آغاز دوران مهم عراق پساانتخابات

دکتر احد کریم‌خانی تحلیل‌گر ارشد مسائل منطقه غرب آسیا در یادداشتی برای سایت تحلیل طنین نوشت:

انتخابات پارلمانی عراق 18مهرماه در سراسر این کشور برگزار شد. این انتخابات پنجمین انتخابات بعداز سقوط حکومت بعث عراق بود که قرار بود سال آینده در موعد مقرر برگزار شود اما پس از اعتراضات و آشوب‌های گسترده در اواخر سال 2019 و کشمکش‌های طولانی بر سر انتخاب نخست وزیر موقت و تعیین تاریخ برگزاری زودهنگام انتخابات نهایتاً تاریخ مذکور برای برگزاری این انتخابات در نظر گرفته شد. درباره ابعاد و نتایج این انتخابات ذکر چند نکته حائز اهمیت است:

یک؛ برگزاری این انتخابات را می‌توان یک پیروزی بزرگ برای ملت، کشور عراق و جریان مقاومت دانست. چرا که دشمنان مقاومت در عراق و در رأس آن‌ها آمریکا از ماه‌های گذشته تلاش‌های گسترده‌ای در قالب یک پروژه طراحی‌شده با مراحل گوناگون برای عدم برگزاری این انتخابات انجام داده بودند که براساس این طراحی چنانچه انتخابات در موعد مقرر برگزارنشود و باتوجه به نزدیک شدن به پایان دوره پارلمان کنونی عملاً عراق در یک وضعیت بلاتکلیفی و ابهام قرار می‌گرفت که احتمال هرگونه اقدامی از جمله کودتا در این کشور وجود داشت. علت اصلی مخالفان برگزاری انتخابات نیز ارزیابی‌های دقیق از رأی پایین جریان مدنظر آن‌ها که همان جریان برآمده از اعتراض‌ها و آشوب‌های سه سال اخیر بود - تحت عنوان "تشرینی‌ها" یا "جوکریسم"- بود که با مشخص شدن نتیجه انتخابات،  این جریان کمتر از 10 کرسی از 329 کرسی پارلمان عراق را از آن خود کرد.

دو؛ در این انتخابات با توجه به آرایش سیاسی، قومی و مذهبی عراق، جریان‌های عمده عراقی به این شکل وارد عرصه رقابت شدند:

الف – شیعیان؛ شیعیان عراق دارای چهار جریان عمده بودند که شامل ائتلاف فتح (هادی عامری)،  ائتلاف دولت قانون (نوری مالکی)،  ائتلاف سائرون (مقتدی صدر) و ائتلاف قوای وطنی (حکیم- عبادی).

ب - اهل سنت؛ اهل سنت عراق دارای دو جریان عمده انتخاباتی بودند؛ ائتلاف التقدم وابسته به محمد الحلبوسی و ائتلاف العزم وابسته به خمیس خنجر.

ج - اکراد؛ کردهای عراق دارای سه جریان انتخاباتی بودند؛ ائتلاف تحالف کردستانی (اتحادیه میهنی کردستان به همراه گوران - تغییر)، ائتلاف حزب دموکرات کردستان (پارتی) و ائتلاف نسل نو.

هرچند هنوز نتایج نهایی و قطعی انتخابات اعلام نشده است اما جریان‌های شیعه بین  تا 140تا 150 کرسی،  اهل سنت حدود 55 کرسی و جریان‌های کردی نیز حدود 55 کرسی را از آن خود کرده‌اند و فهرست سائرون،  التقدم و دولت قانون نیز به ترتیب اول تا سوم شده‌اند.

سه؛ تغییر در قانون انتخاباتی عراق و تقسیم‌بندی جدید حوزه‎‌ای انتخاباتی، مساله مهمی بود که در این مرحله از انتخابات انجام شد و پیش‌بینی هم می‎شد که این تقسیمات از جمله افزایش حوزه‌های انتخاباتی از 18 به 83 حوزه (تغییر حوزه‌ها از استانی به شهرستانی) و امکان رأی دادن به شخص به جای حزب، آثار مستقیمی بر نتایج انتخابات خواهد داشت که مهم‌ترین آن سنگی‎ن شدن وزن کاندیداهای مستقل در انتخابات بود.

