایران در عراق و سوریه جلوگیری کند، و از سوی دیگر، با توجه به تحولات اخیر در غزه و سوریه، نیاز به تقویت همکاری‌های بین‌المللی و حمایت از نیروهای محلی در مقابل تهدیدات مشترک دارد. در این راستا، ایالات متحده احتمالاً به دنبال تمدید حضور نظامی خود در عراق و سوریه است تا بتواند به صورت مؤثرتری در مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی عمل کند. قدرت گرفتن گروه‌های رقیب نیروهای مورد حمایت آمریکا در سوریه به چالشی برای واشنگتن در منطقه و سوریه تبدیل شده است که لزوم حفظ و تقویت آنها در دوره پساگذار تحولات سوریه برای این کشور اهمیت حیاتی دارد.

تحریم پر شدت آمریکا موسوم به قانون سزار است که تأثیر بسزایی در وضعیت بحرانی معیشتی در سوریه داشت. همچنین نظام سوریه از هشتاد درصد منابع و ثروت خود در شرق فرات که تحت تسلط آمریکا و هم‌پیمانان قرار دارند، محروم بود بنابراین نظام بشار اسد با توجه به این شرایط نتوانست بازسازی در سوریه را آغاز کند که امید و انگیزه در جامعه تزریق شود. همچنین نظام سوریه قادر به بازسازی ارتش نبود، حقوق نظامیان ارتش سوریه در ماه پنجاه دلار بود و همین طور تجهیزات مدرن و به روز به ارتش تزریق نشد. این مسأله بستر را برای گسترش شبکه جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات کاملاً فراهم نمود بنابراین انگیزه و امید در ارتش و دستگاه امنیتی به‌شدت با چالش مواجه بود. رژیم صهیونی نیز بسیاری از نقاط و تجهیزات استراتژیک مقاومت را مورد هدف قرار می داد و این مسئله بر محاسبات نظام سوریه نیز تأثیر گذاشته و بر این اساس حوزه نفوذ ایران را محدود نمود. از طرفی نظام بشار بازدارندگی مقابل حملات رژیم ایجاد نکرد. از طرفی دفاع وطنی که بیش‌از صد هزار نفر از آن‌ها در قالب سازمان رزم، سازمان‌دهی شدند و زیر نظر ارتش رفته بودند با فشار پنهان به وزارت دفاع سوریه، پنجاه هزار نفر از آنها درواقع غیرنظامی شدند. روسیه نقش مهمی در پشتیبانی آتش علیه تروریست‌ها داشت و حضور موثر آن بازدارنده بود اما جنگ در اوکراین باعث شد بسیاری از هواگردها و ناوچه‌های آن از سوریه منتقل شوند .

روسیه به عنوان حامی اصلی سوریه، درگیر جنگ اوکراین شده و ائتلافی که در دوره 2015-2020 برای حمایت از نظام سوریه شامل نیروهای منظم و نامنظم روسیه (به ویژه گروه واگنر) به وجود آمد، توان سابق خود را از دست داد. این توضیح دهنده واکنش ضعیف روسیه به پیشروی سریع جناح های تروریست ها و فروپاشی سریع نیروهای نظام در نتیجه عدم پوشش هوایی روسیه است. همچنین محور مقاومت که در کمک به نظام بشار اسد و آزادی مناطقی از جمله حلب در سال 2016 نقش برجسته ای داشتند، اما در مقطع پس از عملیات طوفان الاقصی در مهرماه سال گذشته تمرکز محور مقاومت معطوف به جنگ در نوار غزه شد و به ویژه حزب الله لبنان تعداد زیادی از اعضای خود را که در حومه ‌های حلب و ادلب مستقر بودند، به سمت لبنان یا جنوب سوریه در نزدیکی جولان و در منطقه قلمون در امتداد مرز سوریه و لبنان بازگرداند. از طرفی، حملات مستمر رژیم صهیونیستی علیه سوریه جهت تضعیف زیرساخت محور مقاومت در این کشور به دنبال جنگ غزه و لبنان افزایش چشمگیری یافت. تعداد این حملات که آشکارا حاکی از همسویی اسرائیل و گروه های تکفیری می باشد، از ابتدای سال 2024 تاکنون بیش از 155 حمله بوده است که تنها 86 حمله تنها در ماه های اکتبر و نوامبر انجام شده است و عمدتا شامل مراکز حزب الله و پایگاه های سپاه پاسداران ایران و سایر گروه های مقاومت بوده است؛ از جمله حمله شدید اسرائیل علیه مقرهای نیروهای مقاومت عراقی در 20 نوامبر در شهر تدمر که موجب تلفات و خسارت های قابل توجهی شد. این در حالی است که ارتش سوریه نیز پس از حدود 14 سال جنگ و درگیری، دچار فرسودگی زیادی شده و از طرفی، بحران منابع انسانی و مالی به ویژه طی سال گذشته موجب شده است که این ارتش فاقد کارآیی لازم در میدان باشد. بنا بر این ارتش سوریه به ویژه با نبود متحدان در زمین و نیروی هوایی روسیه در آسمان قادر به مقابل برق آسای گروه های تروریستی نشد، خصوصا آنکه این گروه ها به ویژه تحریرالشام طی این سال ها با کمک های خارجی، به بازسازی و تقویت بنیه خود از نظر سازمانی و تسلیحاتی پرداخته و برای نمونه در عملیات اخیر از سلاح پهپاد به خوبی استفاده کردند. و در پایان نظام سوریه با توجه به فشارهای متعدد در مرحله پسا جنگ به ویژه تحریم های کمرشکن غرب و آمریکا خصوصا قانون سزار (قیصر) دچار ضعف و ناکارآمدی زیادی شده بود و قادر به بازسازی نهادها و به طور خاص ارتش در مرحله پس از جنگ نشد. ساختار بسته و تک حزبی حاکمیت نیز به این امر دامن زد و زمینه ای برای اصلاح و بازسازی ایجاد نکرد. همچنین معضلات اقتصادی موجبات نارضایتی مردمی در بسیاری از مناطق به ویژه مناطق اهل سنت را فراهم ساخت و به همین دلیل با ورود شورشی ها به شهرهایی چون حلب، حماه و حمص شاهد مقاومت از سوی مردم نبودیم. از طرفی، گفته می شود رفتار حساب شده این گروه ها و پرهیز از خشونت نیز در جلب مردم موثر بوده است.