بازتعریف نقش ایران در معادلات منطقه

سفر اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به منطقه و به ویژه قاهره، نقطه عطفی حیاتی در پویایی‌های ژئوپلیتیکی پیچیده غرب آسیا است. این سفر دیپلماتیک که در بحبوحه تشدید درگیری‌های منطقه‌ای و مذاکرات هسته‌ای حساس صورت گرفت، نشان دهنده عزم استراتژیک تهران برای تعامل مجدد با قدرت‌های کلیدی عرب و بازتعریف جایگاه منطقه‌ای خود است. فراتر از گفت‌و‌گو‌های فوری درباره بحران غزه و غنی‌سازی هسته‌ای، دیدار‌های عراقچی در مصر و سپس لبنان، بر تلاش گسترده‌تر ایران برای کاهش تنش‌ها، تقویت روابط دوجانبه و احتمالا بازنگری در سیاست خارجی خود تاکید دارد. این گزارش به لایه‌های درهم‌تنیده این تحرک دیپلماتیک می‌پردازد و سابقه تاریخی، نتایج فوری و پیامد‌های عمیق آن را برای ثبات منطقه‌ای، روابط آمریکا و ایران و مذاکرات هسته‌ای را تحلیل می‌کند. در این میان، قاهره، متحد سنتی آمریکا با روابطی با اسرائیل، به طور فزاینده‌ای خود را به عنوان یک میانجی کلیدی مطرح می‌کند که این امر سیگنالی مهم برای آینده منطقه‌ای بی‌ثبات است که بین خصومت‌های دیرینه و نیاز مبرم به همکاری گرفتار آمده است. این تحولات نشان می‌دهد ایران در حال پیگیری فعالانه‌ای از استراتژی کاهش تنش و تعامل منطقه‌ای است که احتمالا با هدف خروج از انزوای بین‌المللی، کاهش تاثیر تحریم‌ها یا مقابله با تهدیدات ادراکی از سوی اسرائیل و آمریکا صورت می‌گیرد. نزدیکی با عربستان سعودی نیز نشان دهنده تغییر گسترده‌تر در سیاست خارجی تهران است که از تقابل آشکار به دیپلماسی عمل‌گرایانه‌تر و چندجانبه روی آورده است. مصر، به عنوان یک قدرت مهم عربی و متحد آمریکا، به حلقه‌ای حیاتی در این رویکرد جدید تبدیل می‌شود.

نشست سه‌جانبه در قاهره؛ باز شدن روزنه‌ای در دیپلماسی هسته‌ای

سفر عباس عراقچی به قاهره، نه تنها یک رویداد دوجانبه، بلکه یک مانور دیپلماتیک چندوجهی بود که اهداف گسترده‌تری را در بر می‌گرفت و مصر را به عنوان یک کانون مهم در دیپلماسی منطقه‌ای مطرح ساخت. عراقچی در روز یکشنبه، برای یک سفر یک روزه وارد قاهره شد. او صبح روز دوشنبه با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، دیدار کرد و طرفین در مورد مسائل مورد علاقه متقابل تبادل نظر کردند. ساعاتی بعد، او با بدر عبدالعطی، همتای مصری خود، گفت‌و‌گو کرد. همچنین نشست سه‌جانبه مهمی نیز با حضور عراقچی، وزیر امور خارجه مصر عبدالعطی و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) برگزار شد. گفت‌و‌گو‌ها بر روابط دوجانبه و بررسی چشم‌انداز پیشرفت بیشتر متمرکز بود. عراقچی بر تعهد تهران به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی تاکید کرد. هر دو کشور منافع استراتژیک مشترکی در پیگیری ثبات از طریق دیپلماسی دارند. رئیس‌جمهور السیسی بر موضع قاطع مصر در رد گسترش درگیری‌ها تاکید کرد و بر ضرورت کاهش تنش برای جلوگیری از یک جنگ منطقه‌ای تمام‌عیار پافشاری کرد. وزارت امور خارجه مصر نیز تایید کرد که هدف این سفر تسهیل تبادل نظر در مورد کاهش تنش در منطقه بوده است. یکی از محور‌های اصلی، حمله جاری اسرائیل به غزه و نیاز فوری به آتش‌بس بود. ایران از درخواست مصر برای توقف جابجایی اجباری غزه و پایان خصومت‌ها حمایت کرد. السیسی بر ضرورت بازگرداندن ناوبری عادی در تنگه باب‌المندب و منطقه دریای سرخ تاکید کرد. سفر عراقچی به طور ضمنی نقش بالقوه مصر را به عنوان یک میانجی منطقه‌ای به رسمیت شناخت. همزمانی سفر عراقچی با سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گروسی که منجر به یک نشست سه‌جانبه شد، نشان‌دهنده قصد مصر برای ایفای نقش میانجی در پرونده هسته‌ای ایران است. منابع حاکی از آن است که مصر ممکن است به عنوان واسطه عمل کند تا شکاف بین تهران و قدرت‌های غربی را کاهش دهد و چارچوب‌های امنیتی منطقه‌ای را تقویت کند. دعوت مصر از عراقچی، نشان‌دهنده تاکید قاهره بر یک سیاست خارجی مستقل است که ثبات منطقه‌ای را بر همسویی با مواضع تندروانه اولویت می‌دهد. ایران به دنبال ایجاد یک ساختار امنیتی منطقه‌ای جدید است که شامل کشور‌های مهم عربی باشد که می‌تواند اتحاد‌های سنتی تحت رهبری آمریکا را به چالش بکشد یا حداقل مسیر‌های دیپلماتیک خود را متنوع کند.

غنی‌سازی، خط قرمز ملی یا ابزار چانه‌زنی؟

پرونده هسته‌ای ایران، یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین موضوعات در روابط بین‌الملل است که در کانون دیدار‌های اخیر عراقچی در قاهره قرار داشت. این سفر پس از آن صورت گرفت که یک گزارش محرمانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) فاش کرد ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را به سطوح نزدیک به درجه تسلیحاتی افزایش می‌دهد. رهبری ایران معتقد است گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انگیزه سیاسی دارد و ناشی از جاه‌طلبی‌های گروسی برای دبیرکلی سازمان ملل است. ایران تاکید دارد که نه به دنبال سلاح هسته‌ای است و نه هیچ مواد یا فعالیت هسته‌ای اعلام‌نشده‌ای دارد. عراقچی از گروسی خواست تا همکاری ایران با آژانس را در نشست شورای حکام توضیح دهد و نسبت به هرگونه اقدام نامناسب از سوی طرف‌های اروپایی هشدار داد. او همچنین استاندارد‌های دوگانه در مورد سلاح‌های هسته‌ای اعلام‌نشده اسرائیل را مورد انتقاد قرار داد. عراقچی به صراحت اعلام کرد که توافقی حاصل نخواهد شد مگر اینکه حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم به طور رسمی به رسمیت شناخته شود. او ادامه غنی‌سازی در خاک ایران را خط قرمز و مسئله غرور و افتخار ملی دانست. موضع آمریکا، طبق گفته ترامپ، این است که ما اجازه هیچ‌گونه غنی‌سازی اورانیوم را نخواهیم داد! ایران طبق گزارش‌ها در حال برنامه‌ریزی برای رد پیشنهاد آمریکا است و آن را غیرقابل قبول و کاملا یک‌جانبه می‌داند. ایران همچنین خواستار لغو فوری تمام تحریم‌های اعمال‌شده توسط آمریکا نه فقط تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای، به عنوان بخشی از هر توافق است. مقامات عربستان سعودی و عمان پیشنهاد داده‌اند که یک تاسیسات غنی‌سازی هسته‌ای در خلیج فارس، مشترک با ایران و سایر همسایگان، تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ساخته شود.  همچنین، داده‌ها به وضوح نشان می‌دهند که مذاکرات هسته‌ای با تنش‌های گسترده‌تر منطقه‌ای، از جمله درگیری غزه و امنیت دریای سرخ، پیوند خورده است. همزمانی سفر عراقچی با گروسی و بحث‌ها درباره نقش میانجی‌گری مصر در پرونده هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که مساله هسته‌ای جدا از ثبات منطقه‌ای نیست، بلکه عمیقا با آن در هم تنیده است. این وضعیت نشان می‌دهد که دستیابی به یک توافق هسته‌ای بعید است در خلا صورت گیرد. موفقیت یا شکست آن پیامد‌های مستقیمی بر درگیری‌ها و اتحاد‌های منطقه‌ای خواهد داشت.

