آغاز دور جدید تظاهرات‌ها در الجزایر وتفاو ت آن با دوره قبل

جنبش حراک الجزایر سال 2019 و پس از اعلام نامزدی مجدد عبدالعزیز بوتفلیقه در انتخابات ریاست جمهوری شکل گرفت و به کناره‌گیری رئیس جمهوری کهنسال و بیمار وقت این کشور منجر شد. حراک در واقع نخستین اعتراضات گسترده مردمی پس از جنگ داخلی الجزایر بود که به صورت مسالمت آمیز در سراسر کشور برگزار شد و پس از استعفای بوتفلیقه نیز در مخالفت با نامزدی چهره‌های نزدیک به رئیس جمهور پیشین این کشور ادامه یافت. شهروندان الجزایری در حالی حضور در خیابان‌های خراطه[1] دومین سالگرد این قیام مردمی را گرامی داشتند که از این شهر به عنوان خاستگاه اصلی جنبش حراک نام برده می‌شود.

بدین ترتیب نخستین تجمع اعتراضی به نامزدی بوتفلیقه برای تصدی پنجمین دوره ریاست جمهوری در الجزایر 16 فوریه سال 2019 به صورت خود جوش با حضور هزاران نفر در شهر خراطه[2] شکل گرفت. این تظاهرات یک هفته بعد در روز 23 فوریه سال 2019 به الجزیره[3] و سپس به دیگر شهرهای این کشور گسترش یافت تا زمینه شکل گیری یک جنبش مردمی، که گفته می شود این جنبش در الجزایر بی سابقه است، فراهم شود. (السبیطلی، 2019)

تجدید جنبش (حراک دوم)

حامیان جنبش حراک که خواهان برچیده شدن نظام به جای مانده از زمان استقلال این کشور در سال 1962 هستند پس از وقفه‌ای یک ساله به دلیل محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا در سالگرد این جنبش بار دیگر با در دست داشتن پرچم‌های الجزایر و سر دادن شعارهای استقلال طلبانه، در مخالفت با دستگاه حاکم به خیابان آمدند. معترضان معتقدند که عبد المجید تبون، رئیس جمهوری فعلی الجزایر با تقلب و با دسیسه نظامیان در راس قدرت قرار گرفته است. تظاهرکنندگان همچنین خواستار تشکیل یک دولت مدنی و به دور از نفوذ ارتش و چهره‌های منتسب به دولت‌‌های پیشین هستند. آزادی زندانیان سیاسی، آزادی بیان، مطبوعات، استقلال و آزادی دستگاه قضایی از جمله دیگر مطالبات معترضان و حامیان جنبش حراک است. (عبدالعال، 2019)

یک نهاد مدنی موسوم به کمیته ملی آزادی زندانیان در الجزایر در گزارشی اعلام کرده که دست کم 70 فرد مرتبط با جنبش حراک و یا در ارتباط با آزادی‌های فردی، در زندان‌ها در بازداشت قرار دارند. شمار زیادی از تظاهرکنندگان و حامیان جنبش حراک از نقاط مختلف کشور خود را به شهر خراطه رسانده بودند تا بتوانند در دومین سالگرد این قیام مردمی شرکت کنند. در این تظاهرات همچنین جدا از فعالان و کنشگران، چهره‌های مختلف سیاسی از جمله رهبران احزاب و جریان‌های سیاسی - اجتماعی در این کشور نیز حضور داشتند. (amnesty, 2021)

تظاهرات سیاسی در الجزایر به دلیل مقرارت وضع شده از سوی دولت برای مقابله با همه‌گیری بیماری کووید۱۹ ممنوع شده است. اما روز پنجشنبه 18 فوریه عبدالمجید تبون، رئیس‌جمهور الجزایر، پس از سه ماه غیبت از انظار عمومی به دلیل بستری بودن در خارج از کشور در پی ابتلا به ویروس کرونا، طی یک سخنرانی که انتظار آن می‌رفت، آزادسازی زندانیان و همچنین انحلال مجلس ملّی خلق و تغییر دولت را اعلام کرد. آزادسازی زندانیان چند روز پیش از سالگرد جنبش حراک به جریان افتاد، جنبشی که در فوریه 2019 به استعفای رئیس‌جمهور عبد العزیز بوتفلیقه منجر شد. طی این تحولات حداقل 35 زندانی سیاسی و غیرسیاسی آزاد شدند. (نوری، 2020)

