واکاوی سفر زلنسکی به کشورهای اروپایی

ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین در دومین سفر خارجی خود پس از آغاز بحران اوکراین، اینبار راهی قاره سبز شد. وی ابتدا کیف را به مقصد لندن ترک گفت تا با چارلز سوم پادشاه، ریشی سوناک نخست وزیر انگلیس دیدار و گفتگو و سپس در جمع نمایندگان مجالس اعیان و عوام به ایراد سخنرانی بپردازد. وی پس از انگلیس راهی فرانسه شد تا امانوئل مکرون و اولاف شولتز نیز بخشی از پروپاگاندای غرب علیه روسیه باشند. رئیس جمهور اوکراین در آخرین ایستگاه این سفر اروپایی راهی پایتخت بلژیک شد تا در صحن پارلمان اروپا سخنرانی کرده و چراغ سبز پیوستن به اتحادیه اروپا را به دست آورد. بسیاری از کارشناسان معتقدند سال 2023، سالی سرنوشت‌ساز و تعیین کننده در اعلام پیروز نهایی جنگ اوکراین خواهد بود. برهمین اساس رئیس جمهور یهودی اوکراین با سفر به واشنگتن، لندن، پاریس و بروکسل به دنبال بازسازی نوستالژی جنگ جهانی‌دوم و تعمیم این جنگ ژئوپلیتیکی به تمام جهان غرب است تا از این طریق اوکراین را همچنان به عنوان کاندیدا پیوستن به بلوک غرب حفظ کند و جلوی پیش‌روی روسیه را بگیرد. برهمین اساس در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا به واکاوی علل سفر زلنسکی به پایتخت‌های اروپایی بپردازیم.

دریافت کمک‌های مالی- تسلیحاتی

بی‌شک برای کیف به‌اندازه جلب حمایت سیاسی- تبلیغاتی کشورهای غربی در نبرد با روسیه، اخذ کمک‌های مالی و نظامی برای تغییر معادلات میدان جنگ نیز حائز اهمیت است. پیش از این زلنسکی با سفر به واشنگتن موفق شد تا ضمن دریافت سامانه دفاع هوایی پاتریوت، 30 سامانه خمپاره‌انداز سبک، 6 دستگاه کامیون زرهی، موشک‌های فوق سریع و ضدرادار، تجهیزات دید در شب و «جلیفه‌های ضدگلوله و مهمات جنگی به ارزش 1.8 میلیارد دلار، زمینه دریافت کمک‌های مالی بیشتر از این کشور را فراهم کند. حال زلنسکی در سفر به قاره سبز با تعیین دستور کار برای کشورهای اروپایی، خواستار دریافت سامانه‌های دوربرد و جنگنده‌های راهبردی از سوی آن‌ها شده است. همچنین اتحادیه اروپا و دولت‌های عضو اعلام کردند که تاکنون 50 میلیارد یورو کمک مالی برای اوکراین جمع‌آوری کردند.

لندن پس از آمریکا، با ارسال 2.5 میلیارد دلار سلاح و تجهیزات نظامی به کیف، دومین حامی بزرگ زلنسکی در جنگ اوکراین محسوب می‌شوند؛ با این حال واکنش سوناک به درخواست زلنسکی برای ارسال جت‌های جنگنده به اوکراین «فعلا» منفی بوده و گام اول در این مسیر را آموزش خلبانان اوکراینی دانسته است. بن والاس وزیر دفاع انگلیس نیز هرگونه «انتقال فوری» جنگنده به اوکراین را منتفی دانست. مکرون نیز پیش از سفر زلنسکی به پاریس، شرط ارائه تسلیحات پیشرفته همچون جنگنده‌های پیشرفته به اوکراین را عدم استفاده از آن برای هدف قرار دادن خاک روسیه عنوان کرده بود. وی در جدیدترین اظهارات خود پس از اصرار زلنسکی برای دریافت این تسلیحات، مجهز شدن ارتش اوکراین به جنگنده‌های پیشرفته را نیاز فوری این کشور ندانست!