چهار؛ یکی از مسائل مهم در انتخابات عراق، درصد پایین مشارکت یعنی 41 درصد بود که نسبت به دور قبلی انتخابات در سال 2018 چند درصد کم‎تر بود. این میزان مشارکت در حالی رقم خورد که مرجعیت عراق و حوزه‌های دینی این کشور مردم را به مشارکت گسترده در انتخابات دعوت کرده بودند و امروز برخی ناظران سیاسی معتقدندکه اگر دعوت مرجعیت نبود حتی میزان مشارکت بسیار پایین‌تر از این میزان می‌شد. واقعیت این است که کشور عراق به دلیل مشکلات ساختاری و صرف بالای 90 درصد درآمد حاصل از فروش نفت برای امور اجرایی و پرداخت حقوق کارکنان دولت و فساد اقتصادی در این کشور از عدم توسعه یافتگی در امور زیربنایی رنج می برد ومردم این کشور تاحدود زیادی امید و اعتقاد خود را به دولت و حاکمیت این کشور برای حل مشکلات از دست داد‎ه‌اند. البته در کنار این مساله عملیات روانی گسترده رسانه‌ای معاند و بیگانگان در این کشور و دلسرد کردن آن‌ها نسبت به حاکمیت نیز مزید بر علت شده است و همین مساله عامل مهمی در میزان مشارکت پایین در انتخابات شده است.

پنج؛ نتایج اعلام شده انتخابات نشان داد که به دلیل مشارکت نسبتا پایین (زیر50 درصد) جریان‌هایی شانس پیروزی و تصاحب کرسی‌های بیشتر داشته‌اند که از یک سبد رأی و پایگاه اجتماعی ثابت برخوردار هستند که فارغ از وجود هرگونه مشکلی همچنان پای صندوق‌های رأی حاضر می‌شوند. نکته مهم دیگر در مساله نتیجه انتخابات ورود مستقلین به پارلمان است. به دلیل تغییر در قانون انتخابات که اشاره شد در این دور از انتخابات افرادی که در عرصه رسانه و تبلیغات انتخابات وضعیت بهتری داشتند به راحتی وارد پارلمان شدند. البته هزینه‌های سنگین برخی کشورهای عربی و خارجی برای راه یافتن چهره‎ای مدنظر خود که بخش عمده‌ای از آن‌ها نیز شناخته شده نیستند را باید مدنظر داشت.

شش؛ در سال گذشته هجمه سنگینی علیه نیروهای مقاومت در عراق وجود داشت که بخش عمده این هجمه‌ها توسط جریان موسوم به جوکری‌ها (مورد حمایت آمریکا) مطرح می‎شد و به همین دلیل در این عرصه از انتخابات، جریان مقاومت فقط به حضور ائتلاف فتح منسوب به حشدالشعبی در رقابت های انتخاباتی اکتفا نکرد، بلکه در قالب برخی ائتلاف‌های دیگر از جمله ائتلاف دولت قانون نیز وارد این عرصه شد  تا در صورت ریزش تعداد کرسی‌های فتح، بتوان روی بقیه در تشکیل فراکسیون اکثریت حساب باز کرد. با توجه به نتایج به دست آمده و تمایل برخی مستقل‌ها برای پیوستن به ائتلاف جریان مقاومت امکان تشکیل ائتلاف بزرگ یا همان «کتله اکبر» از سوی مقاومت وجود دارد.

هفت؛ برخلاف فضاسازی رسانه‌ها آنچه مسلم است این است که آمریکا شکست خورده واقعی این انتخابات است چرا که فهرست اختصاصی و مورد حمایت آن‌ها نهایتاً 9 کرسی پارلمان را به دست آورد و برخی شخصیت‎ها و چهره‎های شاخص که وابستگی آن‌ها به آمریکا کاملاً مشهود بود از جمله عدنان الزرفی، سلیم جبوری، اسامه نجفی و  ... هیچ‎کدام نتوانستند وارد پارلمان شوند.

