اهداف سفر بشار اسد به چین

پس از قریب به بیست‌سال بشار اسد به همراه هیات عالی‌رتبه سیاسی- اقتصادی راهی بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی قاره کهن یعن جمهوری خلق چین شد. در این سفر چهار روزه اسد و اسما بانوی اول سوریه علاوه بر دیدار با شی‌جین پینگ، در مراسم افتتاحیه مسابقات آسیایی هانگ‌ژو نیز حضور پیدا کردند. به گفته تحلیل‌گران مهم‌ترین دستآورد رئیس جمهور سوریه در چین، توافق بر سر شراکت راهبردی دو کشور در موضوعات استراتژیک باشد. کارشناسان معتقدند هدف چین از اعلام رسمی این خبر، شکست پروژه ضدسوری واشنگتن و وارد کردن بنادر مدیترانه‌ای سوریه به طرح «یک‌کمربند- یک جاده» است. علاوه بر این حضور پر رنگ چینی‌ها در سوریه این امکان را در اختیار دولت دمشق قرار خواهد داد تا با دسترسی به منابع مالی جدید امکان پرداخت حقوق کارکنان دولت، بازسازی و توسعه زیرساخت حیاتی و جبران خسارت کشاورزان آسیب دیده از خشکسالی را پیدا کند. برهمین اساس در ادامه این یادداشت به واکاوی اهداف سفر رئیس جمهور سوریه به چین خواهیم پرداخت.

ایجاد موازنه در برابر فشارهای غرب

دولت‌های غربی و برخی متحدان منطقه‌ای آنها هنگامی که نتوانستند اسد را از قدرت کنار بگذارند؛ تصمیم گرفتند تا با افزایش تحریم‌های اقتصادی و در عین فشار دیپلماتیک، دمشق را تسلیم خواسته‌های خود مانند قطع ارتباط با محور مقاومت و اجرای قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل کنند. برهمین اساس دولت وقت آمریکا در دسامبر 2019 تحریم سزار را علیه دولت قانونی سوریه به بهانه حمایت از مردم این کشور عربی وضع کرد! اکنون با گذشت چهار سال از اجرای این قانون تجارت خارجی و روند بازسازی کشور جنگ زده سوریه با چالش جدی مواجه شده است. در عین حال اشغال‌گران آمریکایی با غارت منابع نفتی سوریه اجازه دسترسی دمشق به منابع مالی ناشی از فروش نفت را نیز نمی‌دهند.

در چنین شرایطی سفر اسد به پکن در وهله نخست با هدف شکست پروژه منزوی سازی سوریه و در وهله دوم با هدف ایجاد اتحاد راهبردی با چین برای کاهش مشکلات اقتصادی دنبال می‌شود. اگر دولت چین به وعده خود مبنی بر سرمایه گذاری اقتصادی در سوریه عمل نماید آنگاه شرایط برای همکاری دو کشور در زمینه راهبردی همچون دسترسی چینی‌ها به بازارهای اتحادیه اروپا از طریق بنادر لاذقیه و طرطوس فراهم خواهد شد. البته با افزایش روابط اقتصادی پکن- دمشق نباید انتظار معجزه داشت اما تداوم این روند در بلندمدت به بازگشت ثبات اقتصادی و آرامش سیاسی به سوریه کمک خواهد کرد.

کاهش مشکلات اقتصادی و بازسازی سوریه

ماه گذشته میلادی شهروندان استان السویدا، که به عنوان پایگاه سنتی دولت اسد شناخته می‌شوند، به دلیل افزایش قیمت حامل انرژی و مواد غذایی، افت شدید ارزش پول ملی و خشکسالی بی‌سابقه به خیابان‌ها آمدند و خواستار کاهش مشکلات اقتصادی و رسیدگی به مطالبات‌شان شدند. در شرایطی که دولت سوریه با مشکلات متعدد اقتصادی دسته‌وپنجه نرم می‌کند و در عین حال منابع مالی لازم برای بازسازی زیرساخت‌های کشور را در اختیار ندارد، توسعه روابط راهبردی با چین می‌تواند فرصت کم‌نظیری برای کاهش مشکلات اقتصادی و احیای جایگاه این کشور در منطقه شام باشد.

