واکاوی نقش کشورهای عربی در جنگ غزه

هم‌زمان با عملیات غافل‌گیر کننده طوفان الاقصی در هفتم اکتبر و شعله ور شدن جنگی دیگر میان مقاومت فلسطین و رژیم صهیونیستی، بار دیگر توجه افکار عمومی جامعه جهانی به سمت منطقه غرب آسیا؛ به‌ویژه کشورهای عربی متمرکز شده است. در جریان جنگ اخیر با وجود یکپارچگی ملت‌های مسلمان در حمایت از آرمان فلسطین و باریکه غزه اما دولت‌های عربی مواضع متفاوتی در «حمایت» یا «عدم حمایت» گروه حماس اتخاذ کردند. در این میان دولت‌های عضو محور محافظه‌کار سنی که از سال 2020 (صلح ابراهیم) در مسیر عادی سازی روابط با تل‌آویو قرار دارند نه تنها عملیات غرور آفرین حماس را محکوم کردند بلکه سعی نمودند تا از شرایط موجود سو استفاده کرده و تشکیلات خودگردان را به عنوان حاکم آتی نوار غزه معرفی کنند! در سوی مقابل کشورهایی همچون عراق، سوریه، لبنان، الجزایر، کویت و قطر از نخستین روزهای آغاز جنگ در اراضی اشغالی اقدامات توسعه طلبانه اشغالگران در کرانه باختری را عامل پاسخ متقابل فلسطینی‌ها دانستند.

هفته گذشته شهر ریاض میزبان نشست اضطراری سران سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب با هدف بررسی آخرین تحولات جاری در فلسطین اشغالی بود. با وجود تبلیغات گسترده پادشاهی سعودی در خصوص اهمیت نشست و مسائل مطرح شده در آن اما هیچگونه اقدام بازدارنده‌ای برای توقف ماشین جنگی صهیونیست‌ها در نوار غزه صور نگرفت. با وجود پیشنهاد کشورهایی مانند ایران در خصوص تحریم سیاسی- اقتصادی تل‌آویو اما ظاهرا کشورهای عربی حامی سازش نه تنها از این پیشنهاد راهبردی استقبال نکردند بلکه در مقام مدافع رژیم صهیونیستی ظاهر شدند. شبکه 12 اسرائیل در خبری مدعی شد که در یک ماه گذشته 9 کشور عربی همچون عربستان سعودی، امارات، بحرین، مصر، اردن، مراکش، جیبوتی، موریتانی و سودان به مانند سدی در برابر تلاش‌های دیپلماتیک برای یافتن جنگ در غزه ایستادند. همجنین این دول پیشنهاد سایر دولت‌های عربی برای افزایش فشار به اسرائیل جهت توقف حملات هوایی- زمینی را رد کردند.

پیش از عملیات هفتم اکتبر، عربستان سعودی با میزبانی از وزرا، ورزشکاران و چهره‌های رسانه‌ای اسرائیلی سعی در آماده کردن فضای افکار عمومی سعودی برای عادی سازی روابط با تل‌آویو داشت. زمانی که محمد بن سلمان از قریب بودن عادی سازی روابط با اسرائیل به خبرنگار شبکه فاکس نیوز خبر می‌داد شاید تصور نمی‌کرد که به فاصله چند روز عملیات موفقیت آمیز طوفان الاقصی پروژه عادی سازی روابط میان ریاض- تل‌آویو را به تعویق بی‌اندازد. شاید به همین دلیل سعودی و متحدان‌اش در جهان عرب به دنبال انتقام گرفتن از حماس و تغییر وضعیت سیاسی نوار غزه هستند. شاید سعودی تحت تاثیر فضای افکار عمومی در کوتاه مدت عادی سازی روابط با صهیونیست‌ها را عقب بی‌اندازد اما با توجه شرایط سیاسی حاکم بر ریاض به هیچ وجه این پروژه را متوقف نخواهد کرد.

