اهداف سفر مشاور امنیت ملی هند به تهران

ظهور قدرت‌های نوظهور جهانی و افزایش همکاری‌ آنها با قدرت‌های منطقه‌ای یکی از مصادیق نظم در حال گذار بین‌المللی و حرکت به سمت جهان «چند قطبی» است. در این نظم «در حال شدن» هند به عنوان قدرت آسیایی برای دستیابی به منابع هیدروکربن و تسهیل مسیرهای ارتباطی به سمت بازارهای «غرب« و «آفریقا» نیازمند گسترش روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس؛ به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران است. کارشناسان معتقدند پس از توافق «پکن» میان ایران و پادشاهی سعودی فضا برای گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان تهران- دهلی‌نو فراهم آمده است. سفر مشاور امنیت ملی هند به ایران و توافقات صورت گرفته در زمینه کریدور «شمال- جنوب»، مبارزه مشترک با تروریسم و توافق بر سر ایجاد خط مالی با ارزهای ملی نشان دهنده اراده رهبران هند برای گسترش سطح روابط با تهران است. برهمین اساس در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا نگاهی به اهداف و دست‌آوردهای سفر آجیت دوال به تهران و دیدار وی با مقامات ایرانی داشته باشیم.

روز دوشنبه 1 مه 2023 آجیت دوال مشاور امنیت ملی هند در سفری یک روزه به ایران با همتای خود علی شمخانی و امیر عیداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان دیدار و گفتگو کرد. در پایان این سفر یک روزه نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و هند در بیانیه مشترکی بر تعهد دو کشور در مبارزه با تروریسم انواع اشکال و مظاهر آن، به‌ویژه در افغانستان توافق کردند. یکی از  نقاط کلیدی این بیانیه تاکید تهران- دهلی‌نو تقویت همکاری‌ها در قالب‌های دو جانبه، منطقه‌ای و چندجانبه با هدف پیوستگی منطقه‌ای است. دیگر فراز کلیدی در این بیانیه تاکید هر دو واحد سیاسی بر «ادغام منطقه‌ای» و «رفاه جمعی» بود که مهم‌ترین نماد آن پروژه چابهار اعلام شد.

لزوم ارتقاء همکاری‌های مشترک با روسیه و سایر کشورهای ذی‌نفع در آسیای میانه و قفقاز جنوبی با هدف ارتقاء کریدورهای موجود؛ به ویژه کریدور بین‌المللی حمل و نقل شمال-جنوب و دیگر مسیرهای مواصلاتی که از چابهار به‌عنوان کانون ترانزیت در منطقه استفاده می‌کند از جمله رویکردهای مشترک دیگری است که در این بیانیه به آن اشاره شده است. براساس ارزیابی صورت گرفته سالانه قریب به 250 میلیارد دلار از کریدور «شمال- جنوب» عبور می‌کند که سهم ایران در این شاهراه جهانی قریب به 10 میلیارد دلار است. چنین ارقامی سبب می‌شود تا دولت هند نگاهی متفاوت به ایران داشته و توسعه روابط با تهران را در دستور کار خود قرار دهد.

شاید یکی از پرتکرارترین دیالوگ‌های جاری میان رهبران جهان لزوم کنار گذاشتن ارز «دلار» در معاملات دو یا چندجانبه است. پس از تاکید روسای جمهور کشورهای چین، روسیه، فرانسه، برزیل، ونزوئلا، ترکیه، پادشاهی سعودی، امارات و ... در خصوص جایگزین شدن «پول ملی» و سایر ارزهای رایج در بازارهای بین‌المللی، حال ایران و هند به دنبال فعال کردن مکانیزم ریال- روپیه برای گسترش بیش از پیش روابط اقتصادی هستند. به نظر می‌رسد با گسترش این خط مشی در روابط میان کشورهای جهان و حرکت سازمان‌های منطقه‌ای- بین‌المللی مانند شانگهای یا بریکس برای جایگزین کردن ارزهای جایگزین به تدریج هزمونی دلار شکسته شده و نظام پرداخت جدید مبتنی بر ارزهای ملی- منطقه‌ای شکل بگیرد.

دیگر ملاقات مهم مقام ارشد هندی در تهران با امیر عبداللهیان بود. وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار با آجیت دوبال با اشاره به دیدار دیدار رئیس دولت سیزدهم با نخست‌وزیر هند در حاشیه اجلاس شانگهای، از نهایی شدن عضویت ایران در نشست آتی این پیمان منطقه‌ای در دهلی‌نو ابراز خرسندی کرد. عبداللهیان در ادامه ضمن اشاره به لزوم ارتقاء سطح روابط اقتصادی دو کشور با توجه به ظرفیت‌های موجود، ابراز امیدواری کرد که برگزاری دور جدید کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران- هند در تهران با نگاه به روابط بلند مدت دنبال شود.

 پس از خروج دولت ترامپ از برجام و ایجاد کمپین فشار حداکثری علیه اقتصاد ایران، هند از سطح روابط آشکار با تهران کاست و توسعه روابط با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس را در دستور کار خود قرار دارد. حال با بهبود روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس و اهمیت کریدور شمال- جنوب برای هند در رقابت ژئواستراتژیک با چین به نظر می‌رسد مقامات هندی ترجیح می‌دهند تا با یافتن ابتکارات جدید برای دور زدن تحریم‌های آمریکا، گزینه گسترش روابط با تهران را انتخاب کنند.

بهره سخن

براساس پیش‌بینی مراکز بین‌المللی هند تا سال 2024 پس از آمریکا- چین و بعد از ژاپن- اندونزی سومین اقتصاد بزرگ جهان خواهد بود. در شرایطی که حلقه تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا روز به روز علیه اقتصاد ملی ایران تنگ‌تر می‌شود؛ گسترش روابط اقتصادی با قدرت‌های نوظهور اقتصادی (بریکس) و کشورهای همسایه گزینه مناسبی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و الحاق کشور به کیدورهای جهانی است. در این میان هند به دلیل داشتن منافع مشترک با تهران در زمینه‌هایی همچون کریدور شمال- جنوب، بحران قفقاز، تشکیل دولت فراگیر در افغانستان، امنیت کشتی‌رانی در خلیج فارس، توسعه بندر چابهار و وابستگی به منابع هیدروکربن دارای جایگاه ویژه در سیاست‌خارجی ایران است. به نظر می‌رسد سفر مشاور امنیت ملی هند به تهران می‌تواند نقطه عطفی برای گسترش روابط دوجانبه اقتصادی، تشدید همکاری‌های نظامی- امنیتی و تکمیل مسیرهای زمینی- ریلی (شمال- جنوب) باشد.