این روزها تظاهرات متعددی در سراسر کشور علیه وخیم‌ تر شدن شرایط زندگی و اقدامات تحمیل شده در جریان بحران سلامت کنونی در جریان است. حاکمیت الجزایر در تلاش برای مهار اوضاع، روی جدول زمانی اعلام شده توسط رئیس‌جمهور برای تغییر هیئت دولت و برگزاری انتخابات پیش از موعد مجلس قانون‌گذاری و شهرداری‌ها، حساب می کند. البته هنوز معلوم نیست این طرح ها می تواند الجزائری ها که انتخابات برگزار شده از سوی عبدالحمید تبون درباره همه پرسی قانون اساسی اول نوامبر 2020 را به شکل گسترده تحریم کردند، سرگرم کند یا خیر(بر اساس آمارهای رسمی مشارکت در انتخابات تنها بالغ بر 23% بوده است). (عماره، 2019)

مردم الجزیره که به دلیل شیوع ویروس کرونا تظاهرات را به طور موقت رها کرده بودند، بار دیگر در روز سه ‌شنبه 23 فوریه 2021 که مصادف با دوّمین سالگرد جنبش حراک بود، با مشارکت گسترده به خیابان ها بازگشتند. این تظاهرات در شهرهای بجایه، تیزی وِزو، عنابه، وهران، سطیف، بویرا، مستغانم، قسَنطینه برگزار شده است. تظاهرکنندگان در این اعتراضات شعارهای: «ما برای جشن نیامده‌ایم، بلکه خواستار رفتن شما از قدرت هستیم» سردادند. برخی دیگر هم شعارهای شبیه به شعارهای 2019 از جمله«الجزایر آزاد و دموکراتیک»«مردم استقلال می‌خواهند»«تبون با تقلب و کمک ارتش به قدرت رسیده» فریاد زدند. علاوه بر این، هیچ کدام از اقدامات از قبیل آزاد کردن ده ها تن از زندانیان سیاسی، واعلان اجرای انتخابات پارلمانی زودهنگام از سوی تبون رئیس جمهور الجزایر و نیز تغییر جزئی در کابینه هم نتوانسته مانع از بازگشت حراک مردمی به خیابانها شود، و این حراک همزمان با وجود سه بحران اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی ادامه یافته است. (شعارات الحراک، 2019)

تفاوت دو حراک

این روزها در الجزایر شاهد احساس مشترک «عدالت کجاست؟ قانون کجاست؟ هستیم که شعار اصلی جنبش حراک بوده است. همین اشتراک در احساس بی‌عدالتی بود که حراک را به وجود آورد. بی‌شک برخی بر این باورند که جنبش حراک در کشور همچنان در شرایط بن‌بست سه دهه اخیر قرار دارد. البته واقعیت این است که در الجزایر همچنان برخی جنبش های اجتماعی پویا و فعال در جامعه وجود دارد. این جنبش ها برای رسیدن به زندگی بهتر و مخالفت با تکرار خونریزی های دهه نود (میلادی قرن گذشته) در کشور تلاش می کنند. همچنین این جنبش ها با این اندیشه که می گوید «الجزایری ها بدلیل تحولات کنونی جامعه که ممکن است به فتنه، شکاف و در نتیجه جنگ داخلی منجر شود؛ نمی توانند اعتراض کنند» مخالف است.

حراک بازتاب تجربه جامعه مدنی است که با پویایی عمیقی متحوّل شده است. جامعه با احساس بی‌عدالتی و بی‌قانونی جنبشی انتقادی و اعتراضی را تجربه می‌کند. امروزه ساختار حکومتی کاملاً در بن‌بست قرار دارد. انتخابات دیگر نمایانگر هیچ چیزی نیست، چون بحران بی‌اعتمادی بسیار گسترده است، چه در مورد انتخابات ریاست ‌جمهوری دسامبر 2019 و یا همه‌پرسی نوامبر 2020 که با کمترین درصد شرکت در تاریخ انتخابات‌ ها مواجه بود.

