ابعاد و اهداف سفر وزیر خارجه آمریکا به ریاض

   سفر وزیر خارجه آمریکا به عربستان در شرایطی که شاهد تحولات تازه در غرب آسیا و ضعف و انفعال آمریکا در منطقه هستیم، از ابعاد مختلف قابل توجه است.

 محمد بن سلمان، ولی عهد عربستان بامداد چهارشنبه میزبان آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا بود. یک مقام آمریکایی اعلام کرد که آنتونی بلینکن در جریان دیدار با محمد بن سلمان، عللاوه بر جنبه‌های همکاری در زمینه‌های مختلف و تحولات در موقعیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چندین پرونده از جمله عادی سازی روابط با اسرائیل را بررسی کرده است.

وزیر خارجه آمریکا و ولیعهد عربستان در این دیدار امکان عادی سازی روابط با اسرائیل را بررسی و با ادامه گفت‌ وگو در این زمینه موافقت کرده اند. در این گفت ‌وگوها همچنین جنگ جاری در سودان مورد بحث قرار گرفت؛ جایی که آمریکا و عربستان که میانجیگری مشترک را رهبری می‌کنند، نتوانسته ‌اند هر دو طرف درگیری را مجبور کنند آتش‌بس‌هایی که توافق کرده‌ اند را نقض نکنند و به آن پایبند باشند.

این در حالی است که نشانه‌ هایی برای غلبه بر تنش‌ ها و آب شدن یخ‌ ها بین عربستان سعودی و ایالات متحده دیده می شود از جمله همکاری‌ ها بین ریاض و واشنگتن برای متقاعد کردن طرف‌ های درگیر در سودان به آتش بس و نیز استقبال محمد بن سلمان ولی‌عهد سعودی از «ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین، در اجلاس اخیر کشورهای عربی به میزبانی جده و همچنین همکاری دو طرف در حوزه هوا وفضا که از نشانه‌ های تنش زدایی بین دو طرف محسوب می شود.

همچنین گفته می شود بلینکن در این دیدار پرونده حقوق بشر، هم در بخش کلی و هم مربوط به موضوعات خاص را مطرح کرد. در این جلسه معلوم شد به رغم نقاطی که در مورد آن بین دو طرف اختلاف نظر هست؛ اما تعدادی از نقاط همگرایی هم وجود دارد. اختلافات ریاض و و اشنگتن در طول سال ‌ها بر سر موضوعاتی از جمله پرونده ایران، امنیت منطقه و قیمت نفت و نیز مساله حقوق بشر (به ویژه در پرونده قتل جمال قاشقچی) تشدید شده بود.

بلینکن قرار است پس از جده به ریاض برود و در نشست وزرای خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس شرکت کند. بلینکن روز پنج‌شنبه به همراه همتای سعودی خود فیصل بن فرحان ریاست نشست ائتلاف بین‌المللی مقابله با داعش را در ریاض برعهده خواهد داشت؛ ائتلافی که در سال ۲۰۱۴ به ابتکار ایالات متحده به زعم مقابله با داعش تشکیل شد و ده‌ها کشور در آن شرکت دارند.

پیش از این مقاات کاخ سفید به بن ‌سلمان پیام داده اند که باور آمریکا این است که فرصت برای توافق اسرائیل و عربستان تا پایان سال جاری میلادی مهیا است. بن ‌سلمان در پاسخ گفته نمی ‌خواهد گام‌های بیشتری در جهت گرمی روابط با اسرائیل بردارد اما خواستار همکاری بر سر بسته توافق بزرگی است که همکاری‌  های نظامی قوی‌تر را شامل می ‌شود.

در این راستا، چندی پیش یک نشریه آمریکایی گزارش داده بود محمد بن سلمان درخواست کاخ سفید برای عادی ‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی تا پایان سال جاری میلادی را رد کرده است. به نظر می رسد ریاض برای به رسمین شناختن اسرایئل، همچنان بر شروط مندرج در طرح صلح عربی در سال 2002 از جمله استیفای حقوق فلسطین ها تاکید دارد.

