اهداف باکو از میانجیگری میان ترکیه و رژیم صهیونیستی

جمهوری آذربایجان در طول سه ده اخیر با بهره‏ برداری از الگوی «سیاست متوازن همه‏جانبه‏گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت‏گرا»، توانستند اهداف مهمی نظیر بازپسگیری مناطق اشغالی و حفظ تمامیت ارضی، تقویت مشروعیت ساختار حاکم و تضعیف نیرو‌های اپوزیسیون، تضعیف جایگاه برتر فدراسیون روسیه و جایگزین کردن قدرت‏ های ثالث جهت توازن بخشی قدرت در منطقه قفقاز جنوبی، اتصال به کریدور‌های انتقال انرژی و بهره ‏برداری حداکثری از منابع انرژی، جامه عمل ببخشند.

 بعد از تحولات سوریه، رهبران باکو در تلاش‌اند این سیاست متوازن را فراتر از سپهر داخلی، در عرصه خارجی و منطقه‌ای هم متحقق کنند. در این راستا در خصوص مسئله سوریه به دنبال تحقق دیپلماسی مؤثر منفعت گرا با میانجی گری در قبال رژیم صهیونیستی و ترکیه هستند. به نظر می‌رسد جمهوری آذربایجان تلاش می‌کند از امتیاز ارتباطات گسترده و عمیق با رژیم صهیونیستی، ۵ هدف اصلی و راهبردی را متحقق کند:

۱. دستیابی به منفعت حداکثری در قبال معادلات سوریه و تحولات نوظهور منطقه‌ای

۲. توزان بخشی میان قدرت‌های مدعی العموم و انضمام طلب

۳. حفظ سیاست توازن در قبال رژیم صهیونیستی و ترکیه با ایجاد پرونده‌های جدید منطقه‌ای

۴. ایجاد توازن بین ایالات متحده و ترکیه

۵. برقراری ارتباطات جدید با ایالات متحده آمریکا

در این میان، رهبران باکو بهبود روابط با ایران را هم به مثابه یک شاخص جدی در تکمیل پازل الگوی «سیاست متوازن همه‏جانبه‏گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت‏گرا» قلمداد می‌کنند؛ به ویژه این موضوع در قبال ترکیه و رژیم صهیونیستی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

باکو روابط نزدیکی با اسرائیل دارد و در عین حال به دنبال ایجاد توازن بین ایالات متحده و ترکیه است. به گزارش گلوبس، در ماه‌های اخیر چندین دور مذاکرات در باکو بین مقامات ارشد اسرائیلی و ترکیه‌ای برگزار شده است که بنا بر گزارش‌ها آذربایجان به عنوان میانجی آن را ایفا کرده است. گلوبس در گزارشی بر اساس منابع دیپلماتیک گزارش داد که الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان در تلاش است تا نشستی سه جانبه بین بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برگزار کند. با این حال، طرح اجلاس علی اف پس از آن لغو شد که اردوغان به هواپیمای متعلق به شرکت هواپیمایی اسرائیلی صهیونیستی اجازه استفاده از حریم هوایی ترکیه را نداد.

آذربایجان به توافقات آبراهام مورد حمایت آمریکا نیز سیگنال مثبت نشان می‌دهد که نشان دهنده نزدیکی با واشنگتن است. با توجه به اینکه هدف این قرارداد‌ها عادی سازی روابط بین کشور‌های مسلمانی است که روابط دیپلماتیک با اسرائیل ندارند، علاقه باکو قابل توجه است. با این حال، بر اساس گزارش گلوبز، استراتژی دیگری پشت این اقدام آذربایجان وجود دارد: این می‌تواند راه را برای دسترسی به صنایع دفاعی ایالات متحده هموار کند.

پس از اولین جنگ قره باغ در دهه ۱۹۹۰، ایالات متحده فروش تسلیحات به آذربایجان و ارمنستان را ممنوع کرد.

این محدودیت‌ها سال‌ها ادامه داشت. به گزارش گلوبس، در حالی که ارمنستان «به لطف لابی قوی دیاسپورا» روابط آسان تری با واشنگتن برقرار کرد، آذربایجان در این زمینه محدود باقی ماند. با «قانون دفاع از ارمنستان ۲۰۲۳» که در نوامبر ۲۰۲۳ توسط کنگره آمریکا تصویب شد، فروش دفاعی به آذربایجان به طور کامل مسدود شد.

با این حال، با بازگشت دونالد ترامپ به عرصه سیاسی، باکو در تلاش است تا دوباره به رادار واشنگتن بازگردد.

در حالی که سفر استیو ویتکاف، یکی از نام‌های نزدیک به ترامپ، به باکو به عنوان اولین سیگنال این تلاش تعبیر شد، اما بر اساس اخبار درز شده، مقامات ارشد غول‌های دفاعی آمریکا مانند لاکهید مارتین و RTX نیز در آذربایجان نشست‌هایی داشته‌اند.

آذربایجان همچنین قصد دارد همکاری دفاعی خود با اسرائیل را تقویت کند. به گفته مسئولان، انتقال برخی از خطوط تولید متعلق به صنایع دفاعی اسرائیل به آذربایجان در دستور کار قرار دارد. باکو با این اقدام سعی در حفظ روابط خود با اسرائیل دارد و در عین حال روابط خود را با تامین کنندگان بزرگتر دفاعی مانند ایالات متحده متنوع می‌کند.

پس از تحت کنترل کامل قره باغ در سپتامبر ۲۰۲۳، گام‌های توسعه اقتصادی و فناوری در آذربایجان شتاب گرفت. در این زمینه، آژانس نوآوری و توسعه دیجیتال آذربایجان (IDDA) معافیت‌های مالیاتی ۱۰ ساله را برای تشویق استارتاپ‌های اسرائیلی برای مهاجرت به این کشور ارائه می‌دهد.

شرکت دولتی انرژی آذربایجان سوکار (SOCAR) در ژانویه اعلام کرد که ۱۰ درصد از سهام میدان گازی تامار (Tamar) را از ماهرون فرانکل اسرائیل (Mahron Frankel) خریداری کرده است. ۲۵ درصد از سهام حوزه مورد بحث متعلق به غول انرژی آمریکایی شورون (Chevron) است.

در پایان باید خاطرنشان کرد در چنین شرایطی، «بهره برداری حداکثری» از این الگو یک ضرورت جدی و بنیادین محسوب می‌شود که می‌بایست مقامات سیاست خارجی ایران آن را با قید فوریت/اولویت در دستور کار قرار دهند. رایزنی با مقامات باکو و آنکارا در قبال تحولات منطقه به ویژه سوریه می‌تواند روند تهاجمی و توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی را در منطقه غرب آسیا با موانع جدی رو‌به‌رو کند. جمهوری آذربایجان هرگونه تشدید تنش‌ها میان قدرت‌های برتر منطقه‌ای را تهدیدی علیه سیاست متوازن همه‏جانبه‏گرا و دیپلماسی مؤثر منفعت گرا می‌داند.