سفر عراقچی به قاهره تنها نقطه آغاز یک تور منطقه‌ای بود که پیامد‌های گسترده‌ای برای پویایی‌های ژئوپلیتیکی منطقه دارد. این سفر، ابعاد مختلفی از جمله تأثیر درگیری غزه، وضعیت لبنان و واکنش بازیگران منطقه‌ای را در بر می‌گرفت. این سفر پس از کشتار مرگبار کمک‌رسانی در رفح صورت گرفت که بحران انسانی فوری را برجسته می‌سازد. عراقچی، در قاهره بر حمله جاری اسرائیل در غزه و نیاز فوری به آتش‌بس تمرکز داشت. ایران از درخواست مصر برای توقف جابجایی اجباری غزه و پایان خصومت‌ها حمایت کرد. عراقچی جنگ جاری اسرائیل در غزه را به شدت محکوم کرد و خواستار اقدامات جمعی و مؤثر برای توقف جنایات اسرائیل شد. رئیس‌جمهور السیسی بر نیاز حیاتی به آتش‌بس فوری در نوار غزه و تضمین دسترسی بی‌قید و شرط به کمک‌های بشردوستانه تأکید کرد. عراقچی به عنوان بخشی از تور منطقه‌ای خود، به بیروت پرواز کرد. تور منطقه‌ای عراقچی شامل توقف‌هایی در عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی بود که بر علاقه تهران به تعامل مجدد با کشور‌های مهم عربی تاکید بیشتری می‌کند. استراتژی دیپلماتیک گسترده‌تر ایران با هدف رسیدگی به درگیری‌های منطقه‌ای از طریق گفت‌و‌گو میان کشور‌های تاثیرگذار است. اهداف محور مقاومت ذکر شده در برخی منابع شامل فرسایش اراده اسرائیل برای ادامه جنگ در نوار غزه است که نشان می‌دهد اقدامات منطقه‌ای ایران بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر است که به طور ضمنی یا صریح شامل اهرم هسته‌ای آن می‌شود. این وضعیت نشان می‌دهد که مساله هسته‌ای را نمی‌توان جدا از ساختار امنیتی گسترده‌تر منطقه‌ای حل و فصل کرد. تهدیدات اسرائیل و نگرانی‌های کشور‌های خلیج فارس تنها مربوط به اشاعه نیست، بلکه به موضع کلی منطقه‌ای ایران نیز مربوط می‌شود.

عادی‌سازی به عنوان یک واقعیت قریب‌الوقوع

این سفر تایید می‌کند که عادی‌سازی روابط بین مصر و ایران دیگر یک احتمال نیست، بلکه یک واقعیت قریب‌الوقوع است، هرچند هنوز به آنجا نرسیده‌ایم، اما در مسیر دستیابی است. این روند نشان‌دهنده یک تغییر پارادایم در روابط دو کشور است که از دهه‌ها خصومت به سمت یک دوره جدید از تعامل و همکاری حرکت می‌کند. تمایل مصر به میزبانی از عراقچی و گروسی و تاکید آن بر سیاست خارجی مستقل، قاهره را به عنوان یک پل حیاتی بین ایران و کشور‌های غربی-عربی قرار می‌دهد. این نقش می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای و تسهیل گفت‌و‌گو در مورد مسائل پیچیده‌ای مانند پرونده هسته‌ای کمک کند.