ابعاد و دلایل سیاست دلازدایی از معادلات جهانی

در هفته‌های اخیر موارد زیادی از توافق‌نامه‌های دوجانبه بین کشورهای مختلف در راستای حذف دلار از مبادلات و استفاده از ارزهای ملی منعقد شد که نشان دهنده تسریع این فرایند در اقتصادی جهان است. باید توجه داشت که جنگ اوکراین و تحریم روسیه و نیز تحریم‌های ایران، چین و ونزوئلا باعث شد تا دیگر کشورها حتی متحد ایالات متحده مانند عربستان و فرانسه به دنبال کاهش کاربرد دلار در مبادلات بین المللی باشند چون این احتمال وجود دارد که روزگاری ایالات متحده از این اهرم علیه آنها نیز استفاده کند.

برای نمونه در هفته گذشته پکن و برزیل توافقنامه کاهش دلار در تجارت دوجانبه را منعقد کردند، امارات گاز خود را از طریق یک شرکت فرانسوی به یوان چین خواهد فروخت و بالاخره کشورهای آسیای جنوب شرقی در آسه آن در حال کاهش دلاری تجارت خود و ترویج سیستم‌های پرداخت محلی هستند. حتی براساس تصمیم دولت کنیا، این کشور نفت کشورهای حاشیه خلیج فارس را به ارز محلی خواهد خرید. در ادامه به صورت مختصر جزییاتی این توافقنامه‌ها تشریح می‌شود.

چین پیشرو در دلارزدایی

هنگامی بازدید شی جین پینگ، رئیس جمهور چین از مسکو در ماه مارس، ولادیمیر پوتین، همتای روس وی اعلام کرد که دو سوم تجارت دوجانبه این کشورها در حال حاضر به روبل و رنمینبی انجام می‌شود. پوتین گفت: «مهم است که ارزهای ملی ما به طور فزایندهای در تجارت دوجانبه استفاده شود. ما باید به ترویج تسویه با ارزهای ملی ادامه  و حضور متقابل ساختارهای مالی و بانکی را در بازارهای کشورهایمان گسترش دهیم. ما از کاربرد یوان چین در معاملات بین فدراسیون روسیه و شرکای آن در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین حمایت می‌کنیم.»

تنها یک هفته پس از سفر شی به مسکو، چین اعلام کرد که برای اولین بار از یوان برای خرید گاز طبیعی مایع (LNG) از امارات استفاده کرده است. این معامله بین شرکت دولتی نفت فلات قاره چین و شرکت فرانسوی توتال انرژی انجام شده اسن یعنی خود شرکت‌های اروپایی نیز اکنون مایل به انجام معاملات به یوان هستند. بطوریکه رسانه‌های فرانسه این تجارت را گامی بزرگ در تلاش‌های پکن برای تضعیف دلار آمریکا به عنوان "دلار نفتی" جهانی برای تجارت گاز و نفت توصیف کردند.

در ۳۰ مارس، چین و برزیل (پرجمعیت‌ترین و ششمین کشور پرجمعیت جهان) اعلام کردند که در مورد تجارت با یکدیگر به ارزهای محلی خود یعنی یوان و رئال به توافق رسیده‌اند. چین بزرگترین شریک تجاری برزیل است و در سال ۲۰۲۲ دو کشور بیش از ۱۵۰.۵ میلیارد دلار تجارت داشتند. رئیس جمهور چپگرای برزیل، لولا داسیلوا، از آمریکای لاتین خواسته است تا ارز جدیدی برای تجارت منطقه‌ای ایجاد کند که او آن را «سور» می‌نامد.