با وجود کینه‌توزی برخی کشورهای عربی علیه جنبش حماس اما دولت‌هایی همچون قطر، به عنوان یکی از حامیان اصلی جریان اخوان المسلمین در منطقه، سیاست حمایت از مقاومت در باریکه غزه را در دستور کار قرار داده است. تمیم بن حمد آل الثانی در جریان نشست ریاض خواستار عدم اکتفا کشورهای عربی به انتقاد و مخالفت زبانی با اسرائیل شده و از لزوم اقدامات بازدارنده برای توقف جنایات جنگی اسرائیل در فلسطین اشغالی سخن گفت. از نخستین روزهای جنگ، دستگاه دیپلماسی قطر در ارتباط مستمر با تمام بازیگران موثر در بحران فلسطین همچون ایران، آمریکا، اسرائیل، اردن و مصر خواستار توقف درگیری‌ها، ارسال کمک‌های بشردوستانه و تبادل اسرا میان طرفین منازعه بوده است. علاوه بر این شبکه الجزیره نیز از نخستین روزهای نبرد با اسرائیل ضمن پوشش لحظه‌ای تحولات جاری در غزه، عملا بدل به انعکاس دهنده صدای مردم فلسطین و جنایات ارتش اسرائیل به نقاط مختلف جهان شد. نقش رسانه‌ای الجزیره در طول عملیات طوفان الاقصی به قدری برجسته بود که کابینه رژیم صهیونیستی با استناد به قانون وضعیت اضطراری حکم به بسته شدن دفاتر الجزیره در سرزمین‌های اشغالی داد.

الجزایر دیگر کشور عربی است که تمام قد به دفاع از آرمان قدس پرداخته است. از نخستین روزهای درگیری میان حماس و رژیم صهیونیستی مقامات الجزایری از فرصت‌های مختلف برای اعلام حمایت سیاسی و ارسال کمک‌های بشردوستانه به باریکه غزه استقبال کردند. همچنین مجلس این کشور عربی در اقدامی نمادین قانون «اجازه جنگ با اسرائیل» برای دولت این کشور تصویب کرد. در این طرح نمایندگان منتخب مردم الجزایر به دولت این کشور اجازه دادند تا در صورت لزوم وارد جنگ با صهیونیست‌ها شود. پیش از این عبدالمجید تبون رئیس جمهور الجزایر در سپتامبر 2023 از سازمان ملل متحد خواسته بود تا درباره عضویت کامل فلسطین در نهاد بین المللی اقدام به رای گیری کند.

اما به گواه کارشناسان شاید جدی‌تر موضع سیاسی- نظامی برای حمایت از آرمان فلسطین را کشورها و گروه‌های عضو محور مقاومت اتخاذ کردند. پیش از آغاز جنگ اخیر جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان نقشی کلیدی در تجهیز و خودکفایی گردان‌های نظامی حماس در باریکه غزه ایفا کردند. پس از اعلام بسیج عمومی ارتش اسرائیل برای حمله همه‌جانبه به باریکه غزه حزب الله به عنوان نماینده مردم لبنان عملیات هوشمندانه علیه مرزهای شمالی فلسطین اشغالی را دستور کار قرار داد. به دنبال این عملیات نیمی از توان ارتش رژیم صهیونیستی راهی مرزهای شمالی شده و هر لحظه آماده جنگ گسترده مجاهدان لبنانی در «جبهه شمالی» است. انصارالله یمن دیگر بازیگر محوری مقاومت است که با حملات موشکی- پهپادی جنوب سرزمین‌های اشغالی، به‌ویژه شهر بندری ایلات را هدف قرار می‌دهد. مقاومت یمن اعلام کرده است که کشتی‌های نظامی- تجاری اسرائیل در دریای سرخ اهداف مشروعی برای صنعا محسوب می‌شود. در لایه دوم گروه‌های مقاومت در عراق و سوریه بیش از 40 بار پایگاه‌های اشغالگران آمریکایی را در عمق خاک عراق و شمال شرق سوریه هدف قرار دادند. با توجه به شرایط میدانی اگر صهیونیست‌ها قصد داشته باشند تا از خطوط قرمز مقاومت عبور کرده و ترکیب جمعیتی- نظام سیاسی در غزه را تغییر دهند؛ باید منتظر پاسخ سخت‌تر از سوی محور مقاومت باشیم.