ارزیابی تحولات اخیر قفقاز جنوبی

بعد از جنگ دوم قره‌باغ در سال 1399 ( 2020)، الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان بارها اعلام کرده است: "ما برای جنگ مجدد در قره‌باغ آماده می‌شویم و آن را پنهان نکرده‌ایم، اگر مذاکرات صلح با ارمنستان شکست بخورد سرزمین‌های تاریخی خود را با زور آزاد خواهیم کرد" با توجه به رجزخوانی‌های علی‌اف و اصرار ترکیه مبنی بر راه اندازی دالان تورانی ناتو(کریدور جعلی زنگه‌زور) که اردوغان بعد از پیروزی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری ترکیه اعلام کرد: مانع اصلی افتتاح زنگه زور، ایران است نه ارمنستان! و با عنایت به تحریکات پیوستة الهام علی اف توسط ترکیه، اسرائیل و ناتو، شاهد بازی خیلی پیچیده و خطرناکی در قفقاز جنوبی به ویژه در نزدیکی مرزهای جمهوری اسلامی ایران هستیم . در این خصوص و باتوجه به روند تحولات اخیر منطقه ای و بین الملل بر آن شدیم که مصاحبه ای را با جناب آقای رضا نصرتی، کارشناس مسائل قفقاز صورت داده و پیرامون تحولات اخیر برخی سوال ها پرسیده شود.

چه تحولاتی در قفقاز جنوبی در حال جریان است؟

تحرکات آذربایجان علیه ارمنستان به طور دقیق بعد از سفر اردوغان به روسیه و دیدارش به پوتین شروع شد. گویی که اردوغان برای این اقدام رضایت پوتین را دریافت کرده است. به نظر می­رسد دولت روسیه به دلیل اقدامات مشکوک ارمنستان مانند؛ رزمایش مشترک با آمریکا در استان سیونیک(استان هم مرز ایران و آذربایجان)، حمایت خود را از ارمنستان برداشته و به سمت آذربایجان تمایل پیدا کرده و یا حداقل نسبت به موضوع کم اهمیت شده است.

اکنون چند روزی است که آذربایجان در حال ارسال نیرو و تجهیزات نظامی سنگین به سمت مرز ارمنستان است، در مقابل نیز دولت ارمنستان نیروهای خود را در مرز با نخجوان و آذربایجان مستقر کرده است. مقامات بلند پایه باکو چنین ادعا می‌کنند که ارمنستان اقدامات تحریک‌آمیز و جنگ طلبانه­ای را انجام می­دهد. بر اساس ادعاهای آنها، ارمنستان 10 هزار نیروی ذخیره را فراخوانده و به سمت مرز نخجوان و آذربایجان روانه کرده است، همچنین ارمنستان ارمنی­های موجود در منطقه آغ­دام قره­باغ را مسلح کرده که آنها نیز شبانگاه سنگر زده و به سمت مواضع آذربایجان تیراندازی می­‌کنند. در مقابل، مقامات ارمنستان نیز مطالب مشابهی را مطرح می­‌کنند.

ظاهر جریان چنین نشان می­دهد که آذربایجان به همراه شرکایش از جمله؛ ترکیه، ناتو و رژیم صهیونیستی به دنبال ایجاد کریدور زنگه‌زور در استان سیونیک ارمنستان هستند. به‌طورکلی اگه همه رویداد­های منطقه مورد بررسی قرار بگیرد مشخص خواهد شد که تحرکات در یک راستا در حال جریان بوده و هدف اصلی مشغول‌سازی ایران و روسیه در قفقازجنوبی است.

سناریوهای احتمالی برای تحولات قفقاز جنوبی کدام هستند؟

پیش از ذکر تحولات سناریوهای احتمالی برای تحولات قفقاز، یادآوری موضع قاطع مقام معظم فرماندهی‌کل قوا در دیدارهای جداگانه با پوتین و اردوغان در  28 تیر 1401  ضروری است؛ « جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد. چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.»

جمهوری‌آذربایجان در 3 منطقه مرزی با ارمنستان اعزام نیرو داشته و در محورجنوب‌شرق برای تصرّف‌سیونیک گام برمی‌دارند، سناریوی‌های احتمالی با تحولات و تحرکات اخیر قفقاز جنوبی، به قرار زیر متصور است؛

1. جنگی در منطقه قفقاز جنوبی اتفاق نخواهد افتاد، جنگ فقط رسانه‌ای و عملیات روانی است.
2. جنگی محدود(عملیات کنترل شده) رخ خواهد داد؛ الف: برای عکس‌العمل سنجی ایران ب: برخلاف جنگ2020  این‌بار آمریکا ورود به مدیریت صحنه جنگ نموده و میانجی‌گری می‌نماید(در این‌صورت قطعاً منافع روسیه و ایران لحاظ نخواهد شد و ارتباط ایران با شمال قفقاز و روسیه قطع خواهد شد)
3. جنگ احتمالی؛

1/3 : احتمالا در قره‌باغ باشد

2/3 : یا در استان سیونیک ارمنستان جهت بازگشایی کریدور جعلی زنگه زور (الف: یا در جدار مرز ایران و ارمنستان-جنوب استان سیونیک    ب: در عمق ارمنستان و شمال استان سیونیک)

3/3 : جنگ‌ مذکور بهانه‌ای برای وارد کردن پای ج.ا.ایران به باتلاق قفقاز جنوبی باشد(به اعتقاد برخی تحلیل‌گران، همة این سناریوها و تحرکات، برای درگیر کردن ایران است.)

