درخواست کشورهای ترک‌زبان از طالبان برای تشکیل دولت فراگیر

تشکیل دولت فراگیر در افغانستان خواسته سازمان OTS از حکومتِ سرپرست طالبان

در ادامه درخواست‌های جهانی برای تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان از حکومت سرپرست طالبان، سازمان دولت‌های تُرک با نشر اعلامیه‌ای خواهان تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان شد و بر «لزوم رعایت حقوق بشر»، «تأمین آزادی‌ها» و «حقوق اساسی همه شهروندان افغانستان بدون تبعیض» تأکید کرد. این بیانیه پس از نشست غیررسمی این سازمان در بوداپست، پایتخت مجارستان طرح شده است.

اعضای سازمان دولت‌های ترک، در کنار تقویت همکاری‌ها با حکومت طالبان (گسترش روابط تجاری و اقتصادی با افغانستان، آزادسازی دارایی‌های مسدودشده افغانستان، بازگشت نظام بانکی این کشور به نظام مالی جهانی، اجرای شفافیت مالی و اصلاحات حقوقی برای تسهیل روند احیای اقتصادی)؛ بر ضرورت ریشه‌کن‌سازی تروریسم، اقدامات قاطع در امر ریشه کنی تولید و قاچاق غیرقانونی مواد مخدر در افغانستان تأکید کردند و خواستار افزایش حمایت‌ها از طریق فراهم‌سازی معیشت جایگزین شدند.

تحلیل و ارزیابی

سازمان دولت‌های ترک‌زبان (OTS=Organization of Turkic States) با نام پیشین «شورای ترک» در سال ۱۳۸۸ تأسیس شد و اعضای اصلی آن شامل ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان است. مجارستان به عنوان عضو ناظر در برخی نشست‌ها شرکت می‌کند. اهداف اصلی این سازمان تقویت همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان کشور‌های ترک‌تبار و ترویج صلح و ثبات در مناطق تحت نفوذ اعضا است.

در مورد وزن سیاسی سازمان OTS و نقش موسسان آن باید گفت:

ترکیه: به عنوان قدرتمندترین عضو، نقش رهبری در این سازمان دارد. آنکارا با استفاده از ابزار‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، به دنبال گسترش نفوذ خود در مناطق ترک‌نشین (از بالکان تا آسیای مرکزی) است.

جمهوری آذربایجان و کشور‌های آسیای مرکزی: این کشور‌ها با دارا بودن منابع انرژی و موقعیت ژئوپلیتیکی، نقش کلیدی در امنیت منطقۀ قفقاز و آسیای مرکزی ایفا می‌کنند.

مجارستان (عضو ناظر): حضور مجارستان در نشست بوداپست نشان دهندۀ تلاش این کشور برای تقویت روابط با جهان ترک و دستیابی به موازنه در برابر اتحادیه اروپا است.

وزن سیاسی و اقتصادی سازمان OTS با جمعیتی نزدیک به ۱۷۰ میلیون نفر و منابع انرژی غنی، در مسائل مرتبط با امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم و تجارت بین‌المللی، وزنی تأثیرگذار است.

اما دلایل مطرح شدن این خواسته از سوی سازمان دولت‌های ترک‌زبان:

نگرانی از بی‌ثباتی افغانستان: افغانستان به دلیل همسایگی با آسیای مرکزی (اعضای OTS)، می‌تواند کانون تهدیدات امنیتی بویژه انتشار و گسترش تروریسم (مثل داعش خراسان)، قاچاق مواد مخدر و موج مهاجرت باشد.

منافع اقتصادی: افغانستان مسیر ترانزیت پروژه‌های کلان مانند کریدور ترانس افغانستان (اتصال آسیای مرکزی به جنوب آسیا) است که برای کشور‌های ترک‌زبان از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است.

حقوق اقوام ترک تبار: اقوام ازبک و ترکمن از گروه‌های مهم قومی در شمال افغانستان هستند. سازمان OTS خواهان تضمین حقوق آنان در ساختار حکومت طالبان است.

فشار بین‌المللی: همسویی این سازمان با خواست جامعه جهانی برای تشکیل حکومت فراگیر به OTS امکان می‌دهد جایگاه خود را به عنوان بازیگری فعال و مسئولیت‌پذیر در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز تثبیت کند.