در تظاهرات 22 فوریه 2019 بسیاری می‌ترسیدند که این تظاهرات به شورشی مرگبار تبدیل شود، مثل سال 1988 در پایتخت یا سال 2001 در کبیلیا، در آن زمان که هر گونه بیان سیاسی در فضای عمومی و در پایتخت ممنوع بود. خشم و خروش مردم، زمانی که حاکمیت جرئت کرد يك شخص ناتوان را به بالاترین مقام حکومتی بگمارد، بر این جوّ متشنج فائق آمد. این امر برای مردم الجزایر به عنوان جرقّه عمل کرد. (عماره، 2019)

جنبش شهروندان 2019 چیزی بیشتر از شورش، و بخشی از فرایندی انقلابی بود. برخلاف آشوب‌های سال 1988 و 2001، این جنبش، جنبشی ملّی، فراقومیتی و با مشارکت همه اقشار مختلف جامعه از همه مناطق و استان ها بوده است. حراک خواهان پایان ساختاری است که در سال 1962، پس از کسب استقلال الجزایر، توسط گروهی خاص تحمیل شد.

با سرنگون کردن بوتفلیقه، معترضان به ‌قدری احساس قدرت کردند که خواستار پایان دادن به سیاستی شدند که مردم را در کشوری ثروتمند، به فقر کشانده است و از لحظه‌ای که زنان در خیابان‌های الجزایر حضور یافتند، تعداد تظاهرکنندگان از هزاران نفر به میلیون‌ها نفر افزایش یافت. آنها با کودکان و نوزادانشان در کالسکه‌ها راه‌پیمایی می‌کردند. تعداد و تنوّع قومیت های زن و مرد شرکت کننده در اعتراضات باعث شد که کلیدواژه صلح‌ طلبی مورد احترام ویژه‌ای قرار گیرد و به عنوان اقدام سیاسی، همانند سنگری مشترک برای معترضان در برابر حاکمیت و بازی‌های سیاسی‌اش، تلقی شود. ولی در برابر جمعیتی با صف‌های فشرده، در جایی که زنان به‌وضوح قابل مشاهده بودند، فرماندهی عالی ارتش از به صحنه آوردن نیروها خودداری کرد، به‌ویژه که نگاه جهانیان به این انقلاب شهروندان معطوف بود. همه‌گیری کرونا تظاهرات را متوقف کرد و معترضان به جُرم اظهار نظر در شبکه‌های اجتماعی، روزنامه‌نگاران و مخالفان مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و به زندان انداخته می‌شوند.

به زندان انداختن‌ها از همان آغاز جنبش شروع شد. نتیجه آن هر چه باشد، این رودررویی‌ها مسیر و هدف تحوّلی را که در میان مردم الجزایر صورت گرفته است تغییر نخواهد داد. به مدّت 58 هفته، هر روز جمعه مردم به خیابان‌ها آمدند. این اقدام مشهود، همه جنبش حراک نیست که در روندی تاریخی قرار دارد. این راه رویکردی را هموار می‌کند که سعی در گذار از دموکراسی نمایندگی بحران‌زده که در بسیاری از کشورها برقرار است، دارد. مردم الجزایر در تلاش‌اند که یک دموکراسی‌ مردمی را پایه‌گذاری کنند که از بالا تصمیم گرفته نشده باشد.(kaci, 2020)

جمع بندی

اسلامگرایان الجزایری مردم را به شرکت در همه‌پرسی و دادن رأی «نه» تشویق کرده بودند، اما طرفداران حراک اساسا به تحریم همه‌پرسی معتقد بودند. نتیجه‌ای که به دست آمد، نشان می‌دهد که نفوذ طرفداران حراک از اسلامگرایان بیشتر است. با این حال، اکنون اسلامگرایان نیز کلیت این همه‌پرسی را زیر سؤال برده‌اند. عبدالرزاق مقری، رهبر «جنبش جامعه برای صلح» گفته است: «نتایج، شکست طرح‌های نظام حاکم و ناتوانی‌‌اش را برای اجماع ملی حول محور قانون اساسی، به اثبات رساند». اشاره این فعال سیاسی الجزایری به اظهارات تبون است که درست پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، در یک کنفرانس خبری در الجزیره گفته است که او به سوی همه گروه‌های سیاسی از جمله حراک دست دوستی دراز می‌کند تا «گفت‌وگویی برای ساختن الجزایری جدید و احیای اعتماد میان فرزندان کشور» صورت بگیرد.