 با وجود آنکه زلنسکی از لفظ «اجبار» برای دریافت سلاح از برلین و سایر کشورهای اروپایی استفاده می‌کند اما به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی هشدارهای مسکو در خصوص عدم تحویل سلاح‌های راهبردی به کیف را جدی گرفتند و قصد ندارند تا با بحران اوکراین را بدل به «جنگ جهانی سوم» کنند. شکست ناپلئون و رایش سوم در میدان جنگ با روس‌ها تجربه و درس بزرگی برای کشورهای اروپایی است که وارد «خطوط قرمز» قدرتی هسته‌ای همچون روسیه نشوند. این مهم سبب می‌شود تا آن‌ها صرفا اقدام به ارسال تجهیزاتی به اوکراین کنند که می‌تواند جلوی پیش‌روی بیشتر روسیه را گرفته و روند «پیروزی» مسکو را با مانع جدی روبه‌رو کنند. شاید شفا‌ترین موضع‌گیری در خصوص بحران اوکراین را مراک روته نخست وزیر هلند داشته است. وی درباره نوع کمک نظامی به اوکراین گفت که متحدان کی‌یف باید هنگام ارائه کمک نظامی به اوکراین، اطمینان حاصل کنند که خود را وارد درگیری مستقیم با روسیه نمی‌کنند.

پیوستن به ناتو؛ شاید وقتی دیگر!

نقطه کانونی برهم خوردن روابط دیپلماتیک و آغاز نبرد نظامی میان مسکو- کیف، مسئله کنار گذاشته شدن سیاست «بی‌طرفی» از سوی اوکراین و تلاش برای پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو بود. البته دلایل دیگری همچون «نازی‌زدایی از ارتش اوکراین»، «بازپس‌گیری منطقه دونباس»، «جلوگیری از نسل‌کشی روس تبارها» و ... نیز از سوی روسیه به عنوان دلیل آغاز عملیات نظامی در اوکراین عنوان می‌شود اما به عقیده کارشناسان حوزه امنیت بین‌الملل تلاش اوکراین برای پیوستن به ناتو و احتمال استقرار تسلیحاتی تهاجمی دولت‌های غربی در نزدیکی مرز با روسیه موجب واکنش مقامات مسکو شد.

در هنگام تدوین سیاست خارجی روسیه توسط نئواوراسیانیست‌های حاکم به کاخ کرملین نخستین حلقه در تنظیم روابط خارجی مسکو با جهان خارج به حوزه «کشورهای خارج نزدیک» اختصاص داده شده است. این کشورها شامل جمهوری‌های تازه استقلال یافته پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هستند که پیوند تاریخی، صنعتی و سیاسی با سرزمین مادر یعنی روسیه دارند. خواست اصلی روسیه آن که پیمان ناتو به وضعیت پیش از سال 1997 بازگردد و از محدود اروپای شرقی، مرکزی و بالتیک عقب نشینی کند. یکبار خیز ناتو برای جذب گرجستان در منطقه قفقاز جنوبی با واکنش «سخت» و «نظامی» روسیه مواجه شد؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد روسیه تا چه اندازه نسبت به حضور ناتو در محیط پیرامونی مرزهایش حساس بوده و هرگونه تغییر ملموس در این حوزه را بدون پاسخ باقی نمی‌گذارد. این حساسیت نسبت به کشوری همچون «اوکراین» که مقامات کرملین آن را بخشی از «تمدن روسی» می‌دانند بسیار جدی‌تر است.

شاید عدم استقبال تروئیکای اروپایی از ارسال جنگنده‌های نظامی به اوکراین، به شکل تلویحی موضع ایشان درباره آینده پیوستن کیف به ناتو را نیز مشخص کند. بی‌میلی برای فروش تسلحیات تهاجمی راهبردی و عدم استقبال از پبوستن این کشور به نانو در حالی از سوی قدرت‌های غربی اعلام می‌شود که پیش از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، زلنسکی پس از درک جدی بودن روسیه در مخالفت با این طرح، خواستار عقب نشینی از مواضع پیشین خود بود اما آمریکا و انگلیس به شدت با این تصمیم ابراز مخالفت کردند و خود را ضامن امنیت اوکراین معرفی کردند!

