اهداف و اهمیت سفر رئیس جمهور به آمریکای لاتین

مقدمه

برهمگان آشکار است که سیاست خارجی دولت سیزدهم مبتنی بر رویکرد تنش زدایی  و تعامل با همسایگان است که در این راستا تعامل با کشورهای همسایه و همسو، به رویکرد غالب دولت سیزدهم تبدیل شده است. البته در عرصه سیاست خارجی نگاه دولت سیزدهم صرفاً بر روی همسایگان قرار نگرفته و سایر کشورها که از نظر ژئوپلتیکی مهم هستند، تمرکز ویژه ای صورت گرفته که نمونه های بارز آن سفر رئیس جمهور به اندونزی و سفر اخیر به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه است.

البته در کنار مسأله تعامل با همسایگان همسو و همچنین تعامل با کشورهایی که از نظر ژئوپلتیکی و اقتصادی مهم هستند، یک رویکرد دیگر دولت سیزدهم بر مبنای همکاری و تعامل با کشورهایی است که به دنبال تغییر وضع موجود هستند و علناً یک نوع جهت گیری با قدرت های فعلی همچون آمریکا دارند. در این زمینه مصدایق زیادی وجود دارد و می توان کشورهای متعددی را نام برد.

نکته دیگری که در این رابطه باید به آن اشاره کرد و دولت سیزدهم در راهبرد کلان سیاست خارجی خود به دنبال آن است، استفاده از شرایط موجود در سطح جهانی و تشکیل یک بلوک منطقه ای- جهانی متشکل از کشورهای همسو است. این مسأله به خصوص بعد از جنگ روسیه و اوکراین بسیار پررنگ شده و بحث نظم نوین جهانی و تغییر در بلوک بندی‌های منطقه ای گزاره های آشکار آن است. امری که مورد اذعان غربی ها نیز قرار گرفته و در این رابطه روزنامه صهیونیستی «مکور ریشون» می نویسد که پس از یک دهه حالا ایران به یک ابرقدرت منطقه‌ای قدرتمند و شناخته‌شده تبدیل شده است. اتحادهای آن با چین و روسیه نگران‌کننده است و روابط گرم جدیدش با برخی کشورهای عربی هم بر این نگرانی‌ها افزوده است.

بنابراین می توان گفت که سیاست خارجی دولت سیزدهم بر حول سه گزاره مهم قرار گرفته است:

الف) تعامل با همسایگان در راستای تنش زدایی منطقه ای و استفاده از ظرفیت های مشترک بین ایران و کشورهای همسایه؛

ب) همکاری و تعامل با کشورهایی که از منظر جغرافیایی و اقتصادی دارای مزیت های نسبی و موثر هستند؛

ج) ایجاد ائتلاف ها با کشورهای همسو و منادی تغییر وضع موجود در راستای نظم نوین جهانی مطرح شده.

اهمیت سفر

توسعه روابط با کشورهای همسایه، مسلمان، منطقه و همسو مهم‌ترین راهبرد سیاست خارجی دولت سیدابراهیم رئیسی است و ونزوئلا نیز از جمله کشورهای همسو با جمهور اسلامی ایران است. براساس همین اصل می توان اهداف و ابعاد سفر رئیس جمهور به سه کشور آمریکای لاتین را موارد ذیل بیان کرد:

• در بحث وضعیت و موقعیت این سه کشور باید گفت که ونزوئلا دارنده بزرگترین ذخایر نفت جهان است و بالاتر از عربستان و ایران در رتبه نخست دنیا قرار دارد و هچنین در ذخایر گازی نیز در رتبه ۹ جهان و آهن رتبه ۱۶ دنیا است. ونزوئلا با جمعیت ۲۸ میلیون نفری و وسعت حدود ۱ میلیون کیلومترمربعی، جزو کشورهای آمریکای جنوبی به شمار می‌آید. کوبا نیز پس از روسیه، دارنده دومین ذخایر نیکل در جهان است. همچنین پنجمین تولیدکننده بزرگ کبالت تصفیه شده در دنیاست. جمعیت کوبا ۱۱.۲ میلیون نفر است و با مساحت حدود ۱۱۰ هزار کیلومترمربع جزو کشورهای آمریکای جنوبی است. نیکاراگوئه نیز جزو کشورهای عمده صادر کننده محصولات دامداری و کشاورزی است. نیکاراگوئه با جمعیت ۶.۲ میلیون نفری و مساحت ۱۳۰ هزار کیلومترمربعی جزو کشورهای آمریکای مرکزی است.
• کشورهای آمریکای لاتین همواره یکی از منابع اصلی ایران برای تامین کالاهای اساسی از جمله گوشت، غلات و ... بوده و در مقابل نیز بازارهای صادراتی خوبی برای ایران بوده‌اند؛ صادرات تراکتور، خودرو، خدمات فنی و مهندسی، دارو و ... به منطقه آمریکای لاتین تنها بخشی از فرصت‌های کشور در این منطقه بوده که همچنان جای گسترش فراوان دارد. در میان کشورهای آمریکای لاتین، یکی از کشورهای بسیار مهم، ونزوئلا است. این کشور یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و جزء کشورهای اوپک پلاس است. علاوه بر این، منابع معدنی و طلای زیادی در ونزوئلا موجود است که مورد توجه بسیاری از کشورهای بزرگ قرار دارد.  ونزوئلا سرزمینی ثروتمند اما فاقد زیرساخت مناسب است، چراکه در طول چندین دهه انحصار زیرساختی این کشور به‌خصوص در بخش نفت و گاز در دستان شرکت‌های آمریکایی بوده و ونزوئلا چه پیش از ملی کردن صنعت نفت و چه پس از آن صادرکننده نفت خام بوده است. درمورد طلا باید گفت هرچند این کشور در مقابل ایالات متحده یا هلند از ذخیره طلای قابل‌توجهی برخوردار نیست، اما در منطقه آمریکای جنوبی جزء سه کشور اصلی در زمینه ذخایر طلا و منابع معدنی ازجمله زغال‌سنگ، بوکسیت و اورانیوم است. از طرفی در زمینه منابع آب شیرین در کنار همسایگانش یعنی کلمبیا و برزیل، جزء برترین‌ها در جهان محسوب می‌شود، منبعی گرانبها که شاید دهه آینده ارزش واقعی خود را به جهان نشان دهد.
• ظرفیت‌های بزرگ اقتصادی در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، صنعتی، معدنی، فناوری‌های نوین، خدمات فنی و مهندسی، پزشکی و... از بخش‌های اساسی توسعه روابط بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه آمریکای لاتین به‌شمار می‌آیند. در دولت سیزدهم روابط تجاری ایران با کشورهای این منطقه به چند برابر افزایش یافته است. از نظر کارشناسان اقتصادی، با توجه به ظرفیت‌های عظیم اقتصادی موجود، امکان رشد فزاینده مبادلات تجاری با کشورهای این منطقه وجود دارد و با منطق اقتصادی و تعریف منافع متقابل می‌توان هدف‌گذاری بلندمدتی را ترسیم نمود.
• این سفرهای دیپلماتیک بیانگر آن است که از یک سو ایران به‌رغم شرایط تحریمی با بسیاری از کشورها تعامل و ارتباط دارد و توانسته است حصار محدودیت‌های اعمالی را بشکند و به شکل عادی با بسیاری از کشورها ارتباط برقرار کند و از سوی دیگر بیانگر حرکت کشورهای همسو در جهت مقابله با ساختار تک قطبی جهانی و ایجاد بلوک‌های جدید قدرت در جهان است.
• تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه کشورها از جمله ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه موجب نزدیک‌تر شدن این کشورها شده است. گروه دوستان منشور ملل متحد که آخرین نشست آن در سال گذشته در تهران برگزار شد، هموارکننده مسیر رشد همکاری‌ها به‌منظور کاستن از آثار منفی تحریم‌هاست.
• ایران جایگاه ویژه‌ای برای کشورهای آمریکای لاتین دارد و به دلیل پایبندی به تعهدات دوجانبه و همراهی در روزهای سخت همواره مورد تحسین کشورهای منطقه مذکور به ویژه ونزوئلا بوده است. چندی پیش سفیر این کشور در تهران در یک همایش با اشاره به تحریم های گذشته علیه این کشور که از زمان رییس جمهور پیشین ونزوئلا اعمال شده است، خاطر نشان کرد: ونزوئلا همچنان تحت تحریم‌های سنگین دولت‌های لیبرال غربی قرار دارد. ونزوئلا از سال‌ها پیش نگاه ویژه‌ای به خاورمیانه و به ویژه ایران داشته و دارد.

ارزیابی نهایی

رویکرد تعاملی و سازنده جمهوری اسلامی ایران در بحث ارتباط با کشورهای همسو و دارای ظرفیت های مهم جغرافیایی و اقتصادی سبب شده که حجم تجارت خارجی کشور در طول دوسال گذشته جهش بی‎سابقه ای داشته باشد که این جهش از نظر ارزآوری و تولید ثروت برای کشور باتوجه به شرایط تحریمی فعلی بسیار مهم و راهبردی است. البته این سفرها علاوه بر موضوعات اقتصادی دارای اهمیت سیاسی در حوزه بندی های بین المللی نیز می باشد و بیانگر رویکرد ج.ا.ا در بحث نظم نوین جهانی و تشکیل بلوک بندی های منطقه ای و بین المللی از کشورهای مخالف وضع موجود است.