بیشتر طرفداران جنبش حراک، تلاش دولت الجزایر برای بازنگری در قانون اساسی این کشور را یک «تغییر ظاهری» خوانده بودند ومعتقد اند که مشکلات سیاسی، اقتصادی، معیشتی و بهداشتی وغیره از راه تغییر چند بند در قانون قابل حل نیست. عبدالمجید تبون بازنگری قانون اساسی الجزایر را که از زمان استقلال این کشور تاکنون چندین بار صورت گرفته، به اصلی‌ترین برنامه خود تبدیل کرد و به این شیوه و همچنین «اعتبار» بخشیدن به جنبش حراک خواست تا اعتراضات الجزایر را مهار کند.

اما آنچه حراک اکنون نیز پس از برگزاری همه‌پرسی بر آن تأکید دارد، نه فقط بازبینی صوری قانون اساسی بلکه «تغییر اساسی نظام» است. همچنین برگزاری همه‌پرسی قانون اساسی الجزایر در حالی برگزار شد که در ماه‌های اخیر فشار بر احزاب سیاسی و مخالفان همچنان ادامه داشت.

در واقع نظام حاكم در الجزائر در ظاهر اکثر خواسته های جنبش مردمی مبنی بر تغییر رئیس جمهور کشور، تغییر قانون اساسی، محاکمه فاسدان نظام بوتفليقه و پذیرش آزادی ها سياسي وفردی ونیز تغییر پارلمان را (که قرار است در آینده صورت بگیرد) پذیرفته است، اما همه این اقدامات بدون توافق با گروه های سیاسی تاثیرگذار در جامعه صورت گرفته است.

با وجود اینکه جنبش مردمی و احزاب مخالف بر اعمال فشار علیه حکومت به منظور تحقق اهداف واقعی خود مانند برگزاری انتخابات پارلمانی واقعی و تشکیل پارلمانی که بیانگر تنوع سیاسی در کشور باشد، تاکید دارند، اما حاكميت نظام همچنان سعی در به دست آوردن وقت و فرصت بیشتر به منظور تضعیف جنبش مردمی را دارد؛ به ویژه که مخالفان دچار چند دستگی شده اند وتنها عامل وحدت میان آنها شعار تغییر نظام است.

منابـــــع

السبیطلی، محمود، 2019، حراك الجزائر: أزمه النظام بین الاصلاح أو القطيعة، الجزائر، مرکز الملک فیصل للدراسات و البحوث الاسلامیه.

الشعارات الشعبیه لمتظاهری حراک الجزائر، 2019، الادراک بشخصیه الشعب الجزائری من خلال ما رفع من شعارات خلال الحراک.

المیلی، مبارک، 2009، تاریخ الجزائر فی القدیم و الحدیث، الجزائر، المؤسسه الوطنیه للکتاب.

خلوفی، بغداد، 2016، محاضرات فی تاریخ الجزائر الحدیث، الجزائر مرکز نور البشیر الجامعی- معهد العلوم الانسانیه و الاجتماعیه.

عبد العال، محمود جمال، 2019، حراك الجزائر: الأطراف الفاعلة، و مواقفها، و السيناريوهات المحتملة، المرکز العربی للبحوث و الدراسات.

عماره، زهور، 2019، الحراک الشعبی فی الجزایر: تاملات فی واقع مرهون، مجله تسامح عدد 65 الصادره عن مرکز راماالله لدراسات حقوق الانسان، الجزائر.

نقوی، سید حسین، 1386، جنبش های اجتماعی جدید در عصر جهانی شدن و تاثیر آن بر توسعه سیاسی در ایران، تهران، دانشنامه حقوق و سیاست شماره 7.

نوري، ادريس، 2020، مستقبل الحراك الشعبي الجزائري في ظل تفشي وباء كوفيد 19، مبادرة الاصلاح العربي.

Amnesty international public statement, 2021, Suppressing free speech and assembly: the targiting of hirak activists in Algeria.

Kaci, mina, 2020, one, two, three. Nouvelle Algérie, La boite à pandore.

[1] Kherrata

[2] -شهر خراطه در استان بجایه، در شمال شرق الجزایر واقع شده است.

[3] -پایتخت الجزایر