به گفته کارشناسان آمریکایی رسیدن به توافق عادی‌ سازی با اسرائیل در دوران ریاست‌ جمهوری جو بایدن به نفع عربستان است چرا که چنین توافقی در این دوره از حمایت‌ های فراحزبی بیشتری در واشنگتن برخوردار خواهد شد. نمایندگان جمهوری ‌خواه در کنگره آمریکا عموماً از توافق با عربستان سعودی حمایت می ‌کنند اما بسیاری از نماینده‌های کنگره منتقد چنین توافقی هستند و از آن تنها در صورتی که رئیس‌ جمهوری از حزب خودشان منشأ آن باشد حمایت می ‌کنند.

تلاش ‌های بایدن در این راستا در شرایطی صورت می گیرد که جو بایدن قبل از حضور در کاخ سفید وعده داده بود عربستان سعودی را به دلیل نقش ‌آفرینی مقام‌های حکومتی این کشور در قتل و مثله کردن «جمال خاشقچی»، روزنامه ‌نگار منتقد سعودی به یک دولت مطرود تبدیل خواهد کرد.

دستگاه‌ های اطلاعاتی دولت بایدن بعد از آغاز به کار دولت گزارشی منتشر کردند که در آن بن ‌سلمان به نقش ‌آفرینی در قتل خاشقچی متهم شده بود. عربستان سعودی به نوبه خود چندین بار برای تلافی این اقدام از سوی دولت بایدن درخواست ‌های دولت او را رد کرد و از جمله بعد از آغاز جنگ اوکراین از افزایش تولید نفت که می‌ توانست به زیان روسیه باشد خودداری کرد.

 این در حالی است که موضوع عادی‌ سازی روابط عربستان سعودی با ایران نیز در تکاپوی کاخ سفید برای سوق دادن ریاض به سمت عادی ‌سازی رابطه با تل ‌آویو بی تاثیر نبوده است. در واقع کاخ سفید نگران آن است که نزدیکی عربستان به ایران موجب دوری این کشور از اسرائیل و تاخیر در روند عادی سازی روابط شود.

نکته دیگر در سفر وزیر خارجه آمریکا به ریاض آن است که واشنگتن طی سال های اخیر در منطقه غرب آسیا به شدت دچار ضعف و انفعال و عقب نشینی شده و عرصه را به رقبای خود به ویژه چین واگذار کرده است. تلاش برای بهبود روابط واشنگتن با ریاض در این راستا قابل ارزیابی است که آمریکا قصد دارد بار دیگر در منطقه نقش آفرینی کند و با تاثیر بر عربستان به عنوان یکی از قطب های منطقه به مهار رقبایی مانند چین و ایران بپردازد.

در اینکه سفر بلینکن به ریاض موفقیت آمیز باشد تردیدهایی وجود دارد؛ زیرا پیش از این سفر «جو بایدن» به عربستان به اهدافش نرسید. هدف بلینکن از این سفر بازگرداندن نفوذ ریاض به نفع خود در مواردی همچون قیمت نفت، مقابله با نفوذ چین و روسیه و افزایش امیدها برای عادی سازی نهایی ریاض و تل ‌آویو است. اما طبق شرایط کنونی و تجارب قبلی چنین اموری از پیچیدگی های خاصی برخواردار است که با یک یا چند سفر رسمی قابل حل نیست.

بنا بر این می توان پیش بینی کرد هر چند ممکن است به دنبال سفر وزیر خارجه آمریکا به عربستان، روابط ریاض ـ واشنگتن در مواردی بهبود یابد؛ اما تحقق اهدافی چون دور کردن عربستان از چین و روسیه و ایران و یا امضای توافق صلح عربستان با اسرائیل حداقل در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد.