اهداف سفر سرگئی لاوروف به باکو

سفر دو روزه «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه به جمهوری آذربایجان، در فضای کنونی منطقه از زوایای مختلف قابل بررسی است؛ معهذا آنچه مشخص است فعال شدن مجدد الگوی «سیاست متوازن همه‏ جانبه‏ گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت‏گرا» در سیاست خارجی روسیه و جمهوری آذربایجان است.

 اگرچه طبق گزارش رسانه های جمهوری آذربایجان و روسیه، از محورهای اصلی مذاکرات وزیر امور خارجه روسیه با مقامات جمهوری آذربایجان می توان به مناقشه قره باغ و سایر مناقشات قفقاز از جمله مساله مبارزه با تروریسم، مساله گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو» به سوی شرق، وضعیت حقوقی دریای خزر و دومین اجلاس سران کشورهای ساحلی این پهنه عظیم آبی، لزوم گسترش همکاری دو کشور در زمینه انرژی، تبادل نظر درباره مقدمات سفر آتی الهام علی اف به مسکو، اشاره داشت؛ مع الوصف، به نظر می رسد همانظور که «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه در جلسه اخیر شورای امنیت این کشور، خواستار همکاری سازمان امنیت دستجمعی «جامعه همسود» با ناتو و مشارکت جمهوری آذربایجان در این سازمان شد؛ به نظر می رسد روسیه می خواهد سازمان امنیت دست جمعی را به مثابه بخشی از سیستم امنیت منطقه ای و جهانی فعال کند و اساساً بخشی از تبعات منفی بحران اکراین را خنثی نماید. این یعنی، پیاده کردن «سیاست متوازن همه جانبه گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت گرا».

همچنین تأکید رهبران روسیه بر حل و فصل بحران قره باغ و بهبود روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان و تأکید بر عدم حضور نیروهای خارجی در مناقشات منطقه ای حکایت از همین الگو دارد. اشاره سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه به این موضوع که «تعامل در این منطقه با مشارکت روسیه و آذربایجان به عنوان رهبران چقدر امیدوار کننده است» نشانه ای دیگر بر اثبات این ادعا است. در این راستا لاوروف گفت: «ما علاقه مند به توسعه روابط فرهنگی هستیم. روزهای مهم زیادی داریم. سال گذشته سی امین سالگرد روابط دیپلماتیک را جشن گرفتیم، امسال اولین سالگرد اعلامیه همکاری متقابل را جشن گرفتیم. در بهار صدمین سالگرد تولد حیدر علی علی ‏اف را جشن خواهیم گرفت. ما در حال برنامه ریزی یک سری رویدادها با دوستان آذربایجانی خود هستیم. من مطمئن هستم که این رویدادها نشان دهنده علاقه متقابل شهروندان ما به یکدیگر، در تاریخ و صفحات تاریخ مشترک ما است که تاکنون ادامه داشته است و به حفظ روابط دوستانه، خانوادگی و خویشاوندی بین کشورهایمان کمک خواهد کرد».

