مولفه ها، آثار و پیامدهای توافق ایران و عربستان

روابط ایران و عربستان که به مدت 7سال با بن بست سیاسی روبرو شده بود با یک توافق  دوجانبه و میانجی گری چین به سرانجام رسید. در طول این مدت عربستان اقدامات متعددی خلاف منافع ایران انجام داده بود که شاید بتوان مهمترین آن را برپایه سخنان بن سلمان مبنی بر کشاندن جنگ به داخل ایران، حمایت ریاض از اغتشاش های اخیر در ایران باشد. صرف نظر از این مبحث، محور مقاومت در طول چند دهه اخیر در مسیری از رشد و بالندگی قرار گرفته که هجمه ها و طرح های مختلفی که در طول این چندسال انجام شده است، با شکست مواجه شده اند. برپایه قدرت و اقتدار ایران و محور مقاومت طرح های زیادی برای به چالش کشاندن محور مقاومت به اجرا درآمد که مهمترین آن طرح عادی سازی روابط اعراب و اسراییل بر پایه تهدید مشترکی به نام ایران بود. بنابر نقل قول لاپید با توافق ایران و عربستان سپر دفاعی که صهیونیست ها با کشورهای عربی طرح ریزی کرده بودند فروریخت. اما مسائل و مولفه های دیگری نیز در انجام این توافق موثر بوده که در ادامه به مهمترین آنها اشاره می شود:

• شکست در جنگ یمن: عربستان سعودی که در ابتدای جنگ یمن مدعی بود که 40 روزه صنعا را تصرف خواهد کرد ، بعد از نزدیک به یک دهه نه تنها موفقیت خاصی در عرصه میدانی و سیاسی کسب نکرد، بلکه متحمل شکست های متعددی نیز شد. به گونه ای که سعودی ها طی چندمدت اخیر خواستار تمدید آتش بس با انصارالله بودند، اما انصارالله به دلیل زیاده خواهی های ریاض این مساله را نپذیرفت. این نشان می دهد که جنگ یمن منجر به ظهور قدرت بزرگی به نام انصارالله شده است که این قدرت امروزه در عرصه میدانی و سیاسی توانسته است شکست های متعددی را بر ریاض تحمیل کند. عربستان برای سرپوش گذاشتن بر این شکست ها و به نوعی امیدواری به خروج آبرومندانه از یمن به دنبال راهکارهای مختلفی بود که بارها خود سعودی ها اذعان کردند که این مسیر و راهکار در همگرایی با ایران انجام خواهد شد.
• شکست در پرونده های منطقه ای: در این حوزه می توان به طور خاص به لبنان و سوریه اشاره کرد. امروزه پرونده سیاسی لبنان در یک وضعیت بن بست قرار گرفته است. شکستی که طرفداران عربستان در انتخابات اخیر لبنان متحمل شدند نشان داد که حوزه نفوذ ریاض و احزاب وابسته به آن درحال کاهش است و برای فائق آمدن بر آن نیاز به یک تجدیدنظر در روابط منطقه ای است. در سوریه نیز که از مدت ها پیش تروریسم در این کشور شکست خورده بود، برهمگان آشکار شد که کشورهای عربی به ویژه عربستان نقشی در آن نخواهند داشت و عملاً کشورهایی همچون روسیه و ایران نقش بازیگری را خواهند داشت. این امر منجر به این شد که بسیاری از کشورها و به ویژه عربستان طی چند وقت اخیر یک چرخش سیاسی آشکار به سمت سوریه داشته باشند و خواهان احیای روابط با دمشق باشند.
• افزایش تنش با آمریکا: از زمان روی کارآمدن بایدن در آمریکا، روابط بین دو کشور در حالتی از تنش قرار گرفت که نمونه بارز آن را می توان در اعلام موضع آمریکا درباره بحث پرونده خاشقچی و تنش نفتی اوپک پلاس مشاهده کرد. اوج این تنش ها در رابطه با بحث کاهش ظرفیت نفت اوپک پلاس بود که در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین و تقاضای کشورهای غربی برای افزایش ظرفیت تولید نفت، عربستان با حمایت دیگر کشورها، خواستار کاهش دومیلیونی نفت اوپک شدند و همین امر سبب موضع گیری آمریکا و حتی تهدید برخی سناتورها نسبت به کاهش روابط با عربستان نسبت به این مساله شد. همین وقایع در نهایت منجر به این شرایط شد که عربستان در یک اقدام کاملاً غیرهمسو با سیاست های آمریکا، اقدام به عقد قراردادهای متعدد با چین کند و با این اقدام نشان دهد که نسبت به گذشته در سیاست های خود تغییرات راهبردی بسیاری را ایجاد کرده است.
• احیای قدرت منطقه ای: عربستان به دنبال آن است که بتواند قدرت منطقه ای خود را احیا کند و برای این مساله به خوبی درک کرده است که مسیر آن از تعامل با کشورهای منطقه همچون ایران می گذرد که با تعامل و تفاهم با ایران بتواند بر مشکلات موجود منطقه ای خود فائق آید. البته عربستان در طول این مدت به این گزاره نیز رسیده است که افزایش روابط با آمریکا و رژیم صهیونیستی نمی تواند فایده ای برای این کشور داشته باشد و وقوع اعتراض های داخلی در سرزمین های اشغالی این مساله را برای ریاض و همگان آشکار کرده است.
• شکست پروژه اغتشاش ها در ایران: اغتشاش های که در ایران صورت گرفت و شکست خورد این مساله را برای بسیاری از کشورها روشن کرد که ایران قدرتمندتر از گزاره های ذهنی است که آنها در تصورات خود به آن می پردازند. ایران در چندماهه اخیر در عرصه های مختلفی قدرت خود را به رخ کشیده است و این مساله در کنار ضعف آمریکا و اسراییل برای کشورهای منطقه و عربستان آشکار شده است که به قدرت های پوشالی همچون اسراییل و آمریکا نمی تواند خیلی تکیه کند.

