آن سوی ادوار مذاکرات ایران و عربستان در بغداد

دور پنجم مذاکرات تهران و ریاض در حالی برگزار شد که در سال ۲۰۱۶ روابط دو کشور به دنبال اعدام شیخ نمر رهبر شیعیان عربستان و در پی آن حمله معترضین ایرانی به سفارت عربستان دچار تنش شده بود. سابقه این مذاکرات به آوریل سال ۲۰۲۱ بر می گردد که دو کشور تمایل خود را برای کاهش تنش ها و از سر گیری روابط نشان دادند و سلسله گفتگوهایی میان آن ها در بغداد شکل گرفت. اهم مباحث طرح شده در این پنج دور مذاکره به بررسی راه حلی برای برون روفت از چالش‌های اساسی موجود در مسیر از سرگیری روابط دو کشور بر می گشت لکن مذاکرات روزهای اخیر حکایت از تمایل هرچه بیشتر دو کشور برای کاهش از میزان تنش ها داشت. از جمله پس از برگزاری دور پنجم گفت و گوها شاهد بودیم که فؤاد حسین وزیر خارجه عراق در مصاحبه با شبکه الجزیره از توافق اولیه بر سر یادداشت تفاهم ۱۰ بندی بین تهران و ریاض در دور پنجم مذاکرات در بغداد خبر داد. شبکه راشاتودی نیز به نقل از منبعی عراقی اعلام کرد که این دور از گفت و گوهای ایران و عربستان به شکلی جدی تر از قبل با حضور مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق، مشاور امنیت ملی ایران و مدیر اطلاعات عربستان برگزار گردیده است و طرفین پیرامون برقراری روابط دیپلماتیک به نتایج مؤثری دست یافته اند.

به اذعان بسیاری از کارشناسان در کنار طراحی مسیر احیای روابط دیپلماتیک، اصلی ترین موضوعی که به آن پرداخته شده جنگ یمن و پایان آن است و به نظر می رشد علیرغم وجود موارد اختلاف، افق کلان گفتگوها در این خصوص مثبت به نظر می رسد حال آنکه با توجه به عمق اختلافات نمی توان انتظار گشایش سریعی در این زمینه داشت.

آنچه که در این مرحله از گفت و گو ها اهمیت دارد، شکل گیری فهمی مشترک از سوی طرفین نسبت به ضرورت کنار گذاشتن اختلافات منطقه ای و حرکت به سمت همکاری مشترک در برخی از زمینه ها برای حصول به نتیجه ای مقبول است، مسیری که بی شک در صورت ادامه برکات مثبتی برای منطقه در پی خواهد داشت، از جمله زمینه سازی برای پایان جنگ یمن از مهمترین آن ها می تواند باشد.

از سوی دیگر باید توجه داشت که حضور ریاض در پای میز مذاکره با تهران به مؤلفه مهم دیگری نیز پیوند خورده است، یعنی انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده و می توان احتمال داد سعودی به صورت تاکتیکی وارد گفتگو با ایران شده و در شرایط کنونی به دنبال طولانی کردن مذاکرات نیز هست تا نتایج انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا مشخص گردد، چرا که انتظار دارد در آمریکا بار دیگر جمهوری خواهان به قدرت برسند و ریاض هم بتواند از انزوای فعلی تا حد امکان خارج شود و در مقابل ایران برگ برنده مؤثرتری داشته باشد، از سوی دیگر این نگرانی نیز برای آن ها وجود داد که ریاست دموکرات ها بر ایالات متحده تا چهار سال دیگر ادامه یابد و این احتمال تمایل ریاض را برای حل اختلاف ها با تهران بیشتر می کند.

اما گذشته از موارد ذکر شده موضوعاتی نیز وجود دارد که کماکان سبب ناپایداری روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی خواهند شد و ایجاد ثبات در این روابط به حل شدن اختلافات در این حوزه ها نیز پیوند خورده است، از جمله این موارد عبارتند از:

- برنامه ریزی راهبردی با هدف قرار دادن جمهوری اسلامی ایران و تفکر محور مقاومت در انزوا و دشمنی با آن به عنوان محوری ترین اصل سیاست خارجی؛

- تقابل عمیق سعودی با شیعیان ساکن در عربستان و همچنین منطقه و رفتار خصمانه در مواجهه با آن ها از جمله در سوریه، لبنان و ... که با حمایت از تکفیری های حربی همراه شده است که بی رحمانه دست به کشتار شیعیان و سایر پیروان مذاهب و ادیان دیگر زده و می زنند؛

-  تمایل عربستان برای پیوند با قدرت های فرامنطقه ای از جمله آمریکا با هدف تضعیف جایگاه ایران و کشورهای استقلال طلب منطقه؛

- موضوع رژیم صهیونیستی و نزدیکی روز به روز آل سعود به این رژیم و تمایل به برقراری روابط راهبردی با تل آویو که بی شک از مهمترین چالش های موجود میان ریاض و تهران خواهد بود.