گفتنی است این الگو یعنی «سیاست متوازن همه جانبه گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت گرا» از سوی جمهوری آذربایجان هم همواره دنبال می شود؛ در همین راستا است که در دیدار کنونی، آقای الهام علی اف می گوید: «مسائل بسیار مهمی در حال حل شدن است و من فکر می کنم که ما در وضعیت خوبی قرار داریم. بازدید شما از ما در ابتدای سال نیز پویایی خاصی به تعامل امسال ما خواهد داد. به همین دلیل است که امیدواریم گام‌های جدی متقابل در زمینه‌های تعامل سنتی - گفتگوی سیاسی، انرژی، حمل ‌و نقل، تجارت، همکاری‌های بشردوستانه و اتحاد که باید به سطح تعامل برسانیم. همچنین با خرسندی متذکر می شوم که پویایی دیدارهای متقابل پیش از کرونا بین شهروندان کشورهایمان در حال احیای است. گواه روشن این امر این است که طبق اطلاعاتی که امروز به من ارائه شد، شرکتهای هواپیمایی روسیه و آذربایجان هر هفته 135 پرواز انجام می دهند. یعنی به نظر من این رکورد نشان می دهد که شهروندان کشورهای ما با کمال میل از یکدیگر دیدن می کنند. البته امروز در مورد مسائل مربوط به امنیت منطقه نیز صحبت خواهیم کرد. امیدوارم سال 2023 سال پیشرفت در عادی سازی روابط آذربایجان و ارمنستان باشد. مایلم از دولت روسیه و شخص شما برای مشارکت فعال شما در این روند تشکر کنم. من فکر می کنم روسیه به عنوان دوست، متحد و همسایه ما نقش ویژه ای در کمک به تنظیم روابط بین دولتی آذربایجان و ارمنستان دارد. سال گذشته تلاش مهمی در این راستا انجام شد، اسنادی که ماهیت مفهومی توافقنامه صلح آینده یعنی به رسمیت شناختن متقابل تمامیت ارضی و حاکمیت دو کشور را مشخص می‌کند، به تصویب رسید. این را اسنادی که در اکتبر گذشته در پراگ و سوچی به تصویب رسید تأیید شد. این اسناد پایه‏ای هستند که می توان از آنها برای دستیابی به توافق صلح استفاده کرد. در هر صورت، ما مصمم هستیم که با طرف ارمنی و دوست و همسایه خود روسیه، کار مثبت و سازنده انجام دهیم تا به سرعت صفحه این خصومت را برگردانیم و صلح را به قفقاز جنوبی بازگردانیم. البته دستور کار روابط ما و مذاکرات امروز به حوزه هایی که من صحبت کردم محدود نمی شود. بنابراین، دستور کار را به تفصیل بررسی خواهیم کرد. من مطمئن هستم که نتایج سفر مثل همیشه مثبت خواهد بود».

همه جملات آقای الهام علی اف نشانگر و اثبات کننده این است که وی می خواهد بر اساس همان الگو، منافع کشور و دولت خود را دنبال کند  و از همه مهمتر از عامل خارجی یعنی حمایت کشورهای قدرتمند منطقه ای، پایه های حکومتش را تحکیم و تثبیت کند.

شایان ذکر است خاندان علی ‏اف که در شرایط دشوار اوایل دهه 1990 در جمهوری آذربایجان به قدرت رسیدند، از همان آغاز حکمرانی، در سیاست خارجی همواره الگوی «سیاست متوازن همه‏جانبه‏گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت‏گرا» اتخاذ کرده ‏اند که تاکنون 5 راهبرد اصلی را دنبال کرده است:

1. بازپس‌گیری مناطق اشغالی و تحقق تمامیت ارضی از طریق تقویت قدرت نظامی و جلب حمایت‏‌های مستشاری کشورهای قدرتمند منطقه؛
2. تضعیف موقعیت برتر و سلطه کشورهای همجوار از جمله فدراسیون روسیه از طریق دخیل کردن کشورهای ثالث با محوریت اسرائیل و ترکیه؛
3. تضعیف هویت شیعی و جایگاه فرهنگی و تاریخی ایران با بهره‌‏برداری از متغیرهای هویتی جدید از جمله ترویج اسلام سیاسی از نوع ترکیه و تبلیغ هویت شیعی ملی‏‌گرا؛
4. بهره ‏برداری حداکثری از منابع انرژی از طریق اتصال به کریدورهای اصلی انتقال انرژی از جمله جهان ترک و اروپا؛
5. حفظ حاکمیت خاندان علی اف و افزایش مشروعیت ساختار سیاسی حاکم.

گفتنی است قرارداد امنیت دست‌جمعی در ماه مه سال 1992 میلادی در نشست سران کشورهای عضو جامعه همسود در تاشکند توسط برخی دول عضو این جامعه امضا شد. هدف از این قرارداد که توسط روسیه، ارمنستان، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و بلاروس امضا شده، ایجاد سیستم مشترک دفاع هوایی است. کشورهای امضاکننده این قرارداد در سال 2002 میلادی تشکلی با عنوان سازمان امنیت دستجمعی را تاسیس کردند.