سوریه در مسیر بازگشت به اتحادیه عرب

توافق پکن آغازگر مسیر جدیدی از «دیپلماسی» و «منطقه‌گرایی» در منطقه غرب آسیا است. پس از عادی‌سازی روابط و تشدید تحرکات برای ازسرگیری فعالیت مراکز دیپلماتیک ایران- سعودی، اکنون تحرکات برای بهبود روابط میان دولت قانونی سوریه و کشورهای عربی افزایش یافته است. روز جمعه 14 آوریل در جریان نشست مشورتی وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس به همراه نمایندگان مصر، اردن و عراق بر سر برداشتن گام‌های بیشتر بر سر تحقق ثبات سوریه و تقویت نهادهای قانونی حکومت بشار اسد به توافق رسیدند. پیش از این با دعوت رسمی ریاض، فیصل مقداد وزیرخارجه سوریه در سفر تاریخی راهی پادشاهی سعودی شد. در بیانیه مشترک وزرای خارجه عربستان و سوریه از توافق بر سر آغاز ارائه خدمات کنسولی و فعالیت خطوط پروازی میان دو کشور خبر دادند. با وجود این روند مثبت اما برخی رسانه‌ها خبر از چرخه‌ای متفاوت در جریان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب می‌دهند. برهمین اساس در ادامه این گزارش سعی خواهیم کرد تا به بررسی سایه‌روشن عادی‌سازی روابط میان دمشق و دولت‌های عربی بپردازیم.

روز چهارشنبه 12 آوریل 2023، روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در گزارشی مدعی شد که برخلاف رایزنی‌های سعودی برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب اما برخی مخالفت‌ها از سوی قطر، کویت، مراکش، مصر و یمن  موجب ایجاد اختلاف در میان کشورهای عربی شده است. تحلیل‌گران معتقدند هر یک از کشورهای فوق به دلایلی در خصوص عادی‌سازی روابط با سوریه دارای ملاحضاتی هستند. براساس اخبار منتشر شده در مذاکرات به نظر می‌رسد مراکش به دنبال قطع حمایت سوریه از جبهه پولیساریو و قطر منتظر طی شدن روند عادی‌سازی روابط آنکارا- دمشق است. مخالفت‌های کویت نیز به نظر می‌رسد نوعی اقدام «تاکتیکی» از سوی شورای همکاری خلیج فارس برای اعمال فشار برای تحمیل برخی ملاحضات همچون تشکیل دولت فراگیر (بخوانید ائتلاف با معارضان وگروه‌های تروریستی) به دولت بشار اسد باشد.

وقوع زلزله ترکیه- سوریه، تعلیق 6 ماهه تحریم‌های سزار، سفرهای متقابل مقامات دول عربی به دمشق و در یک کلام «دیپلماسی زلزله» سبب فروریختن دیوار انزواء دیپلماتیک سوریه شد. علاوه بر این امضاء توافق پکن میان مقامات امنیتی و سپس دیدار وزرای خارجی ایران- پادشاهی سعودی در چین سبب ایجاد فضای مساعد برای عادی‌سازی روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با جمهوری عربی سوریه شده است. این موضوع تا آنجا پیشرفت که مقامات سعودی علاوه بر عادی‌سازی روابط با دمشق خود پیشتاز «میانجی‌گری» برای بهبود روابط سایر کشورهای عربی با سوریه شدند. با این حال برخی شواهد نشان دهنده آن است که با وجود مسیر روبه‌جلو بهبود روابط میان بلوک محافظه‌کار سنی و محور مقاومت نباید در خصوص آینده روابط میان این دو بلوک نتیجه‌گیری عجولانه‌ای انجام داد.

پادشاهی سعودی پس از قریب به یک دهه تنش با تهران، حال گزینه بازگشت بر سر میز مذاکره را انتخاب کرده است. با وجود فواید گزینه «دیپلماسی» برای حل‌وفصل مناقشات امنیتی و رقایت‌های ژئوپلیتیکی نباید این موضوع فراموش شود که هدف کشورهای محافظه‌کار منطقه در سوریه کاهش نفوذ محور مقاومت و ترکیه بوده است. این هدف که بارها از سوی اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس در محافل رسمی و رسانه‌ای منتشر شده است به نظر نمی‌رسد همچنان از روی میز برداشته شده باشد. نکته قابل ذکر آن است که محور مقاومت ضمن فهم و پذیرش توافق امنیتی با ریاض، باید به این نکته توجه داشته باشد که رقبای ما در سوریه چیزی را که در میدان «نبرد» به دست نیاوردند، در میز مذاکره حاصل نکنند. به عبارت دیگر دو کشور باید بر اساس اصل احترام متقابل به منافع و همکاری در پرونده‌های مورد علاقه می‌توانند به راحتی کار کنند، بدون آنکه هر یک از بازیگران به دنبال حذف یا کاهش نفوذ دیگری باشد.

اجرای موفق توافق پکن می‌تواند نقطه پرتابی برای حل‌وفصل سایر پرونده‌های منطقه‌ای همچون عادی‌سازی روابط ایران با مصر، اردن و بحرین باشد. سامح شکری وزیر خارجه مصر در پاسخ به این سوال که آینده مذاکرات تهران –قاره به چه سمتی خواهد رفت گفت که آینده پروژه عادی‌سازی روابط میان تهران- قاهره وابسته به اجرای توافق پکن است. به نظر می‌رسد این قاعده در خصوص روند عادی‌سازی روابط با امان و منامه نیز صادق باشد. حال باید منتظر ماند و دید که روند صلح یمن و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تا چه اندازه می‌تواند به صورت مثبت پیش رفته و تغییر نظم منطقه خاورمیانه را تسهیل کند.

بهره سخن

با وجود استقبال اکثر کشورهای منطقه و قدرت‌های بزرگ از خاموش شدن آتش تنش‌ها میان تهران- ریاض اما به نظر می‌رسد آمریکا و رژیم صهیونیستی بزرگ‌ترین مخالفان و در عین بازندگان حل‌وفصل پرونده‌های بزرگ منطقه غرب آسیا باشند. اخبار منتشر شده در خصوص سفر ویلیام برنز به ریاض و تماس‌های جک سالیوان با مقامات سعودی نشان دهنده حس انزواء در میان دولتمردان آمریکایی و نظر منفی آنها درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است. رژیم صهیونیستی نیز که از ابتدا بحران سوریه طرفدار براندازی نظام بشار اسد حال پس از گذشت بیش از یک دهه به‌هیچ وجه علاقه‌ای به بقاء دشمن سنتی و بازگشت آن به جمع کشورهای عربی ندارد. برخی تحلیل‌گران معتقدند ممکن تلاش‌های سلبی واشنگتن- تل‌آویو بر روی اجرای توافق پکن تاثیر گذاشته و آن را به بن‌بست بکشاند. با این حال اقدامات ایجانی ایران و سعودی زیر نظارت بازیگران صلح‌ساز منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نوید کاهش تنش‌ها و ظهور خاورمیانه جدید را می‌دهد.