ارتش سیاسی یا سیاست ارتشی در پاکستان

ارتش سیاسی یا سیاست ارتشی در پاکستان

به نوشته نیویورک تایمز دولت شهبار شریف، پس از هفته ها گمانه زنی در باب این که چه کسی این توان را دارد تا ارتش اتمی پاکستان را حداقل برای سه سال آینده فرماندهی کند، ژنرال عاصم منیر را برگزید. تحلیلگران بر این باورند که ژنرال منیر باید راهی برای اصلاح شکاف هایی ایجاد شده در صفوف ارتش و بازگرداندن اعتماد عمومی به تشکیلات نظامی بیابد.

به دلیل مشکلات و مسائل مختلف امنیتی و نظامی، ارتش پاکستان به یک عنصر تعیین‌کننده و کلیدی در این کشور تبدیل شده است و ساختار پیچده این ارتش دارای لایه های پنهان زیادی است. با توجه به نزاع های تحمیلی از سوی انگلیس و هند طبیعی است که در چنین کشوری ارتش تاثیر مهمی در تمام امور داشته باشد. اختلاف سیاسی شدید پاکستان و هند بر سر کشمیر سبب شده تا دو کشور در هفتاد و پنج سال اخیر بخش قابل توجهی از بودجه خود را به واحدهای نظامی خود اختصاص دهند. همین معضل پای ارتش دو کشور را به سیاست هم باز کرد. البته در پاکستان سیاسی شدن ارتش با کودتاهای گاه و بیگاه فرماندهان نظامی بیشتر خود را نشان داده است. در جریان ۷۵ سالی که از زمان استقلال و تشکیل پاکستان گذشته، ارتش سه بار در این کشور به قدرت رسیده و آخرین موردآن حدود بیست سال پیش و به کودتای ژنرال مشرف برمی گردد. پس از این کودتا که چهره مخدوشی از پاکستان در مجامع بین المللی ترسیم کرد نهادها و سازمان‌های بالادستی و تصمیم گیر پاکستانی سعی کردند حداقل در ظاهر ارتش را دور از سیاست نگهدارند. این تصمیم حداقل در ظاهر عملیاتی شده و ارتش طی پانزده سال اخیر دخالت آشکاری در تصمیمات سیاسی نداشته است. ولی ساقط شدن دولت عمران خان در سالی که قرار بود فرمانده جدید ارتش انتخاب شود نشان می دهد که اگر چه ارتش سیاسی نیست ولی سیاست ارتشی است. ژنرال‌های ارتش نفوذ چشمگیری بر مسائل امنیتی و امور خارجه دارند و در همین چند ماه گذشته، این ارتش پاکستان بوده که با چراغ سبز خود باعث تغییر دولت در این کشور شد و هنوز هم در حال مدیریت فضای سیاسی و حتی اقتصادی است. نفوذ ارتش به اندازه‌ای در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تصمیم‌گیری‌ها مهم است که انتخاب فرمانده جدید ارتش را برای مخاطبان مهم می‌کند. ژنرال عاصم منیر جایگزین ژنرال قمر جاوید باجوا خواهد شد که اواخر این ماه پس از یک دوره شش ساله بازنشسته می‌شود. منیر در منطقه‌ای که مورد مناقشه با هند است و هم‌ مرز با چین و عربستان سعودی است، خدمت کرد. وی سپس  درسال ۲۰۱۷ میلادی ریاست سازمان اطلاعات ارتش (ام آی) و پس از آن در سال ۲۰۱۸ میلادی ریاست سرویس‌های اطلاعاتی (آی اس آی) را که دو تا از بانفوذترین آژانس‌های اطلاعاتی این کشور هستند، برعهده داشت. وی تنها پس از هشت ماه به درخواست عمران خان، نخست وزیر وقت پاکستان از ریاست سرویس‌های اطلاعاتی برکنار شد. هیچ دلیلی برای این برکناری اعلام نشد. ژنرال منیر در حال حاضر به عنوان فرمانده کل ارتش در امور تامین تسلیحات و تدارکات خدمت می‌کند. تصمیم برای انتصاب عاصم منیر همزمانی دارد با عصر تازه تحولات سیاسی این کشور که عمدتا توسط عمران خان هدایت می شود. نخست وزیری که آشفتگی ها را به خیابان ها کشانده و نقش برجسته ای را که تشکیلات نظامی در حوزه های خارجی و داخلی ایفا کرده اند رادر کانون توجه قرار داده است.

ذکر این نکته هم بسیار حائز اهمیت است که بسیاری از کشورهای جهان از جمله آمریکا و چین به خاطر موقعیت استراتژیک پاکستان در یک منطقه ناآرام و خط ساحلی نزدیک به خطوط کشتی‌رانی که در خلیج فارس خدمت می‌کنند، روابط مستقیمی با ارتش این کشور دارند.

امنیت داخلی پاکستان به خاطر شورش‌ها در مناطق قومی پشتون و بلوچ، به یک مشکل تقریبا دائمی تبدیل شده است و البته، مقصر اصلی این شورش‌ها و درگیر‌ی‌ها، مداخله کشورهای خارجی و البته باج دادن افسران ارشد ارتش پاکستان به این کشورها برای به دست آوردن دل آن‌ها است. این موضوع باعث شده تا ارتش پاکستان دچار مشکل بزرگ تامین امنیت در سراسر خاک خود باشد. به عنوان مثال، ارتش پاکستان حاضر نیست در منطقه بیابانی و بسیار گسترده بلوچستان حضوری پررنگ داشته باشد و مرزهای مشترک با ایران را رها کرده و این منطقه به جولانگاه عناصر تروریستی ضدایرانی تبدیل شده که سرریز آن به سمت خود پاکستان هم گسیل می‌شود. ارتش پاکستان اخیرا به مداخله‌های گذشته‌اش در سیاست اذعان کرده و تاکید داشت که دیگر در امور داخلی مداخله نخواهد کرد. اینکه آیا این فرمانده جدید به این وعده عمل کند یا خیر می‌تواند کلیدی برای سیر تکاملی داخلی پاکستان باشد.