هشت؛ رسانه‌های معاند همیشه سعی کرده‏اند تصویری ضدایرانی و ضدمقاومت از مقتدی‎صدر که فهرست مورد حمایت وی حائز رتبه اول شده نشان دهند. درست است که اختلاف نظر و سلیقه میان وی و مقاومت وجود دارد اما اگر از زاویه‌ای دیگر به این جریان نگاه کنیم نکات قابل توجهی وجود دارد؛

اولاً، خاندان صدر خاندان پرنفوذ و ریشه‌داری است که در راه مبارزه با استبداد صدامی شهدای زیادی تقدیم کرده است و به دلیل همین مقاومت و ایستادگی امروز این‎چنین در میان عراقی‌ها از محبوبیت برخوردار است. نماد انتخابات جریان صدر در این دوره از انتخابات «یک عصا» بود که برگرفته از عصای شهید آیت الله محمدصادق صدر بود که در ذهنیت عراقی‌ها یادآور کتک زدن مأمور بعثی توسط این شهید است.

ثانیاً، ضدیت با اشغالگری آمریکا و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی و داشتن مواضع مشترک با محور مقاومت در این زمینه ویژگی‌ مهم دیگر جریان صدر است. مقتدی صدر درباره حضور آمریکا در عراق می‌گوید: «آمریکا سعی داشته و دارد که همه را با روش‌ها و شیوه‌های تروریستی از جمله جنگ، کشتار، ارعاب و فرافکنی تسلیم خود کند، آمریکا باید نیروهای اشغالگر خود را از تمام کشورها و در رأس آن‌ها عراق خارج کند».

ثالثاً، بعد از جنایت ارتش تروریستی آمریکا در فرودگاه بغداد که منجر به شهادت فرماندهان مقاومت شد جریان صدر با فراخوان مردم نقش بسزایی در تجمع چند میلیونی مردم عراق در بغداد و محکوم کردن آمریکا و مطالبه خروج از این کشور داشت.

رابعاً، پس از برگزاری نشست صهیونیستی اخیر در اربیل عراق که عده‌ای دنبال فراهم کردن زمینه‌های طرح پذیرش عادی سازی رابطه میان عراق و رژیم صهیونیستی بودند،  صدر به شدت نسبت به این مسئله واکنش نشان داد وگفت: «اربیل باید مانع برگزاری این گونه نشست‌های تروریستی و صهیونیستی شود و دولت اقلیم کردستان باید این اقدام را جرم دانسته و همه شرکت کنندگان را بازداشت کند در غیر این صورت وظیفه شرعی،  عقلی و ملی است که با این اقدام برخورد شود و عراق به هیچ وجه روابط خود را با اسرائیل عادی نمی‌کند».

نه؛ برخی جریان‌ها در عراق طی ادوار گذشته با وجود ایفای نقش و داشتن سهم قابل توجه در تشکیل دولت،  اما همواره خود در نقش اپوزیسیون قرار داده و مطالبه مبارزه با فساد در عراق را مطرح کرده است. شاید در این دور از انتخابات و پس از تشکیل دولت جدید این جریان‎ها بجای مطالبه‌گری پاسخگوی مطالبه مردم باشند.

ده؛ نکته آخر اینکه انتخابات پارلمانی در عراق با برگزاری انتخابات و مشخص شدن تعداد کرسی‌ها پایان نمی‌یابد بلکه این انتخابات تازه شروع فرایند تعیین نخست وزیر به عنوان مهم‌ترین منصب حکومتی در عراق است که تاکنون پس از انتخابات و با ائتلاف جریان‎های پیروز در انتخابات تحت عنوان «کتله اکبر» شکل گرفته است. لذا باید منتظر ماند که تکلیف فراکسیون اکثریت مشخص شود که هم شانس جریان مقاومت و هم جریان‌های دیگر برای تشکیل کتله اکبر وجود دارد.