تاکید روسیه بر «خط قرمز» عدم پیوستن اوکراین به ناتو موجب شده است تا مقامات کیف از موضع قبلی خود عقب‌نشینی کرده و صرفا بر پیوستن به اتحادیه اروپا تاکید کنند. در طرح پیشنهادی اوکراین این کشور بند مربوط به پیوستن این کشور به پیمان ناتو را به «همه پرسی« می‌گذارد تا از این طریق مسئله پیوستن به ناتو از قانون اساسی (2019) این کشور خارج شود. همچنین کیف تعهد خواهد داد تا کشوری «غیر هسته‌ای» و «غیر متعهد» باقی خواهد ماند که هیچگاه میزبان پایگاه‌ها یا نیروهای نظامی خارجی نخواهد بود. البته کیف خواستار ارائه تضمین الزام آور از سوی آمریکا، انگلیس، چین، ترکیه، فرانسه، کانادا، ایتالیا، لهستان و رژیم اسرائیل است که صورت مورد حمله قرار گرفتن این کشور، از اوکراین دفاع کنند.

تسریع در روند پیوستن به اتحادیه اروپا

پس از کم‌رنگ شدن گزینه پیوستن اوکراین به ناتو، حال زلنسکی قصد دارد تا با نشان دادن این کشور به عنوان سدی در برابر تجاوزات احتمالی روسیه به کشورهای اروپایی، مقدمات پیوستن به اتحادیه اروپا را برای کیف فراهم آورد. البته اروپایی‌ها به خوبی بر این نکته اشراف دارند که میزان خرابی زیرساخت‌ها و تاسیسات حیاتی در اوکراین از مرز 1 تریلیون دلار عبور کرده و پبوستن این کشور جنگ زده به اتحادیه اروپایی می‌تواند چه بار مالی برای سایر کشورهای عضو داشته باشد. همچنین با توجه به موقعیت خاص ژئوپلیتیکی اوکراین در آستانه دروازه‌های اتحادیه اروپا، هرگونه درگیری احتمالی در آینده می‌تواند موجب مسائل امنیتی- نظامی پیچیده‌ای در سطح این قاره شود.

با وجود تمام ملاحضات ذکر شده اما مقامات این اتحادیه در تربیون‌های تبلیغاتی اوکراین را بخشی از جامعه اروپایی می‌نامند که قرار است به صورت رسمی به عضویت این نهاد منطقه‌ای درآید. به عنوان مثال اورسولا فون درلاین رئیس کمیسیون اروپا در جریان یک کنفرانس خبری در مورد وضعیت نامزدی اوکراین برای اتحادیه اروپا گفت که این نهاد از نزدیک با دولت اوکراین برای پیشبرد آن همکاری می‌کند. همچنین وی با رد هرگونه جدول زمان بندی برای پیوستن اوکراین به این اتحادیه، مولفه «شایستگی» را متغییر کلیدی در روند عضویت اوکراین اعلام کرد.

بهره سخن

زلنسکی در سفر به انگلیس، فرانسه و بلژیک به دنبال جلب حمایت‌های مالی- نظامی از سوی متحدان اروپایی اوکراین بود تا بتواند در ماه‌های سرنوشت‌ساز پیش‌رو نتیجه جنگ را به نفع کیف تغییر دهد. دیگر هدف برجسته اوکراین در این سفر راه‌انداز کارزار تبلیغاتی برای تضعیف «تصویر روسیه» و رئیس جمهور این کشور ولادیمیر پوتین است. اوکراینی‌ها پس از گذشت یکسال از جنگ به خوبی این نکته را درک کردند که استفاده از سلاح تبلیغات به اندازه موشک‌های دوربرد یا سامانه‌های پدافندی می‌تواند سرعت ماشین جنگی روسیه را کند کرده و آن را به چالش بکشد. به گفته منابع اطلاعاتی غربی روسیه خود برای برای حمله‌ای بزرگ به اوکراین آماده می‌کند. ماه‌های آینده نشان خواهد داد که آیا غربی‌ها موفق به شکست روسیه در میدان اوکراین خواهند شد یا آنکه روس‌ها با پیش‌روی به سوی کیف ناقوس نظم جدید اروپایی را به صدا درخواهند آورد.