اهداف سفر سلطان عمان به تهران

   سفر دو روزه هیثم بن طارق، پادشاه عمان به ایران در چارچوب رایزنی و هماهنگی میان سران دو کشور در زمینه‌های مختلف، گسترش همکاری‌ ها و بررسی آخرین تحولات منطقه و جهان صورت گرفته است. برای نمونه یکی از موضوعات حائز اهمیت در این سفر احتمال نهایی شدن صادرات گاز ایران به سلطان نشین عمان است. پیش از این دو کشور بر سر احیای خط لوله گازی به توافقات اولیه رسیده بودند.

اما ناظران معتقدند در ورای مذاکرات و مناسبات رسمی، مسایل دیگری وجود دارد. عمان تنها کشور عضو حوزه جنوبی خلیج‌ فارس است که طی چهار دهه گذشته روابط نسبتا خوب و مستقیمی با جمهوری اسلامی داشته و این کشور در نشست‌ کشورهای حوزه خلیج‌ فارس همواره سعی دارد مواضع و دیدگاه‌های متعادل‌تری از کشورهای شیخ‌نشین خلیج‌فارس نسبت به ایران اتخاذ کند.

به همین دلیل عمان همواره نقش میانجی را ایفا کرده و به طور خاص در مذاکرات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بین ایران و غرب نقش بسزایی ایفا کرد. در واقع عمان پیش از سال 2015، عمان از نگاه بسیاری از کشورهای منطقه و ایران به عنوان بازیگر صلح ساز قلمداد می شد؛ بالاخص آن که رایزنی ها درباره برنامه هسته ای ایران که با وقفه ها و موانع زیادی روبرو بود بالاخره با حضور نمایندگانی از ایران و آمریکا در مسقط کلید خورد.

با مرگ سلطان قابوس در سال 2020 گمانه زنی ها درباره راهبرد جانشین او یعنی «سلطان هیثم بن طارق» آغاز شد. برخی بر این باور بودند که جانشین قابوس نمی خواهد یا نمی تواند نقش میانجی را ایفا کند و برخی دیگر باور متفاوتی داشتند و تاکید داشتند که مسقط در راستای منافع خود و برای تنش زدایی در منطقه ای پرتنش سیاست‌های سلفش را تکرار خواهد کرد. فرضیه دوم به واقعیت نزدیک بود و همین مقوله موجب شد تا عمان نقش سنتی‌اش را در زمان سلطان جدید ادامه دهد.

در واقع، عمان با توجه به موقعیت جغرافیایی که در تنگه هرمز دارد کشوری است که توانایی ‌های نظامی و اقتصادی ویژه‌ ای ندارد، اما تلاش کرده از توانایی ‌های سیاسی و دیپلماتیک خود حداکثر بهره را برای ارتقای جایگاه خود در منطقه ببرد.

با در نظر گرفتن تحولاتی چون بن بست رسیدن رایزنی های هسته ای در ایران و افزایش تنش میان تهران و غرب در باره افزایش غنی سازی اورانیوم و ادعای حمایت پهپادی ایران از روسیه و همچنین تغییر معادلات منطقه با احیای روابط دیپلماتیک تهران و ریاض، سفر هیثم بن طارق به ایران گمانه زنی هایی بسیاری را به دنبال داشت.

در سفر فعلی هیثم بن طارق گمانه زنی ها حاکی از این است که سلطان جدید عمان حامل پیام تازه ای برای ایران برای احیای مذاکرات برجام از سوی غرب است. البته چنین فرضیه ای در شرایطی که دولت بایدن به شکل ضمنی و گاه صریحا مرگ برجام را اعلام کرده بعید به نظر می رسد؛ اما برخی شواهد نشان می‌ دهد که  ایران وآمریکا به توافق‌ های اولیه در باره آزادسازی اموال بلوکه شده ایران دست یافته اند. اگر این گزاره درست باشد آن گاه باید منتظر از سرگیری تبادل زندانیان، توسعه مذاکرات فنی میان سازمان انرژی اتمی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و آغاز دور جدید مذاکرات احیای برجام باشیم.

در این راستا نکته قابل توجه آن است که پیش از سفر پادشاه عمان به ایران، شاهد میانجی گری فعال این کشور جهت تبادل زندانیان میان ایران و شماری از کشورهای غربی بودیم. مساله ای که به طور خاص موجب شد تا "اسدالله اسدی" دیپلمات کشورمان که در بلژیک در بازداشت به سر می برد، با یک شهروند بلژیکی زندانی در ایران، با میانجی گری دولت عمان مبادله شود. 

از این رو، انتظار می رود که او روند مذاکرات مرتبط با مبادله زندانیان میان ایران و برخی کشورهای غربی و به طور خاص ایران و آمریکا و البته ایران و فرانسه را در تهران نیز پیگیری کند. 

با این حال با توجه به پیچیدگی پرونده برجام و اختلافات متعدد و ریشه ای بین ایران و آمریکا چشم اندازی روشنی از اجرای مذاکرات و احیای برجام حداقل در کوتاه مدت دیده نمی شود.

نکته دیگر در سفر هیثم بن طارق مربوط به از سرگیری مناسبات بین تهران و قاهره است.   سلطان عمان تنها اندکی پس از سفر اخیر خود به مصر و دیدار با عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور این کشور عازم ایران شد.

به همین دلیل بسیاری از ناظران به این نکته اشاره داشتند که پادشاه عمان در سفر به تهران، حامل پیام هایی از سوی طرفِ مصری برای ایران است و به نوعی سعی دارد تا روند تنش زدایی از روابط دو کشور را تسهیل کند. استقبال مقام معظم رهبری از رابطه با مصر در دیدار با سلطان عمان حاکی از آن است که این کشور حامل پیام مصر برای جمهوری اسلامی ایران بوده است.

 روند میانجی‌ گری میان تهران- قاهره در امتداد توافق پکن قابل ارزیابی بوده و پس از تحولاتی چون اعلام آتش‌ بس در یمن، عادی ‌سازی روابط ریاض-دمشق، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و تشدید روند مذاکرات سیاسی در لبنان برای تشکیل دولت وحدت ملی؛ به نظر می ‌رسد قطار صلح به ایستگاه مصر رسیده و به همین دلیل مقامات ایرانی و مصری با تایید روند میانجی‌ گری میان دو کشور از احتمال دیدار رئیسی و السیسی در سال جاری خبر داده اند.

در مجموع باید گفت نظم نوین منطقه در اثر انفعال و عقب نشینی آمریکا و نقش آفرینی بیشتر شرق در منطقه غرب آسیا و نیز توافقات تازه بین کشورهای محور سازش و محور مقاومت در حال شکل گیری است، نظمی که حاکی از صعود جبهه مقاومت با محوریت جمهوری اسلامی ایران بوده و طبعا نقش آفرینی عمان در چنین فضایی به تسریع این نظم کمک خواهد کرد.