آیا پایان جنگ اوکراین نزدیک است؟

اخیراً روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال در خبری مدعی شد که پادشاهی عربی سعودی، خود را برای میزبانی از مذاکرات صلح اوکراین با حضور نمایندگان 30 کشور جهان در پنجم و ششم آگوست آماده می‌کند. در نشست جده قرار است پیشنهاد 10 ماده‌ای اوکراین محور مذاکرات باشد. تاکنون اتحادیه اروپا، انگلیس، آفریقای جنوبی، اندونزی، مصر، ژاپن، مکزیک، شیلی، زامبیا، لهستان و آمریکا برای حضور در این نشست اعلام آمادگی کردند. ریاض در حالی شانس خود برای میانجی‌گری در یکی از شدیدترین بحران‌های بین‌المللی آزمایش می‌کند که پیش از این دولت‌های چین، دانمارک، سوئیس، ترکیه، هند و برزیل تحرکاتی برای پایان درگیری و اعلام آتش‌بس پایدار اعلام کردند اما در این مسیر توفیقی نیافتند. همچنین با حمله پهپادی اوکراین به مسکو، روسیه علاقه‌مند به گفتگو یا صلح با کیف نیست.

 در سوی مقابل اما دولتمردان سعودی به دلیل همراهی با مسکو در قالب اوپک پلاس و همچنین سابقه موفقیت‌آمیز در زمینه تبادل اسرا انگیزه بالایی برای پایان دادن به این بحران فرسایشی در قلب اروپا دارند. محمد بن سلمان بنا بر سیاست «موازنه مثبت» در حوزه سیاست خارجی قصد دارد با ایفای نقش مثبت در روند پایان جنگ اوکراین، اعتبار و جایگاه پادشاهی را در نظام بین‌الملل ارتقا دهد. با این حال بسیاری از کارشناسان بر این عقیده‌اند که نشست صلح سعودی تنها یک نمایش سیاسی برای بازگردان توجه‌ها به سمت شبه‌جزیره عربستان است و اساساً این کشور عربی در جایگاهی نیست که بتواند تبدیل به محل حل‌وفصل بحران اوکراین شود. در این گزارش نگاهی به چرایی قرار گرفتن سعودی در جایگاه میانجی، نقاط اختلافی میان مکسو- کیف و اهداف نشست جده خواهیم پرداخت.

چرا سعودی برای میانجی‌گری داوطلب شد؟

عربستان سعودی جزء معدود بازیگران فعال در بحران اوکراین است که روابط مثبتی با سران مسکو- کیف دارد. ریاض برخلاف اراده کشورهای غربی تصمیم گرفته است تا حساب مسائل اقتصادی را از سیاست جدا کند و براساس دید معطوف به منافع ملی با روسیه برای افزایش بهای انرژی همکاری کند. علاوه بر این، سعودی- امارات با همکاری یکدیگر نقش موثری در جریان تبادل اسرای جنگی میان طرفین درگیری ایفا کردند. به عنوان مثال در سپتامبر سال گذشته میلادی ریاض بازیگر اصلی در مسیر آزادی اسرای جنگی از کشورهای انگلیس، آمریکا، سوئد، مراکس و کرواسی بود.

البته پادشاهی سعودی تنها در زمین روس‌ها بازی نکرده است. سعودی‌ها در جریان رای گیری سازمان ملل برای محکومیت حمله روسیه، همراه با دولت‌های غربی رای مثبت داد. در جریان سفر فیصل بن فرحان به کیف سعودی متعهد شد تا 400 میلیون دلار با هدف تامین کمک‌های بشردوستانه در اختیار دولت زلنسکی قرار دهد. چنین موقعیت به سعودی‌ها کمک می‌کند تا نقش فعال‌تری در این بحران ژئوپلیتیکی ایفا کند.

اختلاف اصلی کیف- مسکو چیست؟

مقامات ارشد و دولتمردان 30 کشور جهان در حالی آماده سفر به جده عربستان می‌شوند که تاکنون هیچ مقام روس برای حضور در این نشست اعلام آمادگی نکرده است. بزرگ‌ترین چالش در روند برقراری صلح پایدار میان مسکو- کیف پافشاری روسیه بر به رسمیت شناخته شدن واقعیت‌های جدید میدانی از سوی دولت اوکراین است. در سوی مقابل مقامات کیف پیش‌شرط هرگونه مذاکره با روس‌ها را بازگشت مرزهای دو کشور به وضعیت پیش از سال 2014 است. به عبارت دیگر تا زمانی که یک‌پنجم خاک اوکراین تحت اشغال نیروهای روس است و مسکو قصدی برای عقب‌نشینی از مناطقی همچون کریمه را نداشته باشد، هیچ دورنمای روشنی برای موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات صلح میان کیف- مسکو وجود ندارد.

هدف از برگزاری نشست جده چیست؟

با وجود نظر مثبت سران روس و اوکراینی نسبت به نشست پنچم- ششم آگوست اما به نظر می‌رسد آمریکا هدف دیگری را در جده دنبال می‌کند. به گزارش گاردین جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن قصد دارد در پادشاهی سعودی کشورهای در حال توسعه و بی‌طرف مانند هند و برزیل را به سمت پیشنهاد اوکراین برای مذاکرات صلح احتمالی هدایت کند. از طرفی نیز پوتین با برگزاری نشست مشترک با کشورهای آفریقایی و استقبال از پیشنهاد میانجی‌گرایانه دولت‌های این قاره قصد دارد پیام «قدرت» را به بروکسل و واشنگتن ارسال کند.

بهره سخن

مهم‌ترین هدف از برگزاری نشست جده، افزایش «قدرت نرم» پادشاهی سعودی در روندهای جدید جهانی است. ولیعهد و نخست‌وزیر جوان سعودی با فهم دوران گذار به دنبال تغییر جایگاه عربستان از یک قدرت منطقه‌ای به یک بازیگر موثر جهانی است. علاوه بر این «ام بی اس» پس از ماجرای جمال خاشقچی قصد دارد تا تصویر متفاوتی به رسانه‌های بین‌المللی و افکار عمومی جهانی ارائه دهد. با وجود بازتاب رسانه‌ای پر رنگ نشست جده اما واقعیت میدانی حاکی از عدم تمایل مسکو، کیف و صدالبته واشنگتن برای پایان درگیری‌ها در میدان اوکراین است.