بن‌بست هسته‌ای یا راه‌حل دیپلماتیک؟

دور پنجم مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده که به تازگی در کشور ایتالیا، شهر رم برگزار شد، با وجود اختلافات عمیق، بار دیگر امید‌هایی تازه برای احیای دیپلماسی و کاهش تنش در روابط تهران و واشنگتن ایجاد کرد. این مذاکرات، اگرچه غیررسمی و در سطح کارشناسی انجام شد، اما از منظر بسیاری از تحلیلگران نشانه‌ای از تمایل دو طرف برای باز کردن روزنه‌هایی در بن‌بست سیاسی اخیر تلقی می‌شود.

در همین راستا طی مذاکرات برگزار شده میان مقامات دو کشور پیشرفت‌هایی نیز حاصل شد با این حال اختلافات اساسی میان طرفین مذاکره همچنان به قوت خود باقی مانده است. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان و در سطح بالای دیپلماتیک انجام شد، به عنوان یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای و بازگشت به توافق هسته‌ای مورد توجه قرار گرفته است و پنجمین دور مذاکرات دربرگیرنده چند نکته مهم و اساسی بود:

- محور‌های اصلی مذاکرات و دلایل تداوم اختلافات میان دو کشور

۱. موضوع غنی‌سازی اورانیوم

یکی از اصلی‌ترین موضوعات مورد اختلاف در دور پنجم مذاکرات، بحث مربوط به غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران بود. در این دوره از گفت‌و‌گو‌ها حالی که ایالات متحده خواستار توقف کامل غنی‌سازی داخلی شد، ایران همچنان بر حق حاکمیتی خود جهت ادامه این فعالیت‌ها تأکید کرد. در این راستا پیشنهاد‌هایی مانند تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای نیز برای تأمین اورانیوم مطرح شده‌اند، اما هنوز توافقی در این رابطه حاصل نشده است. علی باقری کنی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران و مذاکره کننده ارشد کشورمان در دیدار اخیر به صراحت عنوان کرد: ایران حق دارد فعالیت‌های هسته‌ای خود را برای اهداف صلح‌آمیز ادامه دهد و هرگونه محدودیتی فراتر از آنچه در برجام توافق شده، را نخواهد پذیرفت.

در مقابل، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز بیان کرد: ما انتظار داریم ایران غنی‌سازی اورانیوم را به سطوح تعیین‌شده در توافق هسته‌ای محدود کند و هرگونه پیشرفت در این زمینه که فراتر از حد مجاز باشد، را به‌عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه و جهان تلقی می‌کنیم.

۲. تحریم‌ها و اقتصاد ایران

ایران یک بار دیگر هم خواستار لغو تحریم‌های اقتصادی اعمال شده از سوی غرب، به ویژه در بخش نفت، شد. با این حال، مواضع اعلام شده از جانب مقامات مذاکره کننده آمریکایی نشان داد که ایالات متحده هیچ تمایلی به لغو کامل تحریم‌ها علیه کشورمان ندارد و تنها پیشنهاد‌هایی مانند تعلیق موقت تحریم‌ها مطرح شد که این پیشنهادات نیز از جانب مقامات ایرانی در جریان مذاکره رد شد و همچنان یکی از شروط اصلی توافق با آمریکا لغو کامل تحریم‌ها عنوان شد. سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران در این رابطه بیان کرد: از نظر ایران، مبانی تحریم شامل قوانین تحریمی کنگره و دستورات اجرایی رئیس‌جمهور آمریکاست که باید به‌طور کامل برداشته شود.

۳. تهدیدات منطقه‌ای و امنیت

در این دوره از مذاکرات نیز همانند دوره‌های پیشین، تهدیدات اسرائیل مبنی بر حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران و نگرانی‌های کشور‌های خلیج فارس از افزایش تنش‌ها، بر مذاکرات سایه افکند و ایران به صراحت این موضوع را مطرح و مقامات اسرائیلی را تهدید کرد که در صورت حمله، پاسخ قاطعی خواهد داد. عراقچی در این رابطه عنوان کرد: ایران به‌شدت نسبت به هرگونه ماجراجویی از سوی رژیم صهیونیستی هشدار می‌دهد و به هر تهدید یا اقدام غیرقانونی از سوی این رژیم قاطعانه پاسخ خواهد داد.

- مواضع کلی طرفین مذاکره

- ایران

جمهوری اسلامی ایران همچنان بر این موضوع تأکید کرد که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً برای مقاصد صلح‌آمیز است و خواستار لغو کامل تحریم‌هاست و رئیس‌جمهور کشورمان نیز در واکنش به برخی از مخالفت‌های اعلام شده از سوی مقامات آمریکایی نسبت به حذف کلی تحریم‌ها و فشار‌های اعمال شده از سوی آنها جهت توقف کامل غنی سازی اعلام کرد که کشورش می‌تواند بدون توافق نیز به حیات خود ادامه دهد.

- ایالات متحده

در مقابل، رئیس‌جمهور ایالات متحده مذاکرات را بسیار خوب توصیف کرد و از پیشرفت‌های جدی میان طرفین مذاکره خبر داده است. دونالد ترامپ در این رابطه عنوان کرده است: مذاکرات اخیر با ایران در رم بسیار خوب بود. پیشرفت‌های جدی حاصل شده و ممکن است در روز‌های آینده خبر‌های خوبی داشته باشیم. با این حال هنوز هم هیچ جزئیاتی از توافق احتمالی میان دو کشور منتشر نشده است.

- چشم‌انداز آینده

با توجه به پیشرفت‌های حاصل شده و تمایل دو طرف به ادامه مذاکرات، احتمال دستیابی به توافق در آینده نزدیک وجود دارد. با این حال، اختلافات اساسی همچنان باقی است و نیاز به تلاش‌های بیشتر برای رسیدن به توافق نهایی وجود دارد. در مجموع، می‌توان عنوان کرد که دور پنجم مذاکرات میان ایران و ایالات متحده نشان‌دهنده تمایل دو طرف به حل‌وفصل اختلافات از طریق دیپلماسی است. با این حال، برای رسیدن به توافق نهایی، نیاز به انعطاف‌پذیری و اعتمادسازی بیشتر وجود دارد.