اهداف سفر وزیرخارجه مصر به سوریه

پس از گذشت بیش از 10 سال از نارآرامی‌های سوریه، سامح شکری وزیر خارجه مصر در سفر تاریخی، همزمان  با ورود روسای مجالس کشورهای اسلامی راهی دمشق پایتخت جمهوری عربی سوریه شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که پس از تثبیت جایگاه نظامی- امنیتی دولت اسد در بیشتر مناطق این کشور و بعد از تخفیف تحریم‌های این دولت توسط وزارت خزانه داری آمریکا، حال دولت‌های عربی به دنبال حضور در این کشور و بهره‌برداری از فرصت‌های جدید سیاستی- اقتصادی هستند. در این میان مصر تحت رهبری ژنرال عبدالفتاح السیسی با میانجی‌گری‌های صورت گرفته از سوی مسکو جزء نخستین اولین دولت‌های عربی بود که اقدام به برقراری روابط امنیتی- دیپلماتیک با دمشق نمود. حال با سرعت گرفتن روند بازگشت سوریه به جهان عرب، قاهره قصد دارد تا سهم قابل توجهی در معادلات آتی این حوزه شامات به دست آورد. در این میان رقابت با بلوک‌های منطقه‌ای و تلاش برای مهار نفوذ مقاومت چالش‌های جدی این کشور در پرونده سوریه است. برهمین اساس در ادامه این مقاله سعی خواهیم کرد تا به واکاوی اهداف احتمالی سفر وزیرخارجه مصر به سوریه بپردازیم.

کنترل نفوذ محور مقاومت

یکی از مهم‌ترین ملاحضات راهبردی آمریکا در حوزه شامات ایجاد سد در برابر نفوذ ایران و گروه‌های وابسته به محور مقاومت است. به عنوان مثال واشنگتن در ماجرای بحران انرژی یا گندم در لبنان مخالف ارسال کمک‌های از مبدا ایران و به دنبال ایجاد راهکاری برای پر کردن این خلاء از طریق به کارگیری سایر بازیگران منطقه‌ای بود. حال پس از پیروزی نظام قانونی سوریه و متحدان آن در میدان نبرد نظامی، آمریکایی‌ها (به صورت غیر رسمی) خواهان افزایش حضور متحدان عرب خود در این کشور است تا از این طریق فضای لازم برای تثبیت جایگاه ایران در روند بازسازی، بازارهای اقتصادی و خطوط کریدوری به سمت دروازه‌های اروپا را محدود کند. حتی برخی کارشناسان معتقدند که ممکن است مصر از طریق رایزنی‌های دیپلماتیک دمشق را وارد ائتلاف الشام الجدید کرده و مانعی جدی در برابر نفوذ ایران به سمت خاورمیانه عربی ایجاد کند.

برای اردن و مصر حضور مقاومت در سوریه (به‌ویژه مناطق مرزی) نوعی تهدید و نگرانی امنیتی محسوب می‌شود. پیش از این عبدالله دوم پادشاه اردن در مصاحبه با خبرگزاری آمریکایی ضمن اشاره به این موضوع، به شکل تلویحی خواستار نوعی تعامل و رسیدن به نقطه تفاهم با مقاومت در خاک سوریه شده بود. مصر نیز با درک تهدید رژیم اسرائیل و برای ایجاد نوعی موازنه در برابر تل‌آویو خواستار بازتعریف روابط امنیتی با تهران در عمق خاک سوریه، به‌ویژه مناطق مرزی جولان اشغالی است. البته صحبت از این ملاحضات امنیتی به معنای همکاری راهبردی میان تهران- قاهره نیست بلکه درک منافع مشترک در قبال تهدید مشترک در حوزه شام است.

ایجاد موازنه در برابر رقبای منطقه‌ای

با تغییر نظم منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، مصر نیز همگام با مسیرهای کاهش تنش‌ها و بهبود روابط میان قطب‌های منقطه‌ای به دنبال احیای روابط با سوریه است. مصری‌ها به خوبی از جایگاه ژئوپلیتیکی سوریه در حوزه مدیترانه شرقی و امکان رقابت آن با مسیر سنتی کانال سوئز آگاه هستند. از سوی دیگر شرکت‌های پیمان کار مصری که در زمینه ساختمان‌سازی و بازسازی زیرساخت‌ها فعال‌اند، خواهان ورود به بازار سوریه می‌باشند. البته تحقق این خواسته وابسته به تلاش‌های دیپلماتیک این کشور برای تسهیل رقابت بخش خصوصی/ دولتی مصر با شرکت‌های رقیب ترک یا اماراتی است.