برپایه این مسائل و موارد دیگر می توان گفت که تفاهم ایران و عربستان از ابعاد مختلفی دارای آثار مثبتی برای منطقه خواهد بود که مهترین آنها موارد ذیل است:

• شکست طرح ابراهیم یا همان عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل؛
• شکست طرح های تفرقه افکنانه آمریکا و اسراییل از اختلافات بین عربستان و ایران؛
• حل موضوعات و برخی پرونده های منطقه ای و جلوگیری از بحرانی شدن برخی حوزه ها؛
• استفاده از ظر فیت های دو کشور در جهت پیشبرد برخی مسائل همچون موضوع فلسطین؛
• توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور؛
• ایجاد ثبات در منطقه در سایه حل اختلافات بین تهران و ریاض؛
• شکست آمریکا در منطقه و به نوعی می توان گفت که فراهم شدن ایجاد شرایط برای خروج آمریکا از منطقه خلیج فارس.

پیامدها

• تضعیف محور غربی-عبری-عربی(اختلافات داخلی اسرائیل نیز این موضوع را تشديد خواهد کرد)
• بخش قابل توجهی از اپوزیسیون ایران، از حمایت های مالی و...  عربستان سعودی در جنگ ترکیبی علیه ایران برخوردار بودند که با این توافق چشم‌انداز خوبی را در مقابل خود نمی بینند.
• این توافق را می توان گام بسيار مهمی در تقویت جهان اسلام دانست که یکی از اصلی‌ترین موانع آن تاکنون، عربستان سعودی بوده است.
• جذب سرمایه‌گذاری خارجی عربستان در ایران و استفاده از فرصت‌های این کشور برای سرمایه‌دارهای ایران.
• گرایش دوستان منطقه‌ای عربستان ( نظیر: اردن، امارات، مصر و...) به سمت  ایران و توسعه‌ی روابط با جمهوری اسلامی ایران.
• انزوای بیشتر آمریکا در منطقه.
• منزوی‌تر شدن رژیم صهیونیستی و علاوه بر مشکلات داخلی افزایش مشکلات سیاست خارجی برای اسرائیل.
• تعدیل سیاست‌های عربستان در سوریه(سخنان وزیرخارجه سعودی در رابطه با آغاز گفت و گوها با سوریه).
• باز شدن راه برای مذاکرات دیپلماتیک بین عربستان و یمن و گشایش مشکلات جهت تشکیل دولت قدرتمند انصارالله در یمن بدون دخالت آمریکا و نظام سلطه.
• افزایش قدرت و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران.
• ایجاد زمینه خروج آمریکا در منطقه و فراهم شدن شرایط جهت خروج منطقه از سلطه بیگانگان بعد از چند صد سال.
• افزایش امنیت در منطقه.

البته در کنار این پیامدهای مثبت باید این نکته نیز مورد توجه قرار گیرد که توافق ایران و عربستان منجر به از بین رفتن کامل اختلاف ها نخواهد شد و عربستان همچنان به عنوان یک رقیب منطقه ای قلمداد خواهد شد و همین امر در آینده موجبات ایجاد برخی چالش ها با ایران خواهد شد. در نتیجه نباید صرفا یک نگاه خوش بینانه نسبت به این موضوع داشت و باید براساس یک رویکرد منفعت گرای امنیت محور مسائل را تجزیه و تحلیل کرد.