نقش فعال ترکیه: ترکیه در عین حال که بطور مستقل برخی سیاست‌های خود را در افغانستان پیگیری می‌کند، در تلاش است تا از ظرفیت سیاسی و اقتصادی اعضای کشور‌های ترک نیز برای پیشبرد اهداف خود استفاده کند. ترکیه را می‌توان بازیگری نیابتی هم تلقی کرد که در برخی سیاست‌ها با آمریکا و غرب همسو است.

موضع حکومت دوم طالبان

به دنبال اعلامیه سازمان کشور‌های ترک‌زبان مبنی بر ضرورت تشکیل دولت همه‌شمول در افغانستان، ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان گفت: به هیچ کسی اجازه مداخله در امور داخلی افغانستان را نخواهند داد: «افغانستان خواهان روابط خوب با این کشور‌ها است؛ اما مسائل داخلی خود را خودمان حل می‌کنیم.»

مجاهد افزود که به هیچ کسی اجازه نخواهند داد که به امور داخلی افغانستان مداخله کنند و از خاک افغانستان علیه هیچ کشوری استفاده نخواهد شد؛ لذا طالبان تاکنون حکومت خود را «همه‌شمول» خوانده و این درخواست را دخالت در امور داخلی افغانستان تلقی می‌کنند.

در عین حال طالبان برای جلب حمایت اعضای OTS و برای ایجاد موازنه و داشتن روابط با بازیگران بیشتر ممکن است با وعده‌هایی مانند مشارکت محدود اقوام ترک در حکومت یا همکاری در مبارزه با تروریسم، سعی کند حمایت برخی بازیگران نظیر پاکستان، قطر و... را جلب کند. حکومت طالبان گسترش ارتباطات با کشور‌های مختلف را مقدمه کسب مشروعیت بین‌المللی تلقی می‌کند.

واقعیت این است که حکومت طالبان که عمدتاً پشتون هستند، موضع سخت‌تری در برابر تقسیم قدرت با اقوام دیگر (تاجیک، هزاره، ازبک)، دارند و حاضر به تقسیم قدرت نیستند. همچنین برای حفظ قدرت خود از برخی اهرم‌ها استفاده می‌کنند که مجال بحث دیگری می‌طلبد.

جمع‌بندی

در نهایت باید گفت: سازمان کشور‌های ترک زبان (OTS) در بیانیه اخیر خود با محوریت ترکیه، خواهان تشکیل حکومتی فراگیر در افغانستان شده که تنوع قومی این کشور را بازتاب دهد. این درخواست، ترکیبی از اهداف مستقل ترکیه (مانند نفوذ در آسیای مرکزی از طریق ارتباط با اقوام ترکتبار و پروژه‌های اقتصادی مانند کریدور ترانس افغانستان)، استفاده از ظرفیت کشور‌های عضو OTS برای فشار جمعی بر طالبان، و نقش نیابتی آنکارا در همسویی با غرب است.

ترکیه از یک سو می‌کوشد با وعده‌های اقتصادی و فرهنگی، طالبان را به تعدیل مواضع قومی-مذهبی ترغیب کند و از سوی دیگر، با تکیه بر اتحاد استراتژیک با پاکستان (با وجود عدم عضویت آن در OTS) سعی دارد تنش‌های امنیتی مرز‌های آسیای مرکزی را مهار کند. هرچند طالبان احتمالاً با دادن وعده‌های نمادین (مانند مشارکت محدود اقوام ترک در حکومت) به دنبال جلب حمایت اعضای OTS هستند، اما ماهیت تک‌قومیتی و ایدئولوژیک این گروه، مانع تغییر واقعی در ساختار قدرت خواهد شد.

موفقیت این سازمان در تأثیرگذاری بر کابل، علاوه بر هماهنگی داخلی، به توانایی ترکیه در ایجاد ائتلافی گسترده با بازیگرانی مانند پاکستان، قطر، چین و روسیه وابسته است. بدون چنین ائتلافی، فشار OTS به تنهایی نمی‌تواند طالبان را وادار به پذیرش حکومت فراگیر کند.