اولویت های راهبردی در روابط ایران و آذربایجان

اولویت‌های روابط ایران و جمهوری آذربایجان

سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو در شرایطی صورت می‌گیرد که روابط دو کشور پس از دوره‌ای از تنش‌ها، نیازمند تحرک جدیدی در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و ترانزیتی است. سفر پزشکیان به باکو فرصتی استثنایی برای تحکیم روابط دوجانبه و پیشبرد منافع راهبردی ایران است. اولویت‌های کلیدی در این سفر باید شامل:

۱-کریدور ارس: راهکاری برای خنثی‌سازی تهدید زنگزور

کریدور شمال–جنوب به‌عنوان پروژه‌ای راهبردی می‌تواند به مهم‌ترین محور همکاری دو کشور تبدیل شود. اگرچه سال‌هاست که پروژه ریلی رشت–آستارا به‌عنوان حلقه مفقوده این کریدور متوقف مانده، اما ایران می‌تواند با احداث کریدور ریلی ارس و اتصال به خاک جمهوری آذربایجان، این طرح را از رکود خارج کند. این مسیر نه‌تنها جایگزین مناسبی برای کریدور رقابتی زنگزور خواهد بود، بلکه وابستگی باکو به ایران را افزایش داده و توازن راهبردی منطقه را به نفع تهران تغییر خواهد داد. جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه در حال پیشبرد کریدور زنگزور است که از طریق خاک ارمنستان، ارتباط مستقیم میان باکو و نخجوان را برقرار می‌کند. این طرح در صورت تکمیل، ایران را از معادلات ترانزیتی منطقه حذف کرده و منافع اقتصادی–امنیتی تهران را تهدید می‌کند. اما راه‌حل جایگزین ایران، اتصال ریلی از طریق کریدور ارس است.

درصورت برقراری خط ریلی آقبند–اردوباد از مسیر ایران، آذربایجان برای دسترسی به نخجوان دیگر نیازی به کریدور زنگزور نخواهد داشت. این موضوع می‌تواند انگیزه باکو برای همکاری با ترکیه در این پروژه را کاهش دهد. تکمیل این مسیر، باکو را برای ارتباطات سرزمینی خود به ایران وابسته خواهد کرد و این امر بر سیاست‌گذاری این کشور نسبت به تهران تأثیر مثبت خواهد گذاشت. این اتصال می‌تواند ایران را به شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس‌کاسپین متصل کند و جایگاه کشور را در تجارت آسیای مرکزی و قفقاز ارتقا دهد.

۲-احیای مسیر جلفا–نخجوان: گزینه‌ای فراموش‌شده

یکی دیگر از ظرفیت‌های مغفول‌مانده در روابط دو کشور، خط ریلی جلفا–نخجوان است که به شبکه ریلی ارمنستان، گرجستان و روسیه متصل می‌شود. این مسیر به‌دلیل اختلافات باکو و ایروان مسدود مانده، اما ایران می‌تواند با میانجی‌گری، زمینه بازگشایی آن را فراهم کند. احیای این مسیر نه‌تنها سودآوری اقتصادی برای ایران دارد، بلکه می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای کمک کند.

۳-بازسازی قره‌باغ:

پس از جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ، فرآیند بازسازی این منطقه آغاز شده است. ایران به‌عنوان همسایه‌ای با اشتراکات فرهنگی و تاریخی با آذربایجان و دارای توانمندی‌های فنی و مهندسی، می‌تواند نقش کلیدی در این پروژه ایفا کند. حضور شرکت‌های ایرانی در بازسازی قره‌باغ می‌تواند مانع نفوذ بازیگران رقیب مانند ترکیه و رژیم صهیونسیتی شود.

پیگیری این موضوع در سفر پزشکیان می‌تواند زمینه‌ساز مشارکت گسترده‌تر پیمانکاران ایرانی شود.

۴-فعال سازی و تقویت روابط دو جانبه:

روابط ایران و جمهوری آذربایجان، با وجود اشتراکات تاریخی و فرهنگی، در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. با این حال، دیپلماسی فعال و هوشمندانه می‌تواند زمینه‌ساز تحکیم همکاری‌های دوجانبه و کاهش تنش‌ها باشد. در این راستا، چند راهکار کلیدی برای تقویت روابط دیپلماتیک دو کشور قابل طرح است:

ـ تقویت مکانیزم‌های گفت‌وگوی دوجانبه و چندجانبه

- تشکیل کمیسیون‌های مشترک اقتصادی و امنیتی

- استفاده از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای مانند اکو و همکاری اسلامی

- تسهیل روادید و تجارت مرزی مانند کاهش محدودیت‌های مرزی و توسعه بازارچه‌های مشترک

- گسترش تبادلات دانشگاهی و علمی

- حمایت از توسعه گردشگری تاریخی–مذهبی

- گفت‌و‌گو در مورد مسائل حساسی مانند حوزه دریای خزر و مرز‌های آبی در چارچوب حقوق بین‌الملل

-همکاری امنیتی در مقابله با تهدیدات مشترک مانند مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و افراط‌گرایی

تقویت روابط دیپلماتیک ایران و جمهوری آذربایجان نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، اعتمادسازی و تعامل سازنده است. تمرکز بر منافع مشترک اقتصادی، امنیتی و فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز همکاری پایدار باشد. در صورت مدیریت هوشمندانه اختلافات و استفاده از فرصت‌های موجود، روابط دو کشور می‌تواند به سطح راهبردی ارتقا یابد و الگویی برای همکاری‌های منطقه‌ای شود.