4. تحرکات و دپوی تسلیحات و تجمع نیروها، صرفاً برای اخذ امتیاز از پاشینیان است.

چه مستنداتی از حضور بازیگران مختلف در تحولات قفقاز جنوبی وجود دارد؟

1. در خصوص نقش آفرینی غربی‌ها بایستی اشاره شود که انگلیسی‌ها با توجه به توقف ضدحملات اوکراین و عدم توفیق در آن میدان، به دنیال درگیر نمودن روسیه در محیط پیرامونی خود و جلوگیری از عدم تمرکز روی پرونده اوکراین هستند.
2. موفقیت‌های روزافزون دیپلماسی خارجی ج.ا.ایران در عضویت در سازمان شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بریکس، سیاست توسعه همسایگی دولت سیزدهم و عدم توفیق دشمنان در براندازی نظام اسلامی ایران، به دنبال حذف روسیه و ج.ا.ایران از حوزه قفقاز جنوبی هستند.
3. با توجه به افول هژمونی آمریکا، انگلیس فارغ از اتحادیه اروپا به دنبال احیای استعمار نوین خود هست و زمین‌بازی قفقاز جنوبی می‌تواند گامی در جهت این هدف باشد.
4. اردوغان در محور کریدور شرق به غرب شدیدا به کریدور ناتو یا همان زنگه زور نیاز دارد تا بتواند مسیر کنونی گرجستان را تنوع ببخشد و از اهرم فشار روس ها در آبخازیا و اوستیای جنوبی بکاهد.
5. از اهداف اصلی ترکیه در چسبندگی سرزمینی به جمهوری آذربایجان، تبدیل‌کردن خود به هاب گازی جهان و صادرات به اروپاست. این کشور قصد دارد از طریق خط لوله مستقیم از ترکمنستان و آذربایجان به کشورش، ترکیه را به هاب گازی دنیا تبدیل و در غیاب صادرات گاز روسیه به اروپا، به صادرکننده‌ اصلی‌گاز(CNG) به اروپا تبدیل نماید.
6. رژیم صهیونیستی نیز با توجه به مشکلات درونی و به جهت فرار از آن و مقابله با حضور حزب الله در نزدیکی مرزهای کشورش و جهت تنویر افکار عمومی می‌تواند با ایجاد جبهه قفقاز جنوبی به همسان‌سازی تهدید در مقابل تهدید با ج.ا.ایران بپردازد.

ارزیابی نهایی شما از روند تحولات چگونه است؟

از رزمایش آمریکا در حیاط خلوت روسیه و نیز لشکرکشی باکو به مرز ارمنستان می­توان چنین نتیجه گرفت که با توجه به اینکه ناتو و غرب که به شدت در اوکراین از جانب روسیه متحمل شکست شده است، به دنبال کشاندن تمرکز روسیه از سمت اوکراین به منطقه قفقاز و درنتیجه شکست روسیه باشد.

موضوع مهم دیگری که وجود دارد و باید به آن توجه ویژه کرد، این است‌که جریانی در رسانه­های ترکیه حاکم است که نشان می­دهد دولت باکو تنها به دنبال ایجاد راه یا کریدور زنگه‌زور نیست بلکه به دنبال الحاق آن منطقه به خاک خود است. این رسانه­ها و کارشناسان به مرزبندی1920 تا  1928 اشاره می­کند که توسط شوروی از آذربایجان گرفته و به ارمنستان داده شده است. بنابراین با حمله باکو به منطقه زنگه‌زور و گرفتن آن قسمت از خاک ارمنستان، مرز ایران با ارمنستان به طور کامل قطع خواهد شد. از این‌رو، هوشمندی جمهوری اسلامی ایران در رصد دقیق تحولات اخیر قفقاز جنوبی و فعال نمودن دستگاه دیپلماسی کشور با هر دو طرف جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ترسیم خطوط قرمز خود مبتنی بر حفظ مرزهای تاریخی، منجر به تأمین منافع ملی کشور شده و اهمیت جمهوری اسلامی ایران به عنوان بازیگر مهم و اساسی در قفقاز جنوبی را برای جمهوری‌های آن نمایان می‌سازد.