قاهره به خوبی به این نکته واقف است که اگر قصد دارد تا به تدریج وارد «بازی‌های بزرگ» در منطقه غرب آسیا شود باید وزن خود را کشورهای میانی همچون سوریه، عراق یا لبنان افزایش دهد تا توان چانه‌زنی و کسب امتیاز از قدرت‌های منطقه‌ای همچون ترکیه را داشته باشد. به عبارت دیگر  راه کنترل آنکارا برای ایجاد مسیرهای جدید شرق‌ به غرب ایجاد چالش‌ در مسیر تحقق اهداف آنکارا در حوزه شامات است. برهمین اساس وزیر خارجه مصر به عنوان بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین دولت عربی وارد دمشق شد تا نوعی «موازنه» در مسیر توسعه نفوذ سیاسی-اقتصادی «ایران» و «ترکیه» در این منطقه ایجاد کند.

توسعه ائتلاف الشام الجدید

شاید یکی از مهم‌ترین اتفاقات سیاسی در منطقه غرب آسیا شکل‌گیری اتحادی راهبردی میان سه کشور عراق- اردن- مصر بود. نقطه اشتراک هر سه کشور دسته و پنجه نرم کردن با مشکلات اقتصادی و تلاش برای نقش‌آفرینی در معادلات منطقه‌ای است. به عنوان نمونه عراق دارای مناق سرشار انرژی، اردن برخودار از شبکه برق پیشرفته و مصر دارای نیروی انسانی متخصص و شرکت‌های فعال در بخش ساختمان‌سازی و توسعه زیرساخت‌ها است. مجموع این پتانسیل‌ها سبب می‌شود تا ضمن شکل‌گیری پروژه‌های مشترک در هر یک از این کشورها، نوعی منافع مشترک برای تعریف منافع سه‌جانبه در کشورهای ثالث نیز ایجاد شود.

برهمین اساس برخی کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان قاهره- دمشق و امان –دمشق یا ایفا نقش میانجی‌گرایانه رئیس مجلس عراق بسترسازی لازم برای ورود سوریه به ائتلاف الشام الجدید است. بی‌شک کشوری با پتانسیل‌های سوریه و نیاز فزاینده به حضور سرمایه‌گذاری و پیمان‌کاران خارجی برای تسریع در روند بازسازی، فرصت کم‌نظیری است که می‌تواند گزینه جذابی برای اعضای ائتلاف یاد شده باشد. اگر این پروژه در سوریه موفقیت آمیز باشد می‌تواند الگوی مناسبی برای تکرار آن در دیگر کشور حوزه مدیترانه شرقی یعنی لبنان شود.

بهره سخن

فضای سیاسی پیش آمده پس از زلزله «فوریه» و تعلیق شش ماهه تحریم‌های سزار توسط آمریکا فضای لازم برای گسترش تحرکات دیپلماتیک میان قاهره- دمشق را فراهم کرده است. سامح شکری که حامل پیامی از سوی رئیس جمهور مصر بود، علاوه بر کمک به روند بازگشت دولت اسد به اتحادیه عرب، به دنبال بهره برداری از فرصت‌های جدید اقتصادی در این کشور است. برنامه ریزی برای ورود سوریه به ائتلاف شام الجدید می‌تواند ماموریت اصلی وزیر خارجه مصر در سفر به دمشق باشد. همچنین جلوگیری از بسط نفوذ محور مقاومت، ایجاد موازنه در برابر رقبای منطقه‌ای و مهار اسرائیل از جمله اهداف ژئوپلیتیکی این کشور در جغرافیای سیاسی سوریه است. در آخر باید گفت که این سفر می‌تواند مقدمه‌ای برای تکمیل روند بازگشت سوریه به جهان عرب و مقدمه چینی برای سفر تاریخی بشار اسد به قاهره باشد.