امضای تفاهم‌نامه‌ای در زمستان 2021، سوریه به صورت رسمی به طرح «یک کمربند- یک جاده» چین پیوست. این تفاهم‌نامه از سوی فازی خلیل رئیس کمیسیون برنامه‌ریزی و همکاری بین‌المللی سوریه و فنگ بیائو سفیر چین در دمشق به امضا رسید. به نظر می‌رسد سفر چند روز پیش رئیس جمهور سوریه به چین و امضای توافق مشارکت راهبردی میان دمشق- پکن در امتداد برنامه افزایش همکاری‌های دو کشور در زمینه ترانزیت، بازسازی زیرساخت‌ها و توسعه روابط اقتصادی باشد. حضور اقتصادی چین ضمن شکست نظام تحریمی سزار علیه سوریه، زمینه بازگشت ثبات اقتصادی به این کشور را فراهم خواهد کرد.

بازگشت به سیاست خارجی پویا

استقبال دانشجویان مطالعات خارجی دانشگاه پکن از اسما بانوی اول سوریه شاید یکی از قاب‌های ماندگار پس از جنگ داخلی سوریه و شکست پروژه انزوای بین‌المللی این کشور باشد. پیش از آغاز درگیری‌های داخلی در استان درعا سوریه، اسد به دلیل اتخاذ سیاست خارجی عمل‌گرا و مبتنی بر موازنه قوا در منطقه خاورمیانه شهرت داشت. دمشق به عنوان یکی از پایگاه سنتی ناسیونالیسم عربی در منطقه شام به دلیل داشتن منابع محدود فسیلی، به مانند لبنان، مصر و اردن به دنبال جلب نظر سرمایه گذاران، کشورها و شرکت‌های چند ملیتی برای ایجاد رونق اقتصادی بوده است.

حضور فعال اسد در نشست اخیر سران اتحادیه عرب و اشاره به تهدیدات جهانی‌شدن و اندیشه اخوانی نشان دهنده تلاش وی برای احیای جایگاه سوریه در منطقه غرب آسیا است. در دوران جدید دمشق قصد دارد بار دیگر بدل به خط مقدم ترویج اندیشه ملی‌گرایی عربی و مقابله با تهدیدات خارجی باشد. علاوه بر این اسد قصد دارد با توسعه روابط راهبردی با کشورهایی همچون چین، روسیه و دول عربی جلوی پروژه منزوی سازی این کشور که از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه و قطر هدایت می‌شود را مسدود کند.

بازتعریف معادله قدرت در حوزه شامات

با وجود دست بالای دمشق و متحدان خارجی این کشور اما همچنان بخشی از خاک این کشور در اختیار تروریست ها و اشغال‌گران آمریکایی و ترک است. حضور آمریکایی در شرق رود فرات به بهانه مقابله گروه‌های تروریستی و بنیادگرا به نظر می‌رسد بهانه‌ای برای استقرار نیروهای این کشور در مرز مشترک عراق- سوریه و تداوم غارت منبع هیدروکربن استان‌های دیرالزور، الحسکه و الرقه است. همچنین نیروهای ارتش ترکیه به بهانه مبارزه به گروه‌های مسلح کرد همچون «ی.پ.ک» و «قسد» وارد عمق خاک شمال سوریه شده و با ایجاد پایگاه‌های پراکنده نظامی به دنبال حمایت از تروریست‌های دست‌نشانده و تسلط بر مسیرهای اقتصادی همسایه جنوبی هستند.

در چنین شرایطی دولت سوریه به دلیل سال‌ها تحمل جنگ و آسیب‌های ناشی از آن امکان ایجاد بازدارندگی و توازن در برابر اشغال‌گران خارجی را به تنهایی ندارد. علاوه بر این حملات پراکنده جنگنده‌های صهیونیست به پایگاه‌های ارتش سوریه و مقاومت نشان دهنده الزام تقویت توان دفاعی- دیپلماتیک دمشق در مجامع بین‌المللی به‌ویژه شورای امنیت است. حضور امنیت‌ساز محور مقاومت و روسیه در کنار شرکت‌های چینی و سرمایه دولت‌های حوزه خلیج فارس به تدریج این امکان را برای دمشق فراهم خواهد کرد تا حضور نظامی- امنیتی‌ این کشور در شرق و شمال سوریه را افزایش دهد. این روند با بازپس‌گیری تمام جغرافیای این کشور و احیای حاکمیت دمشق بر سراسر خاک سوریه تکمیل خواهد شد.