لیبی ایستگاه جدید تقابل ترکیه و مصر

پس از سال 2011 مصر تبدیل به نقطه نفوذی برای ترکیه شد. ترکیه ای که پس از برسرکارآمدن حزب عدالت و توسعه به دنبال تغییر سیاست خارجی ترکیه از یک سیاست اروپا محور به یک سیاست خاورمیانه محور بود. ترکیه با حمایت از خیزش مصر و دولت مرسی به دنبال این بود که نه تنها در مصر که در درون جریان تحول خواه جهان عرب نفوذ کند. با این وجود با حمایت عربستان و امارات از نیروهای نظامی مصر، دولت مرسی سرنگون شد و مصر به روند پیش از برسرکار آمدن دولت مرسی بازگشت. همچنین جریان اخوانی نیز در سطح با سرکوب شدید رو به رو شد، جریانی که حزب عدالت و توسعه آن را به عنوان جریان پیش برنده نفوذ خود در جهان عرب می دید. اما امید ترکیه برای نفوذ در جهان عرب با مصر و سرکوب اخوان به پایان نرسید، جنگ داخلی لیبی میان دولت ملی و خلیفه حتفر، بستر جدیدی را فراهم کرد که ترکیه تلاش کند تا از این طریق منافع خود در مدیترانه و شاخ افریقا را تعقیب کند و انتقام شکست در مصر را از جریان وابسته به عربستان سعودی بگیرد.

 

حضور چندگانه

تا پیش از تصمیم ترکیه برای ارسال نیروی نظامی به لیبی، نقش محوری عملیات ترکیه در لیبی به عهده سازمان اطلاعات ترکیه، میت بود. به طور کلی نقش میت را میتوان در چند محور تقسیم بندی کرد. نقش ابتدایی میت ایجاد هماهنگی بین گروههایی است که به ترکیه نزدیک هستند. میت این وظیفه را دارد که این گروهها را با یکدیگر هماهنگ کند و در صورت لزوم همکاری بازیگران جدید را برای نقش آفرینی در محور ترکیه در لیبی فراهم کند. 

نقش دوم میت، ایجاد حمایت مالی از گروههای درگیر در جنگ داخلی است. ترکیه بایستی حمایت مالی لازم برای عملکرد این گروهها، تامین حقوق برای شبه نظامیان و همچنین امور مالی فرعی و اصلی این گروهها را انجام دهد. امری که اجرا و پنهان سازی آن برعهده میت است.

در سومین کارکرد، میت وظیفه نقل و انتقال شبه نظامیان وابسته به ترکیه از سوریه به لیبی و همچنین عضو گیری از سایر کشورهای منطقه و افریقا را به عهده دارد. از آنجایی که مسئله لیبی کمتر یک مسئله تعریف شده در ساختار جهادی و بیشتر مسئله ای ملی است، میت اقدام به عضو گیری از بین شبه نظامیانی میکند که تمایل دارند در قالب مزدور در لیبی وارد میدان شوند و انگیزه آنها عمدتا انگیزه های مالی است.

در میدان نبرد نیز میت نقش ویژه ای به عهده دارد. میت مسئول این است که با بهره گیری از پهپادهای شناسایی و همچنین دسترسی به ماهواره های جاسوسی تصاویر و اطلاعات لحظه ای مورد نیاز این گروههای شبه نظامی را برای آنها فراهم کند تا بتوانند کارایی خود در جنگ داخلی لیبی را افزایش دهند.

در کنار اینها نقش بزرگتر میت، فراهم کردن فضای مساعد دیپلماتیک، امتیاز گیری در عرصه منطقه ای و تسهیل منافع ترکیه از طریق عملیاتهای پنهان سیاسی و نظامی است. با این حال باید دید نتیجه نهایی بحران داخلی لیبی، آیا میتواند با نقش آفرینی میت منافع ترکیه را فراهم کند و یا ترکیه صرفا وارد مناقشه ای پرخرج در منطقه ای دور از خانه شده است. 

با این حال با تغییر وضعیت میدان عملیاتی، به نظر میرسد که ادامه فعالت میت در لیبی دشوار تر شود. در هفته های اخیر میدان لیبی از حمایت غیر مستقیم از بازیگران نیابتی تبدیل به میدانی شد که به سمت تبدیل شدن به یک مناقشه بین دولتی حرکت میکند. در آخرین تحول مصر با به نمایش گذاشتن نیروهای نظامی خود اعلام کرد که از این حق برخوردار است که برای تامین امنیت خود علیه گروههای تروریستی در لیبی اقدام کند. از یکسو هم‌زمان با خشنودی خلیفه حفتر از فرمان عبدالفتاح سیسی، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از موضع مصر حمایت کردند و از سوی دیگر، تنش میان مصر و ترکیه آشکارتر شد. اما از سوی دیگر عبدالرحمن شاطر، از مقام‌های دولت «وفاق ملی» که از سوی سازمان ملل در لیبی به‌رسمیت شناخته می‌شود در واکنش به این اقدام رئیس جمهوری مصر گفته است که «او بر طبل جنگ می‌کوبد.»

شرایط موجود نشان دهنده این است که ترکیه دیگر نمیتواند مناقشه لیبی را به عنوان مناقشه ای نیابتی تفسیر کند و اقدام در لیبی از این پس بایستی برمبنای سنجش هزینه ها و فایده های این اقدام در شرایط یک نبرد  میان دولتی مستقیم مورد بررسی قرار بگیرد. با این حال ممکن است که ترکیه به دلیل شکست از مصر در جریان برکناری دولت مرسی به جای محاسبه عقلانی این بحران، هزینه ناشی از اقدام در لیبی را بسیار پایین ارزیابی کند. چرا که ترکیه پرستیژ خود به عنوان یک قدرت منطقه ای را در خطر میداند. از این رو این احتمال وجود دارد که بحران لیبی پیچیده تر شده و به محلی برای نمایش قدرت، بازیگران منطقه ای و رو در رویی مستقیم آنها تبدیل شود.