 دو روز پیش از اینکه چین و برزیل توافق خود را برای تجارت با ارزهای محلی اعلام کنند، دیلما روسف، رئیس جمهور سابق برزیل، رسماً نقش جدید خود به عنوان رئیس بانک توسعه جدید (NDB) یا همان بانک بریکس را در شانگهای بر عهده گرفت. این بانک توسط بلوک برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی به عنوان جایگزینی برای بانک جهانی تحت سلطه ایالات متحده ایجاد شد. دیلما، مانند متحدش لولا، چپ‌گرا و از حزب کارگران برزیل است. دیلما درگیری ایالات متحده و چین را به عنوان «رقابت دو نظام»، مبارزه بین نئولیبرالیسم و ​​سوسیالیسم می‌داند. او تحریم‌های آمریکا و «هژمونی دلاری» را محکوم کرد و از آمریکای لاتین خواست «دکترین مونرو» را بشکند.

دلارزدایی در آسه آن

وزرای دارایی و روسای بانک‌های مرکزی کشورهای عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن) در ۲۸ مارس در اندونزی با یکدیگر دیدار کردند که در آن «مذاکرات برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا، یورو، ین و پوند انگلیس از مبادلات مالی و حرکت به سمت تسویه با ارزهای محلی در دستور کار آنها قرار داشت. آسه آن در حال توسعه یک سیستم پرداخت دیجیتال فرامرزی است که امکان استفاده از ارزهای محلی را در تجارت منطقه‌ای فراهم می‌کند. اندونزی، مالزی، سنگاپور، فیلیپین و تایلند در نوامبر ۲۰۲۲ در این مورد توافق کردند. همچنین اعلام شد که بانک مرکزی اندونزی قصد ایجاد یک سیستم پرداخت محلی را دارد.

مالزی به عنوان یکی دیگر از کشورهای جنوب شرقی آسیا، علناً از دلارزدایی حمایت کرد. انور ابراهیم، ​​نخست وزیر مالزی در ۳۱ مارس با رئیس جمهور چین در پکن دیدار و در مورد تضعیف هژمونی دلار آمریکا و حتی ایجاد «صندوق پولی آسیایی» بحث کردند. این موضوع، یک چالش جدی برای صندوق بین المللی پول (IMF) بوده که تحت تسلط ایالات متحده است. انور صندوق پول آسیا را در مجمع بوآئو در استان هاینان چین پیشنهاد کرد. او گفت : «دلیلی وجود ندارد که مالزی به دلار وابسته باشد». براساس گزارش‌ها، بانک مرکزی مالزی در حال توسعه مکانیزم پرداخت است تا این کشور آسیای جنوب شرقی بتواند با استفاده از واحد پولی خود، رینگیت، با چین تجارت کند.

جالب اینکه چندین کشور قاره آفریقا نیز از دلارزدایی حمایت می‌کنند. کنیا در ماه مارس قراردادی را با شرکت‌های دولتی در عربستان سعودی و امارات برای خرید نفت با استفاده از واحد پول محلی این کشور یعنی شیلینگ امضا کرد. کنیا درخواست کرد که این کار را انجام دهد زیرا ذخایر دلاری این کشور آفریقایی رو به پایان است.

نتیجه

همانطور که مشاهده می‌شود، استفاده از ارزهای دیگر برای تجارت در حال افزایش است، چون کشورهایی که هدف تحریم‌های یکجانبه غرب قرار گرفته‌اند، مکانیسم‌های مالی جدیدی را برای تجارت با ارزهای ملی خود توسعه می‌دهند. برای نمونه تحریم‌های بی‌سابقه ایالات متحده و اتحادیه اروپا، مسکو را به ایجاد ترتیبات مالی جدید با شرکای تجاری اصلی خود در آسیا سوق داد. روسیه واردات گاز خود را به روبل دریافت کرده و از ارزهای محلی در تجارت دوجانبه با کشورهایی مانند هند و ایران استفاده می‌کند. تمام این موارد گویای این است که فرآیند دلارزدایی سرعت گرفته است، البته نباید فراموش کرد که هنوز ۶۰ درصد ذخایر ارزی جهان به دلار بوده و راه دشوار پیشروی جنوب جهانی است.